Katibliyin fəaliyyəti Nizamnamənin XV fəsli ilə tənzimlənir. Maddə 97-yə görə, Katiblik
Baş Katibdən və Təşkilat üçün tələb olunan ştatdan ibarətdir. Baş Katib Təhlükəsizlik Şurasının
tövsiyəsi əsasında Baş Məclis tərəfindən təyin olunur. Baş Katib Təşkilatın baş inzibati vəzifəli
şəxsidir.
Maddə 98-də qeyd olunur ki, Baş Katib bu keyfiyyətdə Baş Məclisin, Təhlükəsizlik
Şurasının, İqtisadi və Sosial Şuranın və Qəyyumluq Şurasının bütün iclaslarında fəaliyyət göstərir
və bu orqanlar tərəfindən ona həvalə olunan digər funksiyaları icra edir. Baş Katib Təşkilatın işi
barədə Baş Məclisə illik məruzə təqdim edir.
Maddə 99-a əsasən, Baş Katib beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunub saxlanmasına,
onun fikrincə, təhlükə törədə bilən istənilən məsələni Təhlükəsizlik Şurasının nəzərinə çatdıra
bilər.
Maddə 100-ə görə, öz vəzifələrini icra edərkən Baş Katib və Katibliyin heyəti hər hansı
hökumətdən və ya Təşkilat üçün kənar olan hər hansı digər orqandan göstərişlər istəməməli və
almamalıdır. Onlar, yalnız Təşkilat qarşısında məsuliyyət daşıyan beynəlxalq vəzifəli şəxslər kimi
onların statusuna təsir göstərə bilən hər hansı hərəkətdən daşınmalıdırlar. BMT-nin hər bir Üzvü
Baş Katibin və Katibliyin heyətinin vəzifələrinin sırf beynəlxalq xarakterinə hörmət etməyi və
onlara öz vəzifələrini yerinə yetirərkən təsir göstərməyə cəhd etməməyi öz öhdələrinə götürürlər.
Maddə 101-də vurğulanır ki, Katibliyin heyəti Baş Katib tərəfindən Baş Məclisin müəyyən
etdiyi qaydalara əsasən təyin olunur. Müvafiq heyət daimi əsasda işləmək üçün İqtisadi və Sosial
Şuraya, Qəyyumluq Şurasına və buna lüzum oluqda, Təşkilatın digər orqanlarına ayrılır. Bu heyət
Katibliyin bir hissəsini təşkil edir. Heyəti işə qəbul edərkən və xidmət şərtlərini müəyyən edərkən
yüksək iş qabiliyyəti səviyyəsinin, səlahiyyətliliyin və təmizliyin təmin edilməsinin zəruriliyi ön
plana çəkilir. Heyətin mümkün qədər geniş coğrafi əsasda seçilməsinin vacibliyinə lazımi diqqət
yetirilməlidir.
Beləliklə, Katibliyə Baş Katib rəhbərlik edir və Təhlükəsizlik Şurasının tövsiyəsinə əsasən,
Baş Məclis tərəfindən 5 il müddətinə təyin edilir. Baş katib dövlətlər arasında mübaqişlərin
tənzimlənməsi üzrə səy göstərir və onun fikrincə beynəlxalq sülhə və təhlükəsizliyə təsir göstərə
biləcək mübahisələr barəsində məlumatları Təhlükəsizlik Şurasında çıxarmaq hüququna malikdir.
O həmçinin, BMT Katibliyinin departamentlərinə, idarələrinə və digər təşkilatı bölmələrinə
direktiv göstərişlər verir və BMT sisteminin bütün işini koordinasiya edir. BMT-nin əsas vəzifəli
şəxsi kimi baş katib Baş Məclisin, Təhlükəsizlik Şurasının bütün iclaslarında iştirak edir və bu
orqanlar tərəfindən onun üzərinə qoyulan digər funksiyaları yerinə yetirir.
Baş katib həmçinin BMT sistemi rəhbərlərinin Koordinasiya Şurasının sədridir. Bu şura
geniş diapazonlu problemlərin həllində üzv-dövlətlərin qarşılarına qoyduqları ümumi məqsədlərin
əldə edilməsi üzrə fəaliyyətin koordinasiyasını təmin etmək üçün ildə iki dəfə görüşür. Onun
tərkibinə 27 təşkilatın icraçı rəhbərləri daxildir.
BMT-nin ilk baş katibi 1946-1952ci illərdə Tryüqve Li (Norveç) olub. 1953-1961-ci illərdə
bu vəzifəni Daq Hammarşeld (İsveç), 1961-1971-ci illərdə U Tan (Myanma), 1972-1981-ci illərdə
Kurt Valdhaym (Avstriya), 1982-1991-ci illərdə Havyer Peres (Peru), 1992-1996-cı illərdə Butros
Butro Qali (Misir) yerinə yetirib. Hazırda baş katib vəzifəsini 1997-ci ildən etibarən Kofi Annan
(Qana) tutur.
Hazırda Katiblik 14 departament və idarədən ibarətdir və orada dünyanın təxminən 170
ölkəsindən 7500 nəfər çalışır. Nyu-Yorkda yerləşən mərkəzi ofislə yanaşı, BMT-nin Cenevrədə,
Vyanada və Nayrobidə şöbələri vardır.
BMT-nin aşağıdakı funksional komissiyaları və onların tərkibinə daxil olan alt
komissiyaları vardır:
1.
Statistika komissiyası.
2.
Əhalinin yerləşdirilməsi və inkişaf üzrə komissiya.
3.
Sosial inkişaf komissiyası.
4.
İnsan haqları komissiyası.
Üçlər Qrupu (aparteid cinayətlərinin qarşısının alınması və ona görə cəzalandırma
haqqında Beynəlxalq Konvensiyaya uyğun olaraq yaradılıb).
Zorakı və ya qeyri-könüllü yoxaçıxmalar üzrə İşçi Qrupu.
İnsan haqlarının daim kobud surətdə pozulması hallarının öyrənilməsi üzrə İşçi
Qrupu.
Özbaşına saxlamar üzrə İşçi Qrupu.
İnkişaf hüququ üzrə açıq tərkibli İşçi Qrupu.
İşgəncə əleyhinə Konvensiyanın fakultativ protokol layihəsinin işlənməsi üzrə açıq
tərkibli İşçi Qrupu.
Yerli xalqların haqları haqqında bəyannamə layihəsinin işlənməsi üzrə açıq tərkibli
İşçi Qrupu.
Struktur yenidənqurma proqramlarına və iqtisadi, sosial, mədəni hüquqlara qid rəhbər
baza prinsiplərinin işlənməsi üçün açıq tərkibli İşçi Qrupu.
İnsan haqlarının dəstəklənməsi və müdafiəsi üzrə altkomissiya.
Milli, etnik, dini və dil azlıqlarına aid şəxslərin hüquqları məsələsi üzrə İşçi Qrupu.
Quldarlığın müasir formaları üzrə İşçi Qrupu.
Yerli xalqlar üzrə İşçi Qrupu.
Altkomissiyaların iş metodları üzrə Sessiya İşçi Qrupu.
Transmilli şirkətlərin iş metodları və fəaliyyəti üzrə Sessiya İşçi Qrupu.
Rabitə üzrə İşçi Qrupu.
5.
Qadınların vəziyyəti üzrə komissiya.
6.
Narkotik vasitələr üzrə komissiya.
Yaxın və Orta Şərqdə narkotiklərin qeyri-qanuni dövriyyəsi və bununla əlaqədar
məsələlər üzrə altkomissiya.
Narkotika haqqında qanunlara əməl edilməsinin təmin edilməsi üzrə milli təşkilat
rəhbərlərinin Məclisi.
7.
Cinayətkarlığın xəbərdar edilməsi üzrə komissiya.
8.
Elm və texnika komissiyası.
9.
Dayanıqlı inkişaf komissiyası.
Açıq tərkibli xüsusi işçi qrupları.
Energetika və dayanıqlı inkişaf üzrə ekspertlərin açıq tərkibli xüsusi hökumətlərarası
qrupu.
10.
BMT-nin meşələr üzrə Forumu.
BMT-nin daimi komitələrinə aşağıdakılar daxildir:
1.
Proqramlar və koordinasiya Komitəsi.
2.
Əhali məntəqələri üzrə komissiya.
3.
Qeyri-hökumət təşkilatları Komitəsi.
4.
Hökumətlərarası təşkilatlrla danışıqlar Komitəsi.
BMT-nin ekspert orqanlarına aşağıdakılar aiddir: