Молиявий таҳлил

Zanjirli bog‘lanish usulida ta’sir etuvchi birliklarni hisoblash metodikasi

Ifoda	Ko‘rsatkichlar	O‘zgarishga ta’sir etuvchi birliklar hisob-kitoblari
		Reja	Shartli1	Shartli2	Haqiqat
Q=x*u	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0*u0	x1*u0	x	x1*u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1*u0 – x0*u0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	x1*u1–x1*u0
Q=x*u*z	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0*u0*z0	x1*u0*z0	x1*u1*z0	x1*u1*z1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1*u0*z0 – x0*u0*z0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	x1*u1*z0 – x1*u0*z0
3	Uchinchi omil (z) ta’siri	x	x	x	x1*u1*z1 – x1*u1*z0
Q=x/y	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0/u0	x1/u0	x	x1/u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1/u0 – x0/u0
2	Ikkinchi omil (u) ta’siri	x	x	x	x1/u1 – x1/u0
Q=z/x+u	Jami o‘zgarish Q1-Q0	z0/x0+u0	z1/x0+u0	z1/x1+u0	z1/x1 + u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	z1/x0+u0 – z0/x0+u0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	z1/x1+u0 – z1/x0+u0
3	Uchinchi omil (z) ta’siri	x	x	x	z1/x1+u1 – z1/x1+u0

Занжирли боғланиш усули

Тартиб рақами		Бир бирига таъсир этувчи кўрсаткичлар (Омиллар)					Умумлаштирувчи кўрсаткич	Умумлаштирувчи кўрсаткичнинг ўзгариши
Ҳисоб-лашлар	Алмашти-ришлар	A	Б	В	Г			Алоҳида олинган омиллар таъсирида	Ўзгариш-лар ҳисоби
1	-	Режа	Режа	Режа		Режа	А Базис	х	х
2	1	Ҳақи- қатда	Режа	Режа		Режа	А1 Қайта ҳисобланган	А	А1 – А
3	2	Ҳақи- ыатда	Ҳақи қатда	Режа		Режа	А2 Қайта ҳисобланган	Б	А2 – А1
4	3	Ҳақи- қатда	Ҳақи қатда	Ҳақи қатда		Режа	А3 Қайта ҳисобланган	В	А3 – А2
5	4	Ҳақи қатда	Ҳақи қатда	Ҳақи қатда		Ҳақи қатда	А4 Ҳақиқатда	г	А4 – А3

Xo’jalik yurituvchi sub’ektning tovar moddiy boyliklari harakatini tahlili
(ming so’m hisobida)

Omborga kirim qilingan tovarlar	Summa	Ombordan chiqim qilingan tovarlar	Summa
1. Yil boshiga tovar qoldig’i (TQy.b.)	14000	1. Yil davomida sotilgan tovar (Ts)	112000
2. Yil davomida kirim qilingan tovar (Tk)	117800	2. Yil oxiriga tovar qoldig’i (TQy.o.)	11200
Jami mavjud tovarlar	131800	Jami tovarlar chiqimi	123200
Tovarlarning kamligi	-	Tovarlarning ko’pligi	8600
Balans	131800	Balans	131800

Jadval ma’lumotlariga binoan, xo’jalik yurituvchi sub’ektning omborida jami 131800 ming so’mlik tovar bo’lib, shundan 14000 ming so’m yil boshiga tovar qoldig’i, 117800 ming so’m kirim qilingan tovar hisoblanadi. Hisobot davrida 123200 ming so’mlik chiqim qilingan bo’lib, shundan 112000 ming so’m sotilgan, 11200 ming so’m yil oxiriga qoldiq. Tahlil natijalariga ko’ra, omborda 8600 ming so’mlik kamomad aniqlangan.

Занжирли боғланишлар усули:

U=x*y	∆Ux = x1*y0 – x0*y0 ∆Uy = x1*y1 – x1*y0
U=x*y*z	∆Ux = x1*y0*z0 – x0*y0*z0 ∆Uy = x1*y1*z0 – x1*y0*z0 ∆Uz = x1*y1*z1 – x1*y1*z0
U=x*y*z*q	∆Ux = x1*y0*z0*q0 – x0*y0*z0*q0 ∆Uy = x1*y1*z0*q0 – x1*y0*z0*q0 ∆Uz = x1*y1*z1*q0 – x1*y1*z0*q0 ∆Uq = x1*y1*z1*q1 – x1*y1*z1*q0
∆U = ∆Ux + ∆Uy + ∆Uz + ∆Uq
U=x / y	∆Ux = x1 / y0 – x0 / y0 ∆Uy = x1 / y1 – x1 / y0
∆U = ∆Ux + ∆Uy

Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar hisob-kitobida buni ko‘rib o‘tishimiz mumkin. Sotuv rentabelligi quyidagi bog‘lanishda aniqlanadi

Rc=Syaf/Sst

• Bunda: Syaf-sotishdan yalpi foyda
• Sst-sotishdan sof tushum

Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar hisob-kitobi

Ko‘rsatkichlar	Ifoda	O‘tgan yil	Hisobot yili	O‘zgarishi	O‘sishi
Sotishdan sof tushum, mln so‘m	Sst	100	125	+25	1.25
Sotilgan mahsulot tannarxi, mln so‘m	Smt	80	90	+10	1.12
Sotishdan yalpi foyda, mln so‘m	Syaf	20	35	+15	1.75
Sotuv rentabelligi, %	Rc	0.20	0.28	+0.08	1.40
Yalpi foyda o‘zgarishiga ta’sir etuvchi birliklar	x	x		x
Sof tushumning o‘zgarishi	x	125-100		+25
Sotilgan mahsulot tannarxining o‘zgarishi	x	80-90		-10
Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar	x	x		x
Sof tushum o‘zgarishi, %	O‘sst	20/125-20/100=0,16-0,20		-0,04
Sotishdan yalpi foyda o‘zgarishi, %	O‘syaf	35/125-20/125=0,28-0,16		+0,12

Mutlaq farq usuli

• Mutlaq farq usuli natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillar soni ikki yoki undan ortiq ta’sir birliklariga ega bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Uning mazmunini natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi birlikning farqi qolgan omillarning reja, haqiqatdagi (uzviy ketma-ketlikda) ko‘rsatkichlarga ko‘payrilgan holda aniqlanadi.
• Mutlaq farq usuli an’anaviy usullarning sodda modelli tizimi hisoblanib ko‘pincha samaradorlik va natijaviylik ko‘rsatkichlariga nisbatan qo‘llaniladi.
• Uning muhim xususiyati omillar ta’sirini hisob-kitob qilishda uzviylikning, aniqlikning ketma-ketlikning qat’iy belgilanishi. Analitik ketma-ketlikda birinchi navbatda sifat ko‘rsatkichlari keyingi qatorlar bo‘yicha bilik, miqdor ko‘rsatkichlar tartiblanadi.

Mutlaq, o’rtacha va nisbiy kattaliklardan foydalanish usuli

Mutlaq kattaliklar iqtisodiy tahlil ko’rsatkichlarini dastlabki, birlamchi shaklda ifodalaydi. Ular o’rganilayotgan iqtisodiy jarayonlar va voqelikni mutlaq o’lchamlarini tavsiflaydi (qiymati, xajmi va hokazolarni).
Mutlaq kattaliklar doimo o’lchov birligi bilan birga keltiriladi. Iqtisodiy jarayon va hodisalarni mazmuniga ko’ra, mutlaq kattaliklar natural (tonna, kilogramm, litr, dona va hakozo), qiymat (so’mda) va mehnat (kishi – kunlari, kishi-soatlari) o’lchov birliklarida ifodalanadi

Mahsulot turlari	Mahsulot (ish, xizmat) bir-birligining bahosi, so’m	Ishlab chiqarilgan mahsulot (ish, xizmat) xajmi, dona		Ishlab chiqarilgan mahsulot (ish, xizmat) qiymati, ming so’m
		biznes reja	haqiqatda	biznes reja	haqiqatda
Buxanka non	600	1000	1200	600	720
Baton	1800	1200	1400	2160	2520
Patir non	1500	1000	800	1500	1200
Jami	x	x	x	4260	4440

Xo’jalik yuritish sub’ektlarida mahsulot(ish, xizmat)lar nomenkulaturasi va assortimentining tahlili
Nisbiy miqdorlarning ifodalanish turlari va ularning shartli ishoralari

Bazis miqdori	Nisbiy miqdorlarning ifodalanishi	Ifodalanishlarning shartli belgilari	Misolimizda
1,0	Koeffitsientlarda	1/10	1,720
100,0	Foizda	0/00	172,0
1000	Promilleda	0/000	1720
10000	Prodetsimilleda	0/0000	17200

O’rtacha kattaliklar xo’jalik hayotida sodir bo’layotgan ommaviy, bir turdagi iqtisodiy hodisalarni tahlil etishda qo’llaniladi. O’rtacha kattalik o’rganilayotgan ma’lumotlarni “o’rta” yoki “markaz”ini bildirib, quyidagi turlarga bo’linadi:

• Darajali o’rtacha kattaliklar:
• O’rtacha arifmetik;
• O’rtacha geometrik;
• O’rtacha garmonik;
• O’rtacha kvadratik, kubik va boshqalar.
• Tarkibiy o’rtachalar:
• Moda;

2. Mediana.

O’rtacha arifmetik kattaliklar eng ko’p tarqalgan, oddiy va amalda keng foydalaniladigan turi bo’lib, oddiy va tortilgan ko’rinishda bo’lib, ular quyidagicha aniqlanadi:

• Oddiy o’rtacha arifmetik;

• Tortilgan o’rtacha arifmetik.

O’rtacha geometrik kattaligini hisoblash quyidagi formula asosida amalga oshiriladi:
O’rtacha garmonik. Statistikada o’rtacha arifmetik miqdor bilan bir qatorda o’rtacha garmonik miqdor ham keng qo’llaniladi.
O’rtacha garmonik miqdor – bu o’rtacha arifmetik miqdorning teskari, ya’ni x=-1 bo’lgan darajasiga tengdir.