Molekulyar kinetik nazariya haqida umumiy tushunchalar” mavzusidagi kurs ishi bajardi: Hakimov. G’ Kurs ishi rahbari: Yo’ldoshqori. Sh farg’ona 2023

1.3.Molekulalarning o‘zaro ta’siri

Tabiatdagi mavjud moddalar turli holatlarda uchraydi. Masalan, muz, suv va suv bug‘i; bular suvning uch holatidir. Suvning bu uch agregat holatidagi molekulalari bir-biridan farq qilmay, balki molekulalarning joylashishi va ta'sirlashishi bilan farq qiladi. Molekulalar harakatining umumiy xarakteri gaz, suyuq va qattiq jismlar uchun birday boTadi, ya’ni molekulalar ixtiyoriy

yo'nalishlarda turlicha tezlik bilan betartib harakatlanadi. Shuning
uchun ham molekulalaming tezligi haqida gapirilganda — o ‘rtacha
tezlik, o^£tgan yoTi deyilganda esa ikkita ketma-ket to‘qnashishlar
oralig‘iga teng boTgan o‘rtacha erkin yugurish yo‘li tushuniladi.
Gaz molekulalari orasidagi masofa uning oTchamiga nisbatan
ko‘p marta katta boTgani tufayli, molekulalar orasidagi o‘zaro
ta'sir kuchi juda ham kichik boTib, molekulalar istalgan yo‘nalishda
bir-biriga bogTiq boTmagan holda harakatlana oladi. Hisoblashlar va oTchashlarning ko‘rsatishicha, normal sharoitda molekulalaming
o‘rtacha erkin yugurish yoTi taxminan 10^-8 — 10^-7 m ga teng
boTib, bir sekundda 10¹⁰ marta o‘zaro va idish devorlari bilan
to‘qnashadi. Gaz molekulalarining ilgarilanma va aylanma harakat
qilishi tajribalarda aniqlangan. Gaz molekulalari orasida o‘zaro
itarishish kuchi boTgani sababli gaz solingan idishning butun
hajmini to’la egallaydi, bundan ko‘rinadiki, gaz aniq shakl va hajmga ega emas. Molekulalar orasida tortishish kuchi mavjud bo’lganligi uchun ular bir-biridan cheksiz uzoq masofaga tarqalib keta olmaydi.
Suyuqlik molekulalari gaz molekulalariga qaraganda ancha zich joylashgani uchun ularning erkin yugurish yoTi molekulalaming o‘z o’lchamidan ham kichik boTib, taxminan 10^-10 m ga teng. Bu oraliqning mavjudligi suyuqliklarda oquvchanlik xususiyatini belgilaydi. Tajribalarning ko‘rsatishicha, suyuqlik molekulalari ilgarilanma harakat bilan birga tebranma va aylanma harakat ham qiladi.
Suyuqliklarda molekulalar orasidagi tortishish kuchi gaz
molekulalari orasidagi tortishish kuchiga nisbatan ancha katta
boTganligi uchun molekulalarni har tomonga tarqalib ketishiga
yo‘1 qo‘ymay tutib turadi, shuning uchun ham idishga solingan
suyuqlik shu idish hajmining ma’lum bir qismini va idish shaklini
egallaydi.