Mm-dən mühazirələrin kanspekti

Ekoloji xarakterli FH

Ekoloji xarakterli FH torpağın - litosferin, suyun - hidro­sfe­rin və havanın – atmosferin çirklənməsi ilə baş verir.

Lito­sfe­rin (torpağın, landşaftın) çirklənməsi ilə əlaqədar yaranmış FH:
- faydalı qazıntıların çıxarılması və yeraltı sərvətlərin iş­lə­nil­məsi nəticəsində baş verən qəzalı vəziyyətlər, sürüşmələr, ye­r­üs­tü dağıntılar;
- torpaqda (qruntda) yüksək həddli konsentrasiyalarda ağır me­talların (eləcə də radionuklidlər) və başqa zəhərli maddələrin olması;
- torpağın intensiv deqradasiya, eroziya, duzlaşma və bataq­la­şması nəticəsində böyük ərazilərdə əmələ gələn səhralaşma;
- bərpa olunmayan təbii qazıntıların tükənməsi ilə bağlı böh­ran vəziyyətlər;
- sənaye və məişət tullantıları ilə dolmuş anbarlar (zibil­lik­lər) və ətraf mühitin bu tullantılarla çirklənməsi nəticəsində yaran­mış böhran vəziyyətlər.
Torpağın intensiv deqradasiyası – torpaq xassələrinin təbii sə­bəblər və insanların təsərrüfat fəaliyyətinin (düzgün olmayan aq­rotexnika, çirklənmə, tükətmə) təsiri nəticəsində yavaş-yavaş pis­ləşməsi deməkdir. Deqradasiya - qübrələrin və pestisidlərin səhv qaydada tətbiq edilməsi nəticəsində baş verir. Məsələn, tər­ki­bində ağır metal duzları olan pestisidlərin dozalarının artırılması torpağın səmərəliyini və həmçinin onların yanlış qaydada is­ti­fa­dəsi torpaqda mikroorqanizmlər və qurdların məhv olmasına gə­ti­rib çıxarır. Meliorativ işlərin yanlış şəkildə aparılması qumus la­yı­nı azaldır, məhsuldar torpaqlar səmərəsiz qruntlarla əvəzlənir. Torpağın eroziyası – təbii və antropogen proseslərin tor­pa­ğa dağıdıcı təsiridir. Növləri: su eroziyası, külək, buz, sürüşmə, çay, bioloji eroziyalar.
Atmosferin (hava mühitinin) tərkibi və xassələrinin də­yi­şil­məsi ilə əlaqədar FH:
- antropogen fəalliyyət nəticəsində iqlimin kəskin dəyişməsi;
- atmosferdə yüksək həddli zəhərli qarışıqların konsentra­si­ya­larının artması;
- şəhərlər üzərində temperatur inversiyaları;
- iri şəhərlərdə “oksigen” aclığı;
- şəhərlərdə səs-küyün buraxılabilən hədd səviyyəsindən xeyli artıq olması;
- böyük ərazilərə turşu yağışların yağması;
- atmosferin ozon qatının deşilməsi;
- atmosfer şəffaflığının xeyli dəyişilməsi.