Microsoft Word S?BN?M s docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
95 qanunvericiliyinə 11 oktyabr 1996-cı ildə daxil edilmişdir. stehsal sirrlərinin mühafi- zəsinə ABŞ Məcəlləsinin 90-ci fəslinin 18-ci bölməsi, xüsusilə “ qtisadi cəsusluq” adlı 1831-ci və “Ticarət sirrlərinin oğurlanması” adlı 1832-ci maddələri həsr olun- muşdur. 1 ABŞ-dan fərqli olaraq Avropa ölkələrində kommersiya sirrini təşkil edən məlu- matların istənilən ələ keçirilməsi “cəsusluq” termini ilə ifadə edilir. Belə ki, Finlandiya CM-nin 30-cu fəslinin “Kommersiya cəsusluğu” adlı 4-cü maddəsi kom- mersiya sirrinin oğurlanmasına görə məsuliyyəti müəyyən edir. spaniya CM-nin 278-ci maddəsi isə kommersiya sirrinin mövcud olduğu elektron məlumat və infor- masiyaya kompüterlərlə səlahiyyətsiz daxil olmaya görə məsuliyyəti müəyyən edir. sveçrənin CM-də “sənaye cəsusluğu” və “ticarət sirri” terminləri istifadə olunmur. Bu məcəllənin kommersiya və digər sirrlərin mühafizəsinə həsr olunmuş 143-cü maddəsi “Məlumatların qanunsuz əldə edilməsi” adlanır və qərəzli şəkildə gəlir əldə etmək məqsədilə elektron və digər bu kimi vasitələrlə məlumatların səla- hiyyətsiz toplanması və göndərilməsi hallarını cinayət hesab edir. Kompüter sabotajı və zərərverici proqramların yayılması: 1980-ci illərə qədər kompüter məlumatlarının və saytların zədələnmələrdən və xuliqanlıqdan müdafiəsi ə mlaka zərərin vurulması və vandalizm haqqında normalar vasitəsilə təmin edilirdi. Lakin bu normalar maddi obyektlərin müdafiəsinə yönəldiyindən yalnız hər hansı daşıyıcılarda saxlanılan informasiyanın, yəni daşıyıcının tamlığını müdafiə edə bilirdi. Bəzi dövlətlərdə Avstraliya, Belçika cinayət-hüquqi normalarında informasiya daşıyıcısını məhv etmədən informasiyanın məhv edilməsi halı əmlaka zərərin vurul- ması kimi qiymətləndirilmir və bu normaların təsir dairəsinə daxil edilmirdi. Digər dövlətlərdə vandalizm və ya əmlaka zərərin vurulması haqqında normalar kompüter məlumatlarına və saytlara da tətbiq edilməklə yanaşı, informasiyaya zərər vurulması halının qəbul edilməsi üçün informasiya daşıyıcısına da zərərin vurulması halının mövcudluğu tələb edilmirdi. Xarici alimlərin fikrincə, bu normalardan bəziləri hazırda da uğurla tətbiq edilir. Bu normalar Danimarka CM-nin özgənin mülkiy- yətinin yerdəyişməsi və məhv edilməsinə görə məsuliyyəti müəyyən edən 291-ci 1 http://www4.law.cornell.edu 96 maddəsi, sveç CM-nin maddi ziyan vuran cinayətlərə (həmçinin informasiyaya zərərin vurulması halında da tətbiq edilir) həsr olunmuş 12-ci fəsli, Yapon CM-nin 258-ci (rəsmi sənədlərə zərər vurulması) və 259-cu (şəxsi sənədlərə zərər vurulması) maddələridir. 1 Lakin bununla belə göndərilən, amma yaddaşda saxlanılmayan məlumatların göndərilmə prosesində məhv edilməsi kimi problemlər ortaya çıxırdı. Bu problemi həll edən yeni qanunvericilik Kanada, Danimarka, Almaniya, Finlandiya, Fransa, Yaponiya, Hollandiya, spaniya, sveç, Böyük Britaniya, ABŞ-da formalaşdırıldı. Bununla belə ayrı-ayrı dövlətlərdə bu proses müxtəlif üsullarla həyata keçirildi. Bəzi ölkələrdə - məsələn Finlandiyada artıq mövcud olan vandalizm və əmlaka zərər vurulması haqqında normalarda dəyişiklik edildi. Digərlərində (xüsusilə Yaponiyada) yeni nomalar bütün növ məlumat və sənədləri əhatə edir. Almaniya, Fransa, Hollandiya, spaniya, Böyük Britaniyada isə kompüter məlumatlarının tamlığının müdafiəsi haqqında xüsusi normalar qəbul edilmişdir. Virusların yayılması haqqında normaların yaradılmasında ölkələr daha irəliyə gedərək virus proqramlarının yaradılması və yayılması haqqında normalar qəbul etmişlər. Bu normalarda əməlin cinayət hesab olunması üçün onun müəyyən bir kompüterə qəsdən istiqamətlənməsi, eləcə də zərərin vurulması mütləq şərt kimi tələb edilmir. Məsələn, Böyük Britaniyada belə bir qəsdin müəyyən bir kompüterə istiqa- mətlənmiş olmasının təsdiqi zəruri deyil. O, istənilən bir kompüterə zərər vurul- masına yönəldilə bilər və bu hal artıq cinayət hesab edilir. ABŞ-ın 6 ştatı (Kaliforniya, Nebraska, llinoys, Men, Minnesota, Texas) ilk dəfə virus probleminə yanaşaraq kompüter və ya kompüter sistemlərinə virus və ya zərərverici proqramların yeridilməsinə görə məsuliyyəti müəyyən edən qanunlar qəbul etmişlər. Problemə belə yanaşma Avropa ölkələrində də müşahidə olunmaqdadır. Məsə- lən, taliya CM-nə kompüter sistemlərinə zərərin vurulması və ya onların məhv edil- məsi üçün nəzərdə tutulan proqramların yayılmasına görə məsuliyyəti – cərimə və ya 2 ilə qədər azadlıqdan məhrum etməni nəzərdə tutan 615d maddəsi əlavə edilmişdir. 1 http://www.isc.meiji.ac.jp/~sumwel_h/Co-des/comp-crim.html 97 Hollandiyanın CM-nin 350b maddəsi isə çoxaldılması ilə sistemə zərər vurulması üçün nəzərdə tutulan məlumatların heç bir icazə olmadan yayılması halını qanunsuz hesab edir. sveçrədə 1995-ci il 1 yanvar tarixində qəbul edilmiş normalar yalnız zərərverici proqramların yaradılması, yayılması, reklamının deyil, eləcə də bu proq- ramların yaradılması üçün təlimatlar verilməsini də cinayət hesab edir. ( sveçrə CM maddə 144bis) 1 Ə gər kompüter və kompüter sistemlərinə daxil olma, kompüter sabotajı, məlu- matların məxfiliyinin pozulması, kompüter dələduzluğu haqqında məsuliyyəti müəy- yən edən qanunvericiliyi bütövlükdə nəzərdən keçirsək, əksər inkişaf etmiş dövlət- lərin cinayət qanunvericilikləri bu və ya digər səviyyədə bütün sadalanan əməlləri nəzərdə tutur. Bununla belə bir çox kibercinayətlərin başlanğıcını götürdüyü məlumatlara qanunsuz daxil olmaya görə məsuliyyəti müəyyən edən normaların eyni vəziyyətləri, yəni vurduğu ziyanın ağırlığından asılı olmayaraq məlumatlara istənilən səlahiyyətsiz girişin qanunsuz hesab olunmasını əks etdirmələri vacibdir. Əks halda kibercinayətkarlığın transsərhəd xarakteri belə qanuna zidd əməlləri törədən şəxslərin qanunvericiliklərdəki bu fərqlərdən istifadə edərək məsuliyyətdən yayına bilməsinə imkan verəcəkdir. Bundan başqa terminologiyada, qanunverici konstruksiyalarda və kibercinayətlərin tərkib əlamətlərində ciddi fərqlərin mövcudluğu cinayətlərin araşdırılmasında və cinayətkarın məhkəmə təqibində problemlər yaradır. Beləliklə, kibercinayətkarlıqla, xüsusilə böyük maliyyə itkilərinə səbəb olan iqtisadi kibercinayətkarlıqla, kompüter sabotajı, zərərverici proqramların yayılması ilə effektli mübarizə üçün kompüter və kompüter sistemlərinə qanunsuz olaraq daxil olma, kompüter dələduzluğu, kompüter sistemlərinin işinə müdaxilə haqqında normaların unifikasiya edilməsi zəruridir. 1 http://www.admin.ch/ch/d/sr/311_0/a143.html Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|