55
onları iki nəhəng və möhtəşəm düşüncə tərzi, mədəniyyətlər
arasında, az qala, tikənli keçilməz sərhədə çeviriblər. Amma
bu zaman həmən misralarla başlayan o gözəl balladanın
məzmununun ibrətamizliyini “unudurlar”. Balladanın sonun-
da Kiplinq, əlbəttə ki, iki sevən gəncin faciəli aqibətində
Şərqlə Qərbi birləşdirir.
Harda Şərq qurtarır, harada Qərb başlayır?! Bunu kim
dəqiqliyilə deyə bilər?! Müasir insan özünü bütöv dünya mə-
dəniyyətinin kontekstində hiss eləyirsə onun üçün istiqa-
mətin bir anlamı varmı?! Və yaxud istiqamət hərisi üçün
ümumbəşəri mədəni xəzinənin anlamı nədir?!
Müəyyən sonuclar mövcuddur ki, dünyanın ümumi
axarı onlara doğru gedir. Ancaq bu da o demək deyil ki, bu
ümumi axarda biz bütün immanent xassələrimizdən, ənənə-
lərimizdən imtina etməliyik. Burda çox incə dəyərləndirmə
mexanizmi ilə hərəkət eləmək lazımdır, mən isə ümumi şə-
kildə öz fikrimi bildirə bilərəm, onun üçün də mənim dedik-
lərimi iddiasız münasibət kimi qəbul edin. Yəqin ki, bu mə-
sələlərlə daha ciddi şəkildə məşğul olanlar var.
Ədəbiyyatımızın səviyyəsinə gəldikdə isə… Bəlkə də,
dünya çapına çıxmaq üçün (nə qədər paradoksal səslənsə də)
səviyyənin dəxli yoxdur. Dünya arenası o deməkdir ki, kitab
hansısa bazara çıxarılır və satılır. Bazarda isə səviyyə anlayı-
şı, demək olar ki, yoxdur. Səviyyəni biz özümüzdən quraşdı-
rıb çıxarmışıq, səviyyə sonra (!) müəyyənləşir. İlk öncə orta-
lığa çıxarılmaq məsələsidir. Əgər bundan sonra o əsər haq-
qında danışılırsa, o əsər həmin ədəbi mühitin söhbət predme-
tinə çevrilirsə, o əsərlə böyük ədəbi proses arasında əlaqə ta-
pılıb qurulursa və yaxud o əsər haqqında hətta hər hansı bir
film də çəkmək istəyirlərsə və beləliklə, əgər əsər öz janrının
56
sərhədlərini vurub yarırsa, yəni, o biri janrlara, estetik müs-
təvilərə yan alırsa, əsərin dünyaya çıxması bu deməkdir. Bu
zaman artıq əsər dünyanı səndən xəbərsiz “dolaşmağa” baş-
layır, o, dəb və zövq müəyyənləşdirici fakta dönür. Əsas mə-
sələ, məncə, janrın sərhədlərini aşmaqdır, ölkənin yox.
Bir nəfər yazıçı mənə göstərin ki, ona müraciət olunub
ki, biz sizin əsər haqqında eşitmişik, istəyirik onu tərcümə
eləyək və çap eləyək. Bəlkə də, var bir-iki nəfər, mənim dos-
tum Çingiz Abdullayev başda olmaqla. Amma o əsərlər də,
təəssüf, həmin düşdükləri yeni mühitin ədəbi faktına çevrilə
bilmədilər. Afrikada da əsər nəşr edilə bilər, amma ədəbi
fakta çevrilməz. Bax, o ədəbi fakta çevrilməyin özünün qu-
rulmağı var. Yadıma şou-biznes düşdü. Əsər-bazar-şou-biz-
nes. Yaxın anlayışlara dönürlər. Bizim şou-biznesdə iştirak
eləyənlər yaxşı tapıblar bunun yolunu. Bir də görürsən ki,
süni qalmaqallar düzəldirlər, bir-biri ilə “evlənirlər”, bir-bi-
rindən “boşanırlar”. Belə-belə, ad hallana-hallana, qulaqları-
mız dözə-dözə (biz də ki, mazoxist – onlara hökmən baxa-
baxa özümüzə zülm etməkdən həzz alırıq) dönürlər həyatı-
mızın bir parçasına. İndi bu mədəniyyətə aiddi, yoxsa anti-
mədəniyyətə aiddi – söhbət bundan getmir. Bu, başqa möv-
zudur.
Bu istiqamətdə nəyi isə ədəbi mühitdə də eləmək olar.
Süni qalmaqallar da, bəlkə, nə isə verər. Deyir, İsa peyğəm-
bəri öldürmək lazım idi ki, o, bütün gələcək zamanlar üçün
peyğəmbər olsun. Həmişə hamının əvəzinə günahı boynuna
götürən bir adam olmalıdır. Dünyanın və dünyaların Müəllifi
İsa peyğəmbərin timsalında bunu onun üçün və bizim üçün
etdi.
57
Salam. Süni qalmaqal?! Onda belə çıxır ki, məsələnin
ciddi həlli yolu yoxdur.
Kamal Abdulla. Bundan ciddi yol?! Başqa üsullar da-
ha var. Məsələn, tərcümə mədəniyyətini yüksəltmək. Özü də
tərcümə strategiyasını formalaşdırıb onu ölçülü-biçili şəkildə
üzü dünyaya tuşlamaq lazımdır.
Mesenatlar yaranmalıdır, onların yaranması üçün vacib
olan formal baza artıq mövcuddur. Bizdə bu gün əhalinin
müəyyən qismi həddindən artıq varlanmış bir qisimdir. Bu,
normal hala dönüb. Biz ki dünya inteqrasiyasına gedirik, biz
ki indi bazar iqtisadiyyatı əsasında həyatımızı qururuq, o
zaman orta bir hədd yaranmalıdır – orta zümrə. Bu zümrə də
yaranmaqdadır. Sadəcə olaraq, indi bir azcıq milli şüur və
milli təəssübkeşlik çatışmır ki, həmin varlanmış adamlar tək-
cə futbolun, şou-biznesin deyil, Azərbaycan ədəbiyyatının
təbliğində də maraqlı olsunlar. Mən inanıram ki, vaxt gə-
ləcək və bizim mesenatlar Hollivudda Azərbaycan filmi çək-
dirməyə girişə biləcəklər. Niyə də yox? Dünya mədəniyyə-
tinin içinə girmək istəyiriksə, Los-Ancelesin Hollivudundan,
Parisin «Rotonda» kafesindən başlamaq lazımdır. Çox da
böyük para gərəkmir ki, onu tərcümə və təbliğə sərf edib ən
yüksək mükafatlar barədə ciddi şəkildə düşünməyək.
Salam. Kamal müəllim, çox zaman ədəbiyyatda səmi-
miyyətdən danışırlar. Bir qədər əvvəl siz də bu barədə danış-
dınız. Onu müəyyənləşdirməyin meyarı varmı?
Etimad. Bu, əlbəttə, bir qədər ritorik sualdır – səmimi-
lik və ya qeyri-səmimilik, əlbəttə, bədii kriteriya deyil, lakin
bizdə hətta peşəkar səviyyədə əsəri dəyərləndirərkən, bir-iki
kəlmə ilə də olsa, bu barədə danışmağı yaddan çıxarmırlar,
58
sanki, hamı yazardan əsər yerinə bir «səmimi etiraf» gözlə-
yir. Doğrudan da, ədəbiyyatdakı bu «səmimilik» nə demək-
dir, sizcə?!
Kamal Abdulla. Səmimilik nədir? Çox sadə, amma
çox da qəliz sualdır. Ən əvvəl bu sözlə bağlı düşüncələrimizi
bir məxrəcə gətirək. Bu, məncə, nə cür düşünürsənsə, nəyi
duyursansa, hansı dəyərləndirmə prinsipləri sənin dünyagö-
rüşünü formalaşdırırsa, o şəkildə də yazmağındır, danışma-
ğındır, nəhayət, yaşamağındır. Sənin içinlə içindən alıb kö-
çürdüyün yazı arasında ziddiyyət olmamalıdır. Siz də belə
düşünürsünüzmü?!
Salam. Bəli. Bu, belədir.
Etimad. Mən də elə düşünürəm.
Kamal Abdulla. Çox gözəl. Əlbəttə, doğrusu budu.
Ədəbiyyatda səmimiyyət dedikdə, yəqin ki, elə bunu nəzərdə
tutmaq lazımdır. Amma di gəl ki, bu “səmimiyyət” adlandır-
dığımızı şerə tətbiq etməklə nəsrə tətbiq etmək başqa-başqa
mənzərələr yaradır. Səmimiyyətlə qələmə alınan ədəbi per-
sonaj, məqam... axı bunlar eyni zamanda "sevgi ilə, məhəb-
bətlə qələmə alınmışdır" deməkdir, eyni zamanda yüksək
professionallıq tələb edir. Bəs belə isə...
Bu zaman mənfi obraz öz-özlüyündə səmimi yaradıla
bilərmi?! Axı onu da professionallıqla və sevə-sevə yaradır-
lar.
Konkret götürsək, nəsrdə səmimi olmaq mümkündür-
mü?
Bir Qaloşlu adamı təsvir edərkən səmimiyyət özünü nə
cür büruzə verir?!
Dostları ilə paylaş: |