Microsoft Word maden jeolojisi doc
Yüklə 440,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.3 JEOK
42
Hava foto ğraflarının detay gösterme miktarı fotoğrafın ölçeğine bağlıdır. Ölçeği anlamanın kolay bir yolu sahada bilinen iki nokta arasını yatay mesafe cinsinden ölçmek ve aynı iki noktayı hava foto ğrafı üzerinde ölçmekle belirlemektir.Ölçek için:
f: Odak uzaklı ğı
s(ölçek) =
H' : Uçu ş yüksekliği
Bu formül için Şekil 34'e bakılabilir.
Şekil 34: Hava fotograflarının ölçeğini hesaplama faktörleri
Hava foto ğrafları cep ya da aynalı stereoskoplarla incelenir. Cep stereoskopları aerazi çalı
şmaları için daha uygundur.
Hava foto ğraflarıyla topografya (röliyef) ölçümleri yapılır. Örneğin kumtaşları ile şeyller yeryüzünde farklı topografik şekiller sunarlar. % 60 'lık örtüşme nedeniyle röliyefte yükseklikler gerçek de ğerlerine göre üç yada dört misli kadar bir abartılılık ortaya çıkar. Bu abartı bazen jeologun detayları anlamasına olanak vererek avantajlar da sa ğlayabilir.
Hava foto ğraflarının renk tonları yeryüzündeki kayaların renklerinin bir yansıması şeklinde olacağından jeolojik harita yapımı sırasında birimlerin (kumtaşı, kireçtaşı, kuvarsit, magmatik kayalar gibi) sınırlarının belirlenmesine yardımcı olur. Böylece birimler arasındaki dokanaklar kolaylıkla çizilebilir.
Yeryüzündeki yapıların ara ştırılmasında, drenaj desenlerinin belirlenmesinde, çizgisel unsurların (faylar, kırıklar, bindirmeler ve dayklar vb.) belirlenip çizilmesinde hava foto
ğraflarından yararlanılmaktadır. Gri renk tonları erozyonu görmemizi, bitki kaplı veya karasal alanların kullanımını belirlemeye de yarar. 43
ĐMYASAL PROSEKSĐYON
Maden yataklarının en önemli prospeksiyon (arama) basamaklarından birisi de jeokimyasal prospeksiyondur. Bu yöntem, jeolojik ve jeofizik yöntemler gibi di ğer arama yöntemlerine paralel ve bunlarla ili şkili olarak yürütülür. Jeokimyasal çalışmalara başlamadan önce konu ile ilgili bir program olu şturulur. Buna göre planlama, örnekleme, kimyasal analiz, yorumlama ve takip etme basamakları sırayla izlenir. 1) Planlamada, sahada uygulanacak arama yöntemleri için, aranacak madenin (ki birden fazla elementlerden olu şabilir) ne olduğunu bilmek gerekir. Jeoloji ve rezerv-tenör modellerinde oldu ğu gibi model oluşturma jeokimyasal faktörleri de içine alır. Bu nedenle, önce ara ştırılacak elementler ve onlara eşlik edenlerin hakkında çeşitli bilgiler toplanır. Sahadan önce ne gibi bilgilerin elde edildi ğine bakılır ve buna göre nasıl bir örnekleme yöntemi seçilece ği belirlenir.
2) Örneklemede, incelenecek alanın (maden zuhuru yada mineralizasyon) içinde ve yakın çevresindeki kaya, toprak, bitki veya dere kumlarından örnek alınabilir. Amaca göre bazen inceleme alanının uza ğından su örnekleri de alınabilir. Bu örnekleme tiplerini anlatmadan önce bazı temel kavramları anlatmak yararlı olacaktır.
Do
miktarlarına (konsantrasyonuna) o kaya için “background” de ğerleri denir. Buna karşın cevherli bölgelerde elementlerin yerkabu ğundaki normal dağılım değerlerine (Klark değerleri) göre daha büyük de ğerlere sahip olması “Anomali değerleri” olarak tanımlanır. Anomali de ğerleri ile normal değerleri birbirinden ayıran ve tek bir rakamla belirlenen değere ise “Eşik de ğer” denir.
Cevherle
şme bölgesinde daha önceleri madencilik faaliyetleri yapılmış ve çıkartılan cevherler mekanik ve kimyasal yollarla çevreye yayılmı ş ise çalışılan alandaki gerçek anomali de ğerlerini yansıtmayan yapay anomali değerleri elde edilir. Buna kirlenme=konteminasyon” denir. Bu kirlenme, çevredeki eski bir maden yata ğından veya bir yerleşim biriminden atılan çöp v.s’den ileri gelebilir.Jeokimyasal prospeksiyonda bilinmesi gereken di ğer iki kavram; gösterge(indicator) ve kılavuz(pathfinder) element kavramlarıdır. Gösterge elementler cevheri olu
şturan elementlerdir. Kılavuz elementler ise cevheri doğrudan oluşturmayan ama o tür cevherle
şmeye eşlik ederek onu bulmamıza yarayan elementlerdir.
Elementler, gerek birincil yatak olu şumu sırasında, gerekse yatakların daha sonraki ayrı şma süreçlerinden(süperjen süreçler.) etkilenmeleri sonucu yatak çevresinde belirli bir yayılım(dispersiyon) halesi olu ştururlar. Bunların incelenmesi sonucu birincil ve ikincil anomaliler elde edilir.
Şimdi örnek alım yöntemlerini kısaca özetleyelim.
a) Kaya örnekleri: Maden yataklarının arasında nispeten daha az uygulanan bu yöntemle oldukça sa ğlıklı ve güvenilir bilgiler elde edilir. Ayrıca elde edilen anomali de ğerleri yardımıyla çevre jeolojisinin problemleri de çözüme kavuşturulabilir. Ancak bu tür anomaliler bölgesel ölçekli arama çalı şmalarında gerek zaman, gerekse maliyet açısından di ğer yöntemlere göre daha zor olduklarından uygulama alanları dardır. 44
Kayaç jeokimyasının temelinde birincil yayılım haleleri yer alır. Bu haleler(zonlar) örne ğin hidrotermal cevher kütlelerinin oluşumu sırasında metallerin yankaya içine doğru yayılmasından(difüzyonundan) kaynaklanır. Elementlerin hareketliliklerine, yankayanın özelliklerine ve ortamın fizikokimyasal ko şullarına bağlı olarak cevher kütlesi etrafında zonlar olu şabilmektedir. Bu zonlar yatay yada düşey yöntemlerde gelişebilir. Bu özelliklerde yararlanarak yüzeyde görülmeyen gizli kalmı ş(örtülü) yataklar bulunabilmektedir.
Bu yöntemde örnek alım yeri, sıklı ğı ve örnek ağının seçimi büyük önem taşır. Örnekler, bitki örtüsü olmayan veya çok az olan bölgelerde do ğrudan doğruya kayanın kendinden, az miktarda ayrı şma ürünü izlenen kesimlerde 1-2 metre derine varan yarmalar açılarak taze anakayadan örnek alınır. Sistematik örneklemede normal olarak 100 ile 200 metre aralıklı örnek a ğı seçilir. Her örnek alım noktasında örnek uzaklığı 0,5 ile 10 metre arasında de ğişir. Örneklerin ağırlığı ise 0,5 ile 2kg arasındadır.
Örnekler; birkaç metre kaya yüzeyinin muhtelif yerlerinden ufak parçalar kopartılarak alınabilir. Buna göre yonga örnek (chip sample) denir. Bir ba şka usul ise ortaya çıkan taze kaya yüzeyinden 10 cm derinli ğinde 20 cm eninde bir kanalın(oluğun) tamamının çıkartılmasıyla olur. Buna oluk (channel sample) örnek denir. Zordur ama daha yararlı bilgiler sa ğlar. Kaya örnekleri yönteminin zorluğu istenilen kayanın her zaman yüzeyliyememesi ve örneklerin analiz öncesi kırılıp ö ğütülme zorunda olmasıdır.
çok az gözlendi ği veya örtülü olan alanlar varsa bu yöntem uygulanabilir. Örnek alımı ve hazırlanması i şlemleri kolaydır. Ancak istenilen element değerleri düşük olduğundan hassas cihazlarla analiz edilmelidir.
Maden yatakları ve çevresinde yer alan kayalar karasal ortam şartlarında yoğun fiziksel ve kimyasal ayrı şmaya uğrarlar. Bu yolla ikincil element haleleri (zonları) oluşur. Hidromorfik (kimyasal) haleler şeklinde de tanımlanan bu oluşumlar, sulu çözeltiler halinde kayalar ve toprak örtülerine ta şınan elementlerden kaynaklanır. Ayrıca yeraltı suları da metalleri toprak örtülerine kadar çözünmü ş halde taşınabilir.
şınmış, olgun, juvenil, zonal ve azonal şeklinde sınıflanabilir. Toprak örnekleri anakayanın hemen üstünde yer alan ve onun parçalarını içeren zonlar (A zonu) de ğil onun üzerine gelen ve bitki örtüsün de bulunduğu organik maddece zengin (C zonu) zonun altındaki zondan (B zonu) alınır.
Toprak anomalilerinin yayılımı; türedikleri yani üstünde bulundukları kayaların anomalilerine göre daha gençtir. Topografik e ğimin artışına paralel olarak bu özellik daha da artar. Topraklar, aranan cevherle şme ile ilişkili olarak oldukça geniş anomali alanları olu
şturduklarından kaya anomalilerine oranla cevherli sahaların daha kolay belirlenmesini sa ğlarlar. Toprak örneklerinde uygulanacak örnek alım sıklığı, çalışılan harita ölçeğine ba ğlıdır.
c) Dere kumu (sediman) örnekleri: Bir maden yata ğı bölgesinde anomali veren toprak ve kaya kırıntıları derelere ta şınıp onların şelale dipleri veya mendereslerinde birikebilir. Oralarda anomali verebilecek dere kumlarını olu ştururlar. Dere sedimanları örnek alınan yerden itibaren dere yukarı çevredeki mevcut malzemeyi temsil eder. Genellikle
45
km 2 ’de 1-2 örnek veya ana dere boyunca km’de2-3 örnek alınmaktadır. Buna genel jeokimya denir. Ancak detay etüdlerde dere boyunca alınan numunelerin aralıkları 50-100 metre olabilir. Örneklerin dere kav şaklarının biraz daha yukarıdan alınmasına dikkat edilmelidir.
Metal içerikli sedimanlar; toprak ve kayaların gerek yüzeysel ayrı şmaları, gerekse yeraltı suyunun a şındırdığı ve taşıdığı malzemelerden meydana gelirler. Metaller çoğunlukla sedimanlar içinde toprak tanecikleri şeklinde, daha fazla oranda da mineral taneleri şeklinde bulunurlar. Bunlar kırıntılı mineral taneleri dı şında kil minerallerine, demir ve manganez hidroksitlere, mineral kırıntılı tane yüzeylerine, organik maddelere ba ğlı olarak ta şındıklarından mümkün olduğu kadar çok iri taneli kırıntılı malzeme alımından kaçınılması gerekir.
Örnek içindeki a şırı organik malzeme bazen fazla miktarda metal birikimine neden olabilir. Bu durum incelemelerin yanlı ş yöne doğru kaymasına yol açar.
ğırlığında ve 80 meş büyüklüğünde olmalıdır. Derlenen örnekler özel olarak yapılmı ş sağlam kağıt torbalara konulur ve bu torbalar ya güneş altında yada kum banyosunda kurutulur. Naylon torbalarda bulunan örnekler kolayca kurutulamadı ğı ve bez torbalardakiler ise çok ince taneli sedimanları tutamadıklarından kullanılmazlar.
Dere kumları yeterli miktarda a ğır mineral içerdikleri taktirde tavalanarak (bateleme i şlemi: panning) zenginleştirilirler. Bu yolla plaser yataklar aranabilmektedir. Dere kumuyla yapılan prospeksiyonlarda çok geni ş bir alanı temsil edebilen örneklerin alınması, örnek alımı ve hazırlanmasının çok kolay ve ucuz olması bu yöntemin geni ş ölçüde uygulanmasını sağlar.
dünyada yüzeylemi ş maden yataklarının tükenmekte oldukları göz önüne alınırsa hidro jeokimyasal prospeksiyonun örtülü yatakların aranmasındaki rolü ve gereklili ğinin önemi daha da belirginle şir.
Cevher mineralleri belirli niteliklerdeki sular (asidik, nötr yada alkalen) tarafından ayrı ştırılır. Bu yolla çözeltiye geçen element ve iyonlar; ya doğrudan cevher yatağı çevresine veya suyunun akı ş yönünde taşınarak hidromorfik anomali yelpazesi oluşturlar.
Dere akı
ş
yönü Yan kolların ana kollara onunda büyük ana kola birle ş ti
i noktaların hemen
üstünden örnek
alınarak anomalinin nerden kaynaklandı ğ ı anla ş ılabilir.
46
Cevher yataklarından özellikle SO 4 -2
geçerek çözelti halinde ta şınırlar. Bu sular cevhersiz bölgelerden gelenlere oranla belirtilen iyonlar bakımından daha zengin olup, anomali de ğerleri oluştururlar. Metal anomalileri ço ğunlukla yataktan uzaklaştıkça azalır ve giderek kaybolurlar.
Yüzey ve yüzeye çok yakın konumlu cevher kütlelerinin özellikle süperjen nitelikli oksidasyon zonunda su ile temas etmeleri sonucunda belirli elementler normal background de ğerleri üzerinde konsantre olurlar.
bitkilerin kök yüzeyleri arasında geli şen iyon değişim mekanizması yoluyla yayıldıkları yerlerdeki kaya ve topraklardan çözülü halde bulunan iyonları bünyelerine alırlar. Böyle cevherli bölgede yeti şen bitkiler, cevhersiz bölgede yetişenlere göre daha farklı fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikler kazanırlar.
do ğrudan yeraltı su tablası ile ilişkili element yayılımlarıyla beslenirken, bazı kısa köklü bitkiler ise daha çok ya ğmur suyuna bağlı olarak beslenirler. Cevherleşme sonrası örtü olu şukları altında yer alan gömülü yatakların bulunmasında önemli ipuçları verirler. Bu nedenle örtülü cevherlerden özellikle Cu, Co, Zn, Mo, Ag, U, Au, Pb ve Hg nin aranmasında bu yönteme ba şvurulur.
Örnek alımı sistematik olarak gerçekle ştirilir. Metal içeriği bir bitkinin organlarına göre de ğiştiğinden yani bitkinin kökünden yapraklarına doğru her bir organında tedrici bir element artı şı gözlendiğinden, örnekler ağaç ve çalıların, yerden itibaren 1-1,5 metre yüksekli ğindeki yaprak ve genç sürgün bölümlerinden kesilir. Çok genç sürgünlerden ziyade 1-2 yıllık dalcıklardan örnek alımı tercih edilir. Bitkilerin yo ğun humuslu seviyelerden beslenmeleri halinde buralardan da örnek alınmalıdır.
f) Gaz ve buhar örnekleri: Bazı maden ve petrol yataklarında atmosfere do ğru
birincil veya bozunma ürünü niteli ğinde ikincil gaz ve buharlar yayılır. Ölçüm yöntemleri arasında toprak havasında veya suda bulunan radon gazı miktarıyla ili şkili ölçüm çalışmaları oldukça yaygındır. Radon gazı U ve Th yataklarının aranmasında kullanılmaktadır. Nadir olarak da tektonik yapılar ve porfiri bakır yataklarının yeri belirlenebilmektedir.
47
Yüklə 440,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|