Microsoft Word ?liyeva Nuran?Pul siyas?tinin n?z?ri v? ?m?li probleml?ri docx
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
25 1.2.Pul nəzəriyyələrinin mahiyyəti Pul cəmiyyətdə məhsuldar qüvvələrin və istehsal münasibətlərinin obyektiv inkişafı nəticəsində meydana gəlmiş və müasir şəraitdə o, təsərrüfat həyatının ayrılmaz atributu, iqtisadi sistemin ən mühüm ünsürlərindən biridir. Cəmiyyətdə baş verən hər bir ictimai əmək bölgüsü istehsalın artmasına, yaradılan əmtəə əmtəə çeşidlərinin çoxalmasına və mübadilə sferasında kökündən dəyişikliklərə gətirib çıxarmışdır. Beləliklə də, mübadilədə vasitəçi rolu oynayan ə mtəələrin təkamülü baş vermişdir. Pul vasitəsilə həyata keçirilən mübadiləyə ə mtəə tədavülü deyilir. Bu Ə – P – Ə formulu ilə ifadə olunur. Mübadilənin inkişafı dəyərin aşağıdakı formalarının bir biri ilə əvəz olunması yolu ilə baş verirdi. • Dəyərin sadə, fərdi və yaxud təsadüfi forması. Bu forma tayfalar arasında mübadilənin ilkin pilləsinə xarakterik idi. Pul, hətta onun ilkin formasında, mübadilədən gec meydana gəlmişdir. O vaxta qədər ki, tayfalar və ya ailələr miqyasında təsəffüratlar tamamilə natural xarakter daşıyırdı, hələ əmtəə mövcud deyildi, məhsul şəxsi xarakter daşıyırdı, məhsul şəxsi istehlak üçün istehsal olunurdu. nsanlar özlərini bütün lazım olanlarla təmin edirdi, mübadilə vasitəçiliyi olmadan keçinirdilər, pul onlara lazım deyildi. Mübadilə təsadüfi hallarda, yalnız ə mək məhsulları şəxsi istehlakdan artıq olduğu vaxt baş verirdi. Bu cür mübadilədə mübadilə dəyəri zaman və ya məkan baxımından kəskin fərqlənirdi. Lakin artıq mübadilənin bu ilkin, yəni dəyərin həmin sadə formasında gələcək pulun əsası qoyuldu. ( məsələn, əmtəə A bərabərdir əmtəə B – yə ). K.Marks yazırdı ki, bu forma ilk baxışda bizə göründüyü kimi çox da sadə deyil, belə ki, artıq burada ə mtəənin dəyər ifadəsinin 2qütbü mövcuddur: birinci qütbdə - öz dəyərini ifadə edən, aktiv rol oynayan əmtəə ( o, dəyərin nisbi formasında çıxış edir ), ikinci qütbdə - birinci əmtəənin dəyərini ifadə etmək üçün material xidmətini göstərən, 26 passiv rol oynayan əmtəə, hansı ki, ekvivalent formasında çıxış edir, yəni dəyərcə onun bərabəridir (dəyərin ekvivalent forması ). • Dəyərin tam və yaxud geniş forması əməyin ilkin bölüşdürülməsinin, cəmiyyətdə baş verən birinci ictimai əmək bölgüsü – maldarlıq və əkinçilik tayfalarının ayrılması nəticəsində istehsalın artımı və və mübadilənin inkişafı ilə meydana gəlmişdir. Mübadilə inkşaf etdikcə hər bir əmtəə bir sıra başqa əmtəələrin istehlak dəyərində öz ifadəsini alır, hansılara ki, o mübadilə olunur. Sadə (təsadüfi) dəyər forması tam və yaxud geniş dəyər formasına çevrilir. • Ümumi dəyər forması – məhsuldar qüvvələrin və onlarla bağlı istehsalın və mübadilənin sonrakı inkişafı ilə əlaqədar idi ki, bu da yerli ( rasional ) bazarlarda başlıca mübadilə əşyaları rolu oynayan ayrı – ayrı əmtəələrin əmtəələr aləmindən kortəbii ayrılmasına, bütün digər əmtəələrin istənilən vaxt onlara mübadilə olmasına gətirib çıxartdı. Dəyərin bu formasının xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, ümumi ekvivalent rolu bir əmtəəyə şamil edilməmiş və ayrı – ayrı vaxtlarda həmin rolu müxtəlif əmtəələr oynamışdır. • Dəyərin pul forması mübadilənin növbəti inkişafı ilə bağlı olaraq, əmtəələrin içindən bir əmtəənin seçilib ümumi ekvivalent rolunu oynaması ilə bağlıdır. Bu rol getdikcə nəcib metalların üstündə möhkəmləşməyə başladı. Bu isə qızıl və gümüşün bazarın ekvivalent rolunu üzərinə götürə biləcək əmtəəyə - pula olan bütün tələblərinə cavab verməsi ilə əlaqədar idi. Bu tələblər aşağıdakılardan ibarət idi: • Yekcinslik; • stənilən miqdarda əldə edilməsinin çətinliyi; • Dəyərini itirmədən bölünməsi; • Yığcamlığı; • Uzun müddət saxlanılması. 27 Pulun mahiyyəti aşağıdakı üç xüsusiyyətin vəhdətində meydana çıxır: - bilavasitə ümumi mübadilədə; - mübadilə dəyərinin kristallaşmasında; - ümumi iş vaxtının maddiləşməsində. Pulun təkamülü prosesində bir çox nəzəriyyələr fəaliyyət göstərmişdir. Pulun nominalist nəzəriyyəsi. Bu nəzəriyyəyə görə pul öz təbiəti baxımından daxili dəyərə malik olmayan, şərti hesab vahidi olan sadə nişanlar kimi müəyyən olunur. Buna əsaslanaraq belə nəticəyə gəlirik ki, pulun alıcılıq qabiliyyəti sanki onun maddi məzmunundan qətiyyən asılı deyil və yalnız onun nominalı ilə müəyyən olunur. Konsepsiyanın adı məhz buradan qaynaqlanır. Bu nəzəriyyəyə görə, pulun dəyərinin pulların çəkisinə görə deyil, üzərində göstərilən nominalına görə qəbul olunması, nominalist nəzəriyyənin əsasını təşkil edir. Kağız pul tədavülünün yaranması və inkişafı nominalist pul nəzəriyyəsinin tərəfdarlarnın mövqeyini daha da möhkəmlətdi. Kağız pul nişanlarının yaranması pulların sadəcə dövlət tərəfindən emissiya olunan şərti nişanlar olduğunu bir daha sübut etdi. Nominalist pul nəzəriyyələri XVIII əsr iqtisadçılarının əsərlərində sistemli şə kildə inkişaf etdirildi. Belə ki, ingilis iqtisadçısı J.Stüart (1712-1780) “ideal pul vahidləri” konsepsiyası ilə çıxış edirdi. Bu konsepsiyaya görə pulun bir ictimai təzahürü kimi real pul metalları olan qızıl və gümüş ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Yalnız “ideal pul vahidləri” pula xas olan yeganə funksiyasını - qiymət miqyası funksiyasını yerinə yetirməlidir. Subyektiv idealizmin tərəfdarlarından biri olan məşhur ingilis filosofu J.Berkli (1685-1753) də oxşar fikirləri inkişaf etdirmişdir. O, pulu maddi məzmundan məhrum olan abstrakt dəyər münasibəti kimi nəzərdən keçirirdi. Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|