Microsoft Word KÜLTÜr evreni 24. sayı. doc

Kültür Evreni-Unıverse Culture-Мир Культуры / Yıl-Year-Год 2015 / Sayı-Number-Число 24 

 

108 

de çağdaşlığını ve güncelliğini muhafaza etmektedir. Onun şiirlerinin günümüzün modern 

bilimsel-filolojik yöntemleriyle kolay olarak incelenebilmesi de buna bağlı olsa gerek. N. 

Hikmet’in şiirlerinde tespit edilen özel adların dünyanın kavramlar haritasına yönelik ola-

rak göstergebilimsel nitelikteki özel metin kurucu işaretler

**

 yerine kullanılmasının göste-

rilmesi de makalede yeni semiyotik-lengüistik yöntemlerin uygulanmasını gündeme getir-

mek açısından önemlidir.   

 

2. Dünya, Hasret, Sevgi, Adalet ve Memleket Şairi 

Neden bu dünya ve memleket şairinin  şiirlerinde kullanılan özel adlar incelenmeye 

alınmıştır?  Çünkü, özel adlar, özellikle de yer ve şehir adları, bir yandan tarihten gelen 

maddi ve manevi zenginliği, öte yandan ise çağın eş görünümlü çeşitli gelişmelerini 

gösterge bilimsel olarak simgelediği için şairin algılama gerçekliğini ve şiirsel ifade gücünü 

de açıklayabilmektedir.  Şair hayatını ister kendi isteği, isterse yaşadığı dönemin 

acımasızlığı yüzünden bir gezegen olarak ve yer değiştirerek geçirmiştir. Sanki ideal bir şiir 

şekli arayışında olan bu şair, bu arama sonucu o kadar değişik yerler, kişiler görmüş, farklı 

duygular geçirmiştir ki, bunun sonucunda her bir unsur onun hafızasında derin bir etki ve 

özel bir anlamsal iz düşüm bırakmıştır. Bu etki veya farklı toplumsal ve bireysel 

boyutlarıyla belirlenebilir anlamsal iz düşüm,  ilk olarak özel adlar sayesinde 

gözlemlenebilmektedir.  Şairin  şiirlerindeki özel adlar farklı göstergebilimsel belirtilerine 

göre çeşitlendirilebilmektedir. Özel adları şairin en çok hangi şiirlerinde kullandığı aşağıda 

net olarak örnekleriyle tespit edilmektedir.      

 

2.1. Tanganika Röportajı 

Şairin en çok özel ad kullandığı şiiri “Tanganika Röportajı”dır. Şiir ebadı bakımından 

da büyüktür. Bu şiirin içerisinde 47 farklı, dolayısıyla tekrarları saymadan tam 47 özel ad 

kullanılmıştır. Şiirdeki özel adlar şunlardır:  

a) Coğrafi isimler: Ukrayna, Moskova, Vunukova, Karadeniz, Varşova, Roma, Paris, 

Kahire, Anadolu, Özbekiye Bahçesi, Sudan, Londra, Dar es Selam, İstanbul, Afrika, Hint 

                                                 

**

 Çağdaş filoloji biliminde; sadece dil işaretlerinin metnin uygun semiyotik gösterge-

leri olarak incelenmesi, bugün artık yeterli sayılmamaktadır. Çünkü bedii metni özel bir 

görüngü olarak oluşturan, aynı zamanda belli kavramsal kategoriler niteliğindeki belirtile-

riyle seçilen ve hayatın en çeşitli hareketli olgularını ifade edebilen kendine mahsus bütün-

leşik işaretler sistemi de bulunmaktadır. Onlar, filolojik bilimde, her şeyden önce, edebî-

semiyotik mahiyetteki metin kurucu vasıtalar olarak İncelenmektedir  (Slovar’ 

Literaturovedçeskih Terminov 2011). Bu ise şu demek oluyor ki; bir bedii metin sadece 

sıradan fonemlerden, morfemlerden, kelimelerden, deyimlerden, kelime gruplarından ve 

cümlelerden ibaret değildir. Veya bedii metin, bütün bunların birleşmesinden oluşan bir 

söz yığını ve monoton cümleler birleşimi olarak da incelenemez. Herhangi bir metin, her 

şeyden önce iletişimsel ve bilişimsel bir görüngü olarak, sadece ona mahsus olan özel se-

miyotik işaretlerle kurulur. Bunlar, ifade planına veya yüzeysel yapısına göre bildiğimiz dil 

işaretleriyle birbirine denk düşebilmektedir. Ancak, söz konusu her iki işaret sisteminin 

metindeki anlamı, işlevi ve buna uygun olarak da derindeki yapısı, herhangi bir bedii me-

tinde birbirinden ilkesel olarak ayrılmaktadır (Musaoğlu 2013: 8).   

 

 

---

Kültür Evreni-Unıverse Culture-Мир Культуры / Yıl-Year-Год 2015 / Sayı-Number-Число 24 

 

109 

okyanusu, Tanganika, Bursa, Marmara, Kızıl Meydan, Aruşa, Moşi, Klimancaro, 

Ngorongoro, Uganda, Mozambik, Angola;  

b) İnsan adları: Dino, Ekper, Tulyakova, Nifertiti,  Muhammet.  

Söz konusu şiir 10 mektuptan oluşmaktadır. Her mektup bir günün anısını 

anlatmaktadır.  İlk mektup şairin Moskova’dan, karısından ayrılıp Ukrayna ovalarının 

üstünden uçakla uçmasına ilişkin olarak yazılmıştır.  Şair daha sonra Anadolu üstünden 

geçerek Kahire’ye varmaktadır. Kahire’ye de bir zamanlar karısıyla uçtu şair, ama bu kez 

yalnızdır. İkinci mektup Kahire hatıralarından söz etmekte, üçüncü ve dördüncü mektupta 

ise  şairin Kahire’den Sudan’a, oradan da Tanganika’nın başkenti Dar es Selam’a uçuşu 

anlatılmakta ve onun bu yerlere ilk ayak basan İstanbullu olduğu söylenmektedir. Artık 

bundan sonraki mektuplarda şair Tulyakova’ya Tanganika’yı anlatmakta, onun zooloji 

parkından, Hint okyanusundan, çarşı pazarından, kasabalarından ve oradaki insanlardan söz 

etmektedir.  Şiirin sonunda, yani onuncu mektupta şair hâlâ Tanganika’da bulunmakta ve 

kulağını yere dayayıp Afrika toprağını dinlemektedir. Ve o zaman Afrika’nın durumunu 

Tulyakova’ya şöyle anlatmaktadır: 

 

Afrika iki yol kavşağında duruyor, 

yol var yine esirliğin inine gider döne dolaşa 

yol var gider büyük hürriyetine büyük kardeşliğin... 

 

Söz konusu şiirde yer alan ülke, şehir, meydan, yer ve kişi adlarının birçoğu,  dilde ve 

uluslararası iletişimde çok rastlanan ve artık gelenekselleşmiş kullanım biçimleriyle seçilen 

kelimelerdir. Bunlar, şairin  şiirsel metninde Türkiye Türkçesinin imlâ kurallarına uygun 

olarak yazılmıştır. Ancak, şiirdeki “Tanganika,  Vunukova,  Aruşa, Moşi, Klimancaro, 

Ngorongoro,  Dino, Tulyakova, Nifertiti” gibi özel adlar, Rusça yazım  şekilleriyle 

kullanılmış ve Türkçede daha sözlüksel nitelikteki edebî dil normları olarak 

biçimlenmemiştir. 

 

2.2. Severmişim Meğer  

Şairin ikinci en çok özel ad kullandığı şiiridir. Şiir, 1961 yılında Moskova’da yazıldı. 

Ancak, şiirde tasvir olunan olaylar şairin Prag’dan Berlin’e giden tren yolculuğu sırasında 

gerçekleşti.  Şair, sırayla pencereden gördüğü her şeyi bir şeye, bir yere, bir insana 

benzetmektedir. Avrupa tepelerini, Rus kayınlarını, Türk kavaklarını, Moskova-Kırım 

yolunu, Ramazan gecesi İstanbul’u, Ogonyok dergisini ve bunun gibi birçok şeyi.  Şair, 

hayatının sonunda nasıl oldu da, dünyadaki tüm bu söylediklerini sevdiğini anladığına 

kendisi de şaşırmakta ve şöyle söylemektedir: “Meğer ne çok şeyi severmişim de 

altmışımda farkına vardım bunun”. Şiirde kullanılan özel adlar ise şunlardır: Prag, Berlin, 

Avrupa, Andrey, “Savaşla Barış”, Moskova, Perdelkino, Rus, Türk, İzmir,  İlgaz, Vera, 

Kırım, Göktepe, Bolu, Gerede, Karagöz, İstanbul, Kadıköy, Fulya, Marika, Ogonyok 

dergisi, Ayvazofski.  

Söz konusu şiirde yer alan Andrey, Perdelkino, Vera, Marika, Ogonyok ve Ayvazofski 

şeklindeki  özel kişi, dergi ve yer adları da Rusça yazım veya transliterasyon şekilleriyle 

kullanılmıştır. Bunlar da Rusçaya has özel adlar olduğundan birçok hâlde Türkçe imlâ 

kurallarına uygun olarak yazılmamıştır.  

---