Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 6 təkamül pilləsi qismində flektivlik nəzərdən keçirilirdi) inkişafda olması fikrinin yeni tipoloji təlimin əsasını təşkil etməsi heç də təəccüblü deyildi. 1 A.Şleyxerin adı ilə bağlı olan bu «naturalistik tipologiya» təliminin sonralar N.Y.Marrın və ardıcıllarının təklif etdikləri yeni tipoloji təkamül konsepsiyasına 2 əsasən «sosial relslərə oturdulması», müəyyən mənada, həmin dövrə, yəni XX əsrin əvvəllərinə xas olan inqilabi – sosialistik ideya platformuna müvafiq yanaşma hesab edilə bilər. Yuxarıda qeyd olunan tipoloji nəzəriyyənin və eləcə də təqdim edilən monoqrafiya çərçivəsində araşdırmaya cəlb olunan bir qisim digər tipoloji konsepsiya və araşdırmaların ideya-nəzəri köklərinin onların (həmin konsepsiyaların və bu konsepsiyaların daşıyıcısı olan əsərlərin) meydana gəldiyi dövrün sosial-siyasi konteksti fonununda təhlili linqvistik tipologiyanın bəzi hallarda (belə demək mümkünsə) siyasi konyuktur maraqlardan çıxış etdiyi və ya ən azından, dövrün ideya – fəlsəfi tendensiyalarının ciddi təsirinə qaldığı təəssüratını oyadır. Dil tiplərinin sərbəst birgəmövcudluğu mülahizəsini ortaya atan və əslində, nümayəndələrinin bir çox təhlillərin- də «dil tipi» bölgüsünü və bu bölgüyə müvafiq qarşılaş- dırmanı məqbul hesab etməyən «funksionalist tipolo- giya»nın 3 təxminən XX əsrin ortalarından aparıcı ideya – 1 Ахундов А.А. Цмуми дилчилик. Дилчилийин тарихи, нязяриййяси вя метод- лары. Б,, 1979; с. 26. 2 бах: Вопросы языка в освещении яфетической теории (Избранные отрывки из работ акад. Н.Я.Марра) Л., 1933; Марр Н.Я. Яфетическая теория. Программа общего курса учения о языке. Б., 1927; Мещанинов И.И. Новое учение о языке. Стадиальная типология. Л.,1936, Мещанинов И.И. Новое учение о языке на современном этапе развития. Л., 1948. вя с. 3 бах: Скаличка В. О современном состоянии типологии. / Новое в лингвистике. Выпуск III. М., 1963; Скаличка В. К вопросу о типологии // Вопросы языкознания, 1966, №4; Даниленко В.М. Лингвистическая Azərbaycan Milli Kitabxanası 7 fəlsəfi platformlardan birinə çevrilmiş liberalizmindən təsirləndiyinə şübhə doğumur. İrəlidə daha təfsilatlı şəkildə izləyəcəyimiz kimi, istər sözügedən həmin cərəyan nümayəndələrinin, istərsə də digər tipoloji nəzəriyyə müəlliflərinin təkamül ideyalarını prinsip etibarı ilə ziyan- lanmasının səbəb və şəraiti ilə, ən əsası isə, arqumenta- siyası ilə tanışlıq bu yanaşmanın siyasi korrektliyə (bəzən ifrata varan həddə olan) meyllilikdən başqa bir şey olmadığını ortaya qoyur. Göründüyü kimi, «dil tipi» anlayışına və (dil sistemində tipoloji modifikasiyaların rüşeym formasında kod- laşdırılmasını təmin edən) struktur təkamül ideyasına belə fərqli münasibətin hökm sürdüyü şəraitdə birmənalı yekdilliyi ilə seçilə bilən təhlil həllərinin təklif edilməsini gözləmək sadəlöhvlük olardı. Bununla belə, onu da xüsusilə qeyd etmək vacibdir ki, həmin ideya plürializmi son nəticədə linqvistik tipologiya təliminin müasir səviyyəyə yüksəlməsində, və ən əsası, tədqiqatımızın obyekti baxımından önəm kəsb edən politipologizm şəraitinin meydana gətirən altyapı və (müxtəlifcinsli: dildaxili və dilxarici) faktorların araşdırılması işində müstəsna əhəmiyyət kəsb edən fikir və mülahizələrin ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Linqvistik tipologiya nəzəriyyələrindəki problemlərin alt qatını təşkil edən və həmin problemlərin ortaya çıxma- характерология в концепции В.Матезиуса // Вопросы языкознания, 1986, № 4, стр. 120-128; Реформатский А.А. Теория языка. Типологичес- кая (морфологическая) классификация языков. http://genhis.philol.msu. ru/printer_133.shtml ; Милевский Т. Предпосылки типологического язы- кознания / Исследования по структурной типологии М., 1963; Milewski T. Introduction to the study of language, The Hague, Paris: Warzawa PWN polish Scientific Publishers, 1973; Характерология. http://www.cultinfo. ru/fulltext/1/001/008/118/449.htm вя с. Azərbaycan Milli Kitabxanası 8 sını, demək olar ki, şərtləndirən bir çox suallar «düyün»ü mövcuddur. Həmin sualları (spektr yaxınlığına) əsasən təxminən aşağıdakı istiqamətlər üzrə qruplaşdırmaq mümkündür. 1) «Linqvistik tipologiya» təlimi nəyi ehtiva edir və onun tədqiqat sahəsinin əhatə dairəsi və limiti nədir? Belə ki, (irəlidə daha təfsilatlı şəkildə izləyəcəyimiz kimi) linqvistik tipologiyanın, sadəcə, morfoloji klassifikasiyanı və ya (təsnifatlandırma mexanizmini ehtiva edən) xüsusi tədqiqat metodunu əhatə etdiyini önə sürən araşdırmalarla yanaşı, onun (linqvistik tipologiyanın) daha geniş spektrli məsələlərin çözümünü təklif edən təlim olduğunu önə sürən dəyərləndirmələr də mövcuddur. 1 Digər tərəfdən dil sisteminin tipoloji kimliyinin təsbiti zamanı onun (sistemin) yalnız «bu gün»ündən çıxış etməyi məqbul hesab edən araşdırmalarla 2 yanaşı, sistemin müasir tipoloji xarakteristikanın şəkillənməsində onun «dünən»inin də önəmli rol oynaması fikrində israrlı olan tədqiqatlar da yox deyildi. 3 Bu antinomik yanaşmalarda 1 бах: Рождественский Ю.В. Тезисы о природе понятии лингвисти- ческой типологии / Лингвистическая типология и восточные языки. Материалы совещания. М., 1965; Колшанский Г.В.Универсальная и частная типология языка / Лингвистическая типология. М., 1985; Рона- Таш А.О комплесивности типологических методов / Лингвистическая типология и восточные языки. Материалы совещания. М., 1965; Меч- ковская Н.Б. Общее языкознание. Структурная и социальная типология языков. М., 2003; Городецкий Б.Ю. Основы концептуального аппарата лингвистической типологии. / Лингвистическая типология. М., 1985 вя с. 2 мяс: Вардуль И.Ф. О предмете и задачах типологии / Лингвистическая типология. М., 1985 вя с. 3 мяс: Гухман М.М. Историческая типология и проблема диахроничес- ких констант. М., 1981; Гухман М.М. О содержании и задачах типологических исследований / Лингвистическая типология и восточ- ные языки. Материалы совещания. М., 1965; Гухман М.М О предмете исторической типологии / Лингвистическая типология. М., 1985; Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|