Microsoft Word ihyo zakot ziyouz com doc
Yüklə 175,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ikkinchi fasl (Zakotni) ado qilish va uning botiniy hamda zohiriy shartlari
Ihyou ulumid-din. Zakot sirlari kitobi. Imom G’azzoliy
www.ziyouz.com кутубхонаси 5
uchun sadaqa lozimmas. Agar xotin sadaqasini o‘zi berishni xohlasa, joizdir. Er uning ruxsatisiz ham beraveradi. Agar ba’zilari nomidan ado etadigan moldan ortib qolsa, ayrimlaridan ado etaveradi. Oldinga qo‘yishga loyiqrog‘i nafaqasi ta’kidlangan kishidir. «Rasululloh (s.a.v.) bolaning nafaqasini xotinga, uning nafaqasini esa xodimning nafaqasiga muqaddam qilganlar» (AbuDovud, IbnHibbon, Hokim va Nasaiylar rivoyati). Bular boy kishi bilishi kerak bo‘lgan fiqhiy hukmlardir. Agar unga bulardan tashqarida bo‘lgan nodir voqealar uchrab qolsa, bunda voqea sodir bo‘lganda zikr qilganimiz miqdorni bilgandan so‘ng fatvo so‘rashga tayanishi lozim bo‘ladi.
Bilgilki, zakot ado qiluvchining besh ishga rioya etmog‘i vojib: Birinchisi - niyat. Beruvchi farz zakotni qalbi bilan niyat etmog‘idir. Unga mollarni tayin etmoq sunnatdir. Agar uning g‘oib (qo‘lida bo‘lmagan) moli mavjud bo‘lsa, «Bu g‘oib molimdan», deydi. Agar u mol salomat bo‘lsa joiz, illo, u nafldir. Chunki u buni ochiq aytmadi. Mutlaq aytganda ham shunday hukm bo‘lardi. Valiyning niyati majnun va sabiyning niyati o‘rniga o‘tadi. Sultonning niyati esa zakotdan to‘silgan molik (mol egasi) niyati o‘rnida bo‘ladi. Lekin bu dunyo hukmi zohiridadir, ya’ni undan talab qilishni to‘xtatish uchundir. Ammo oxirat hukmiga tegishli emas. Balki zakotni qaytadan bermaguncha uning zimmasidan soqit bo‘lmaydi. Agar zakotni ado qilishga vakil tayinlasa va vakil qilishda niyat etsa yoki vakilga niyat bilan topshirsa kifoya etadi. Chunki niyat bilan vakil qilish niyatdir. Ikkinchisi - yil to‘lishi bilan zakot berishga shoshish. Fitr zakotini (hayit) kunidan kechiktirmaydi. Uning vojib bo‘lish vaqti ramazon oyi oxirgi kunining quyoshi botishi bilanoq kiradi. Erta berish vaqti esa ramazon oyining hammasidir. Imkoni bo‘la turib kim molining zakotini kechiktirsa, gunohkor bo‘ladi. Haqli kishiga yo‘liqqani holda moliga talofat yetsa, zakot undan soqit bo‘ladi. Zakotni erta berish nisob komil bo‘lganidan va yil boshlanganidan keyin bo‘lishi sharti bilan joizdir. Ikki yillik zakotni erta berish ham mumkin. Qanchalik erta bersa ham yil to‘lmasidan oldin miskin o‘lsa, dindan qaytsa yoki erta berilgan zakotdan boshqa narsa sababli boy bo‘lib qolsa yo molikning moliga talofat yetsa yoxud o‘zi o‘lsa, berilgan narsa zakot hisoblanmaydi. Qaytarib olish esa mumkin emasdir. Illo, berishda qaytarib olishni shart qilsa mumkindir. Shuning uchun erta bergan kishi shularning oxirini va oqibat xayrligini nazorat qilsin.
kumushdan ziyoda bo‘lsa ham. Shofe’iy (r.a.)ning maqsadini bilmagan ayrim kimsalar bu to‘g‘rida bepisand bo‘lishadi va maqsad ehtiyojni qondirish deb o‘ylashadi. Bu kishilar tahsildan qanday ham yiroqlar. Chunki ehtiyojni qondirish maqsadning hammasi emas, balki ayrimidir. Chunki shariat vojibotlari uch qismdir.
shaytonga tosh otish misol bo‘ladi. Zero, tosh unga yetib borishida jamra (tosh otiladigan joy)ning nasibasi yo‘qdir. Shariatning bundagi maqsadi-ma’nosi tushunilmaydigan fe’l bilan bandaning qulligi va ubudiyatini izhor qilishi uchun amal bilan imtihon etishdir. Chunki aql ma’nosi tushunarli narsaga (inson) tabiat(i) yordam beradi va unga chaqiradi. Shundan qullik va bandalik ixlosi zohir bo‘lmaydi. Zero, ubudiyat, harakat boshqa ma’noda emas, faqat ma’budning haqqida bo‘lishi bilan yuzaga keladi. Hajning ko‘pgina amallari mana shunaqadir. Shuning uchun Rasululloh Ihyou ulumid-din. Zakot sirlari kitobi. Imom G’azzoliy
www.ziyouz.com кутубхонаси 6 (s.a.v.): «Bandalik va qullik qilgan holda haqiqiy hajga ijobat qildim», dedilar. Bu bilan ubudiyatni izhor qilmoqqa tanbeh etdilar. Shundayki, bunda amrning o‘zi bilanoq bo‘ysunish va unga moyil etib, qiziqtiradigan aqlga yaqin bo‘lmay, qanday buyurilsa, shunday ushlash bilan bandalikni izhor etish bordir. Bu amrning o‘ziga bo‘ysunish va mahkam ushlash bilan bo‘ladi. Shuningdek, unda u sababli moyil bo‘linadigan va qiziqiladigan aqlning ishtiroki bo‘lmaydi.
kuzlaganlar bordir. Odamlarning qarzini uzishi va bosib olingan narsalarni qaytarishi bunga misol bo‘ladi. Bunda gunoh yo‘q, unda fe’li va niyatiga e’tibor etilmaydi. Qanday bo‘lmasin, haq olish yoki rozilik bilan almashtirish orqali Haqdorga yetib borsa vojib ado bo‘ladi, shariat xitobi soqit bo‘ladi. Bu ikki qismda murakkablik yo‘q. Odamlarning hammasi bularni idrok etadi. Uchinchi qism: bu ikki amr barobar qasd qilingan murakkab qismdir. U bandalar nasibasi va qulchilik bilan mukallafni imtihon qilishdir. Bunda tosh otishning qulchiligi va haqlarni qaytarish nasibasi jamlanadi. Bu qism o‘zi aqlga to‘g‘ri kelib, agar unga shariat vorid bo‘lsa, ikki ma’noning o‘rtasini jamlash kerak bo‘ladi. Va ma’nolarning nozigi - bandalik va qullikni ravshanligi sababli unutish mumkin emas. Chunki nozigi muhimdir. Zakot ham shu qabildadir. Shofe’iydan (r.a.) boshqalar bunga e’tibor qilishmagan. Faqirning nasibasi ehtiyojini qondirishda qasd qilingan. U aniq va fahmga tez keladi. Bandalik haqqi tafsilotlarga ergashishda shariat uchun qasd qilingandir. Mana shuning e’tibori bilan zakot Islom binolaridan ekanligida namoz va haj bilan barobar bo‘ldi. Molining jinslarini ajratishda va har molining navi, jinsi va sifatidan hissani chiqarishda, keyin bayoni quyida keladigan sakkiz toifaga taqsimlashda uni mukallafga qiyin ekanligiga shubha yo‘qdir. Bu to‘g‘rida beparvolik qilish faqirlik nasibasiga dog‘ tushirmasa-da, bandalikka zarar beradi. Va navlarni tayin etish bilan qasd qilinganini bildiradi. Bular fiqhdan bo‘lgan ixtilof kitoblarda zikr etganimiz ishlardir. Bulardan eng ravshani, albatta shariat har besh tuyaga bir qo‘yni vojib etganidir. Bunda tuyadan zakot pul yoki qiymatlashga emas, balki qo‘yga beriladi. Bu hol arablarda pul kamligi bilan izohlanmoqchi bo‘lsa, kamchilikni to‘ldirishda ikki qo‘y bilan birga yana yigirma dirhamni zikr etish bilan bekor bo‘ladi. Nima uchun kamchilikni to‘ldirishda qiymatdan nuqson miqdori zikr qilinmadi? Nima uchun yigirma dirham va ikki qo‘y qilib belgilandi? Vaholanki, kiyim-kechak va mato-mollarning hammasi uning ma’nosida bo‘lsa. Bu va bunga o‘xshash xususiyatlar zakot ham hajda bo‘lgani kabi bandalikdan xoli qoldirilmaganligiga dalolat qiladi. Lekin baribir ikki ma’noning o‘rtasi birlashtiriladi. Zaif zehnlar bundagi murakkabliklarni idrok etishga qosirlik qiladi. Bu esa noto‘g‘ri tushunchalarni qo‘zg‘aydi.
kambag‘allarining ko‘zi o‘sha shahar mollariga boqadi. Olib borishda esa gumon borligi uchun umidsizlik yuzaga keladi. Bir qavlda bunday qilsa, joiz deyilgan
(Imom Abu Hanifa aytganlar: «Zakotni shahardan shaharga olib yurish makruh. Magar boshqa shaharda ehtiyojmand qarindoshlari yoki hamshaharlaridan ko‘ra muhtojroq qavm bo‘lsagina joiz. Bu hollarda zakotni shahridan boshqa joyga olib borish joiz».). Lekin ixtilof shubhasidai chiqish afzaldir. Har bir molning zakotini o‘sha shaharda chiqarsin. So‘ng o‘sha shaharga kelib qolgan g‘ariblarga tarqatishning ham hechqisi yo‘qdir.
sinflarning hammasini qamrab olish vojib. Bunga Alloh taoloning: «Albatta sadaqalar faqir va miskinlargadir» (Tavba surasi, 60-oyat) so‘zi bunga dalolat qiladi. Bu o‘lim to‘shagidagi bemorning: «Molim ning uchdan biri faqir va miskinlargadir», degan so‘ziga o‘xshaydi. Bu ham mulk qilib berishda sheriklikni taqozo etadi (ya’ni, bu so‘zlarning arabcha shaklida sheriklik lomi mavjud). Ibodatlarda Yüklə 175,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|