Microsoft Word Heyvanlar alemi cavab az doc
Yüklə 181,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 14. Amensalizm, parazitizm v ə yırtıcılıq.
- 15. Antropogen amill ər.
- 17. Fiziki v ə bioloji mane əl ər.
- 18. Miqrasiya v ə onun s əb əbl əri.
13. Kommensalizm və mutalizm. Kommensalizm – müxtəlif növdən olan iki orqanizmin elə yaşayış formasıdır ki, bu zaman tərəflərdən biri digərinin qidasının istifadə edir, enunhesabına qorunur və ya hər hansı bir fayda əldə edir, lakin ona heç bir zərər yetirmir. Məsələn, adi qarğa öz yuvasını ağquyruq qartalın yuvası yanında quraraq, düşməndən qorunur. Qartal isə qarğadan nə bir fayda, nə də bir zərər görmür. Mutalizm – iki müxtəlif növdən olan orqanizmlərin elə birgə yaşayış formasıdır ki, bu zaman tərəflər qarşılıqlı, faydalı və zəruri münasibətdə olur. Mutalizmdə heyvanların biri o birisiz yaşaya bilmir. Məsələn, abdal xərçəng ilə bağırsaqboşluqlu heyvan olan aktiniyanın birgə yaşayışını göstərmək olar. Hər iki növ bir-birinə xeyir verir. Abdal xərçəng aktiniyadan ona görə istifadə edir ki, aktiniya dalayıcı hüceyrələri ilə onu düşməndən qoruyur. Aktiniya isə oturaq həyat tərzi keçirdiyi üçün xərçəngdən “nəqliyyat” kimi istifadə edir, eyni zamanda onun qida qalıqları ilə qidalanır.
Amensalizm – özü xeyir görməyən və başqasına birtərəfli ziyan vuran yaşayış formasıdır. Hövzələrin dibində yaşayan qalxanxərçənglər torpağı daim qarışdırır və oradakı və oradakı yosunların inkişafına mənfi təsir göstərir. Parazitizm -parazitlə sahibin birgə yaşayış formasıdır. Bəzən parazit sahib üzərində yalnız qida qəbulu zamanı olur və bir müddətdən sonra sahibi asanlıqla tərk edə bilir. Məsələn, zəlilər, gənələr, qansoran həşəratlar və s. Bəzən isə parazitlər uzun müddət sahibin üzərində və ya daxilində yaşayır və sahiblə sıx bağlı olur. Parazit sahibin xaricində yaşadıqda ektoparazit, daxilində yaşadıqda isə endoparazit adlanır. Yırtıcılıq – bir heyvanın digəri ilə qidalanmasıdır. Məsələn, bütün ətyeyən heyvanlar otyeyən heyvanlarla qidalanırlar.
Antropogen amillə r – insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində onu əhatə edən ə traf mühitə göstərdiyi təsirdir. Bu amillər vasitəli və bilavasitə ola bilər. Bilavasitə təsirə misal olaraq, geniş ərazilərdə meşələrin qırılmasını, ov heyvanlarının hədsiz sayda məhv edilməsini göstərmək olar. Bu isə bir sıra növlərin kəskin azalmasına, bir çox hallarda isə tamamilə sıradan çıxmasına səbəb ola bilər. Vasitəli antropogen amillər landşaft, iqlim, atmosferin fiziki vəziyyəti və kimyəvi tərkibi, hidrosfer, torpaq və s.-nin dəyişməsi yolu ilə baş verir. Mühitin sənaye və məişət tullantıları ilə çirkləndirilməsi ekoloji tarazlığın pozulmasına səbəb olur.
16. Areal haqqında təlim. Hər bir heyvan növünün özünəməxsus yayılma sahəsi, yəni arealı vardır. Areal növün ekologiyası ilə sıx əlaqədardır. Ona görə də növün uyğunlaşmaları ilə yanaşı, onun arealı da mühüm əlamət hesab olunur. Baxmayaraq ki, areal bütöv bir sahə kimi göstərilir, əslində areal daxilində növ bütövlüdə deyil, müəyyən biotoplarda yayılır. Heyvanların yayılması tək-tək və qrup şəklində baş verir. Yayılma – növün ayrı-ayrı fərdlərininyerdəyişməsi, xüsusilə onların arealdan kənarda yeni sahədə məskunlaşmasıdır. Bu yayılmada iki cəhəti - ərazi boyu başdan-başa və maneəni dəf edəndən sonra yayılmanı nəzərə almaq lazımdır. Əgər yayılmaya təsir göstərən ə lverişsiz mühit və maneə olmasa, heyvanlar müəyyən müddətdən sonra bütün Yer kürəsində yayıla bilərlər.
Heyvanların yayılmasına təsir edən maneələri 2 yerə bölürlər: fiziki və bioloji maneələr. Fiziki maneələr bunlardır: düzənlikdə yaşayanlar üçün dağ silsilələri, rütubət sevənlər üçün quru iqlim, quruda yaşayanlar üçün su hövzələri, şirin suda yaşayanlar üçün duzlu sular və s. Böyük ərazi də fiziki maneə kimi rol oynaya bilər. Məsələn, bəzi quşlar arealını genişləndirə bilmirlər. Çünki, məsafə artdıqda onlar bala çıxarmağa vaxt tapa bilmirlər. Əsil fiziki maneələr quruda yaşayanlar üçün dəniz və okeanlar, dənizdə və okeanlarda yaşayanlar üçün isə materiklərdir. Bioloji maneə dedikdə müəyyən növ canlıların yayılmasının qarşısını alan mühitə yaxşı uyğunlaşmış bioloji qüvvələr – bitki və heyvanlar başa düşülür. Məsələn, Avstraliyada göyərçinlər geniş yayılmışdır. Lakin onlar Zond adalarında çox azdır. Çünki, Zond adalarında aöac həyat tərzi sürən meymunlar, sincablar və kiçik yırtıcılar göyərçin yuvalarını dağıdırlar. Avstraliyada isə belə yırtıcılar yoxdur.
Miqrasiya – heyvanların müə yyən istiqamətdə və ilin müəyyən vaxtlarında qanunauyğun halda yerdəyişməsidir. Miqrasiya latınca “köçmə” deməkdir. Bütün canlılar ilin fəsillərindən asılı olaraq istər üfüqi, istərsə də şaquli istiqamətdə yerlərini dəyişə bilirlər. Xüsusilə, dağlıq zonada, dərin su hövzələrində heyvanların şaquli yerdəyişməsi baş verir. Məsələn, payızda dağlara qar yağdıqda temperatur aşağı düşür, bu vaxt dağ keçiləri, dağ qoyunları, kəkliklər tədricən qida ilə zəngin olan dağ yamaclarına enməyə məcbur olurlar. Onların ardınca yırtıcılar – canavar, tülkü, qaplan da dağ ətəklərinə enir. Həmçinin, bəzi balıqlar və onurğasız heyvanlar ilin müəyyən bir dövrünü suyun üst qatlarında, digər dövrünü isə suyun dərinində keçirirlər.
Yüklə 181,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|