Microsoft Word Hazir secilmis eserleri mir celal doc

6 
 
alimlik, müəllimlik sənətini yanaşı - əlaqəli davam etdirərək uzun müddət 
respublika Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunda 
şöbə müdiri, 1961-cı ildən ömrünün sonuna kimi Azərbaycan Dövlət 
Universitetində kafedra müdiri və müəllim işləmişdir. O, Füzuli irsinin 
sovet dövründə ilk gözəl tədqiqatçılarından biri, XX əsr Azərbaycan 
ədəbiyyatının görkəmli mütəxəssisi, müasir ədəbi proseslə ciddi maraqlanan 
nüfuzlu alim, respublikanın  əməkdar elm xadimi, milli kadrların 
hazırlanması, gənc nəslin yetişməsi və  təlim-tərbiyəsi sahəsində böyük 
əməyi olan istedadlı pedaqoq idi. Xalqına qeyrət və vicdanla xidmətlər 
göstərmiş Mir Cəlal 1978-ci il sentyabrın 28-də vəfat etmişdir. 
Ədəbiyyata 20-ci illərin axırlarında  şeirlə  gələn Mir Cəlalın bədii 
istedadı nəsr növündə parlamışdır. İlk hekayə və oçerkləri 1930-cu ildə çap 
olunmuşdur. Dövrün ruhuna uyğun olaraq "Sağlam yollarda" (1932) 
adlandırdığı ilk oçerklər kitabında o, müasir həyat və insanlarla bağlı 
müşahidələrini canlı dillə qələmə alırdı. Lakin Mir Cəlalın ədəbi fəaliyyəti 
üçün hekayə və roman janrları əsas olmuşdur. O, hər şeydən əvvəl, mahir 
hekayə ustasıdır. Sovet dövrü Azərbaycan  ədəbiyyatında hekayə janrının 
inkişafında böyük xidmətlər göstərmişdir.  İnsanda sağlam duyğular, xoş 
arzu-ümidlər oyadan, gerçəkliyə baxışa həqiqət işığı, tənqidi ruh və ayıqlıq 
hissi gətirən, haqsızlığa, nöqsan, eybəcərlik və  mənfiliyə qarşı mübarizə 
keyfiyyəti aşılayan bədii gülüş  ədibin yaradıcılığında mühüm tərkib hissə, 
əsas estetik əlamət və məziyyətlərdəndir. 30-cu illərdə ədəbiyyata "Mirzə", 
"Həkim Cinayətov", "Mərkəz adamı", "Kağızlar aləmi", "Təzə toyun 
nəzakət qaydaları", "Bostan oğrusu", "Kələntərovlar ailəsi", "Anket 
Anketov" tipli dəyərli hekayələr gətirmiş Mir Cəlal tənqid oxunu hədəfə 
qarşı  cəsarətlə yönəldə bilirdi. Özünəməxsus realist qələmlə savadsız 
mirzələri, başgirləyən müəllimləri, cinayətkar həkimləri, "mərkəz adamı" 
Əntərzadələri, arvad alıb boşamaqla varlanan Balaxanları, mənəviyyatca 
pozulub "murdar cənazə"yə çevrilən Səadət xanımları, "nəzakət" pərdəsi 
altında çirkin simalarını gizlədənləri, bürokrat Anket Anketovları  vəziyyət 
və şərait konkretliyində rüsvay edib, oxucuya tanıdırdı. 
Mənfı ehtirasların təsiri ilə biri digərindən qisas almağa can atan 
qardaşlar da, "dəm-dəsgah hərisi" və  əsiri  ər-arvadlar da müəllifin 
diqqətindən yayınmırdı. Onun gülüşə böyük əhəmiyyət verdiyi, komik 
duyğu və incə idrak qabiliyyəti ilk hekayəsindən ("Müəllim", "Qızıl 
Gəncə", 1930, N°3) başlayaraq getdikcə güclənmişdir. "Kağızlar aləmi" və 
"Anket Anketov"da bürokratik iş üsulu və düşüncə tərzi tənqid-ifşa obyekti 
seçilmişdi. 
 Rəisi olduğu trestdə adamları  şəxsi ləyaqətinə, bacarığına, xarakterinə

---

7 
 
görə yox, "liçni delo"suna görə növlərə ayıran, canlı insanlara "iş 
qovluqlarının səyyar kölgələri" kimi baxan, hər kəsin tərcümeyi-halında 
"əmma" tapıb onu özündən asılı etmək istəyən Anket Anketov bürokrat tipi 
kimi ümumiləşdirilmişdir. 
Diqqəti zahiri effektə yox, daxili mənaya, səciyyəvi əlamətə yönəltmək, 
obrazı konkret əməlləri, duyğu-düşüncələri, fərdi və ümumi cizgiləri ilə 
canlandırmaq Mir Cəlal sənətini dəyərləndirən keyfiyyətlərdəndir. 
Müəllifın əlvan mövzulu hekayələrində həyat bir rəngli deyil, müxtəlif 
sahələri,  əxlaqi-tərbiyəvi motivləri, ailə-məişət məsələləri, adi əhvalatları, 
dərin mətləbləri, aktual və gərəkli hadisələri ilə tədqiq olunurdu. 
Yumoristik və satirik əsərlərində lirika olduğu kimi, lirik əsərlərində də 
çox vaxt mənalı gülüş, tənqidi ruh vardı. "Qonaqpərəst", "Dost görüşü", 
"Vicdan  əzabı" və "Müalicə"dən ibarət "Həkim hekayələri" (1938-1939) 
silsiləsində yazıçı yalnız mənəviyyatca yox, fıziki cəhətdən də sağlam 
adamlar yetişdirməyi vacib sayır, bədii  əyaniliklə  zərərli vərdiş, yanlış 
etiqad və əxlaqi naqislik hallarına qarşı çıxırdı. O, bəzən sərt, kəskin, bəzən 
mülayim-yumşaq, ayıldıcı-saflaşdırıcı gülüşə arxalanırdısa, bəzən də lirik-
psixoloji motiv və məqamlara üstünlük  verirdi. 
Mir Cəlal  ədəbiyyata "yenişələn insan" surətləri də  gətirdi.  Əməkçi 
insanın, xüsusən Azərbaycan qadınının taleyi, fıkri-mənəvi təkamülü ədibi 
ciddi düşündürən problem idi. Bu baxımdan "Dəzgah qızı", "Gözün aydın", 
"Badamın ləzzəti", "Nanənin hünəri" forma və  məzmun xüsusiyyətləri, 
bədii detalları, müqayisə və təsvirləri ilə cazibəli hekayələrdi. Amma onlar 
əsasən sovet ideologiyası, sosialist varlığının tələb və  vəzifələri 
mövqeyinden qələmə alınmışdı. Qadının yenilik axtarışları, hüququ uğrunda 
mübarizə  cəhdləri,  şəxsi-ictimai təşəbbüskarlığı sosial mühit və amillərin 
təsiri, yeni əlaqə və münasibətlərin nəticəsi kimi ümumiləşdirilmişdi. 
1941-1945-ci illər müharibəsi dövründə Mir Cəlal daha da fəallaşdı, 
"Yollar", "Anaların üsyanı", "Vətən yaraları", "Şərbət", "Mərcan nənə", 
"Havalı adam", "Silah qardaşları" kimi çoxlu hekayələr yazdı. Bunların 
bəzisində  səfərbərlik ruhu və  cəbhəyə yollanmaq əzmi  əks etdirilirdisə, 
digər qismində faşizmə qarşı mübarizəyə qalxan döyüşçü surəti yaratmaq 
niyyəti əsasdı. Söz yox ki, Mir Cəlal da bütün ölkəni Vətən kimi qəbul edir, 
onun müxtəlif milli tərkibli ordusuna ümidlər bəsləyirdi. Ona görə əsgərin 
həm fıziki, həm də  mənəvi qüdrəti, onu mübarizəyə  çəkən amillər 
araşdırılırdı. "Vətən yaraları" o zaman böyük rəğbətlə qarşılandı, 
döyüşçülərin, "oxucuların əlindən düşməyən bir əsər" oldu. 

---

8 
 
 Mir  Cəlal hərbi-vətənpərvərlik mövzusunda yazdığı kimi, arxa cəbhə 
adamlarından, onların iş, arzu və qayğılarından, sevinc və  kədərindən də 
həssaslıqla danışırdı. Ədəbi-estetik qayəsinə uyğun olaraq o, hekayələrində 
konkret lövhə  də  çəkir, ümumi təsvirə  də keçir, odlu publisistikaya, həzin 
lirikaya, bədii gülüşə də müraciət edirdi. Həyatla ölümün təzadından təsirli 
səhnələr də yaradırdı. "Anaların üsyanı'nda coşqun publisistika ilə  təsirli 
lirika uyuşub birləşirsə, "Xəbər-ətərsiz"də  həm konkret hissi, həm də 
ümumi publisist təqdim  əsasdırsa, "Odlu mahnılar" lirik-romantik süjeti, 
həzin ahəngi, incə ruhu ilə səciyyəvidirsə, "Çəkmə", "Ər və arvad" mənalı 
yumor və satira xüsusiyyətləri ilə seçilirdi... 
Müharibədən sonrakı illərdə Mir Cəlal həyatın müxtəlif sahələrinə 
müraciət edir, seçdiyi mövzu-mətləbi aydın estetik baxışla işləyib bədii 
şəklə salmağa can atırdı. "Od içindən çıxanlar" (1945) silsilə hekayələrində 
gözləri ilə  dəhşətlər görmüş insanlar haqqında söhbət açır, onların 
fədakarlığını, arzu və  məqsədlərini işıqlandırırdı. Digər bir sıra 
hekayələrində isə müharibə siyasətini pisləmək, xalqları zülmə,  əsarətə, 
haqsızlığa qarşı, sülh və azadlıq uğrunda mübarizəyə çağırış ideyası əsasdır. 
Bu əsərlər içərisində "Badam ağacları" xüsusi seçilir və nəsrimizin qiymətli 
nümunəsi kimi diqqəti cəlb edir. Real fakt, mənalı  təfərrüat və canlı 
xarakter vasitəsilə, möhkəm süjetdə  təbii  əks olunmuş hadisə  və  vəziyyət 
əsasında müstəmləkə siyasətinin mahiyyəti açılırdı. Ədibin realist üslubunu, 
təsvir-təcəssüm üsulunu əlvanlaşdıran bir keyfiyyət burada da gözlənilirdi. 
Həyat faktının, ictimai hadisənin, mənəvi-psixoloji ovqatın inikası, ideya-
bədii məzmunun tələbi ilə əlaqədar hekayədə incə lirika da, kəskin satira da 
var; bəzən ayrılıqda, bəzən də qovuşuq halında. 
Tərbiyə problemi, müəllim-şagird-tələbə münasibətləri Mir Cəlalın 
yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Ağıllı, namuslu, mərd övlad, həqiqi 
vətəndaş böyütmək haqqında düşünən, zəhmət çəkən, yollar axtaran ata-
anaları, baba-nənələri, müəllim-tərbiyəçiləri sənətkar məharətlə təsvir edir, 
çox vaxt onların yaddaqalan maraqlı surətlərini yaradırdı. Tərbiyə 
məsələlərində çalışırdı ki, quru nəsihətçiliyə uymasın, həyati müşahidələrə, 
həssas müəllim-yazıçı duyğu və düşüncələrinə  əsaslansın. Diqqətə layiq 
uğuru da o zaman qazanırdı ki, qabaqcıl mövqedən qələmə aldığı əsərində 
fıkirlə hissin, əqllə emosiyanın, bədii təfəkkürlə elmi mülahizənin, 
yazıçılıqla müəllimlik məharətinin vəhdətinə nail olurdu. Ümumiyyətlə, 
tərbiyə-əxlaq probleminə dair elə mövzular seçib, elə hadisə  və surətlər 
qələmə alırdı ki, onlar oxucunu düşündürüb, mənəviyyatca saflaşdırır, 
düzgün istiqamətləndirir, məhəbbət və nifrət duyğuları ilə zənginləşdirirdi. 
"Əsgər oğlu", 
  

---