|
Microsoft Word Hazir. Mir c?Lal doc ?d?bi m?k
11
timai-siyasi tələbləri, obyektivlik meyarları nəzərə alınmalı idi.
Eyni zamanda unutmaq olmaz ki, bədii yaradıcılığın ideya-estetik
mahiyyəti barədə qənaətlər, meyarlar dəyişdikcə, başqalaşdıqca,
eyni ədəbi fakta və ya eyni sənətkarın yaradıcılığına
münasibətlər və kriteriyalar da dəyişir, başqalaşır. Xüsusən
böyük zaman məsafəsindən sonra eyni ədiblər, əsərlər haqqında
təsəvvürlər də bəzən dəyişir, yetkinləşir, kamilləşir. Bunun səbəbi
dünyagörüşlərdəki metamarfozalarla bərabər, elmin özündəki
inkişaf və o cümlədən hər bir alimin professionallıq təkamülü də
ola bilər. Mir Cəlal müəllimin “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı”
dərsliyindəki bölmələri də dissertasiyadakından müəyyən
dərəcədə fərqlidir. Hətta elə yerlər var ki, Mir Cəlal müəllim
dərslikdə əvvəlki fikirlərindən tamam fərqli olan nəticələr
söyləmişdir. Şübhəsiz ki, bu Mir Cəlal müəllimin elmdəki
obyektivliyini, tələbkarlığını və dəqiqliyini göstərən bir cəhətdir.
Çapa hazırlanan kitabda alimin dərslikdəki son qənaətləri və
düzəlişləri yeri gəldikcə nəzərə alınmışdır. Daha çox məzmunla
bağlı redaktələr monoqrafiyada da öz əksini tapmışdır. Dərslikdə
istifadə olunmuş hissələrin çoxu dissertasiyada və təbii ki,
monoqrafiyada daha ətraflıdır, müfəssəldir; üslubları da daha
sərbəstdir, daha obrazlıdır. Dərsliklə monoqrafiyanın
spesifikalarına görə istər məzmun, istərsə də üslubca fərqli
olmaları əslində tam qanunauyğundur. Məsələn monoqrafiyada
C.Məmmədquluzadənin publisistikası geniş və orijinal təhlilini
tapdığı halda, dərslikdə bu yerlər vərilməmişdir. M.Ə.Sabir,
Ə.Haqvərdiyev, M.Hadi, A.Səhhət və başqa ədiblərin yaradıcılığı
monoqrafiyada xeyli əhatəli poetik təhlilini tapmışdır.
Dissertasiyadakı bir sıra problemlər və ədəbi portret-
12
lər ilk dəfə çap olunur. Və təbiidir ki, Mir Cəlal müəllim
tərəfindən də sonralar redaktə edilməmişdir. Belə hissələrdə
müəyyən ixtisarlara da ehtiyac olmuşdur. Bu daha çox romantik
ədəbiyyatla əlaqədar bölmələrə aiddir.
Məlum olduğu kimi, sosialist realizmi metodunun
hegemonluğu dövründə romantik ədəbiyyata müəyyən dərəcədə
ögey münasibətin mövcudluğu görkəmli romantik sənətkarların
ədəbi irsinin obyektiv qiymətləndirilməsinə imkan vərmirdi.
M.Hadi, H. Cavid, S.Mənsur kimi böyük romantiklərə olan
əsassız hücumlar, müxtəlif böhtanlar o zamankı elmi tədqiqatlara
da öz təsirini göstərmişdir. Mir Cəlal müəllimin
dissertasiyasında da bu münasibətlər müəyyən dərəcədə öz
təzahürünü tapmışdır. Şübhə ola bilməz ki, Mir Cəlal müəllim o
zaman görkəmli bir alim və yazıçı kimi həmin romantik
sənətkarların həqiqi, obyektiv qiymətini və ədəbiyyat
tariximizdəki mövqeyini gözəl bilirdi. Lakin o da başqaları kimi
zamanənin hakim ideologiyasına tabe olmalı idi. Görünür, elə
buna görə də M.Hadi və A.Səhhət yaradıcılığı istisna olmaqla,
dissertasiyada başqa romantik sənətkarlara az yer vərilmiş,
onlar haqqında müxtəsər təsəvvür yaradılmışdır. Lakin bu
hissələr də həmin sənətkarlar haqqında o zamankı qeyri-obyektiv
mülahizələrə əsaslandığı üçün kitabda onların bəzisi bütünlüklə
ixtisar edilmişdir, bəzisi haqqında isə fraqmental məlumatlar
vərilmişdir.
Göründüyü kimi, “Azərbaycanda ədəbi məktəblər (1905-
1917)” kitabının redaktəsi (belə demək mümkünsə, həm də
restovrasiyası) son dərəcədə mürəkkəb və məsuliyyətli bir proses
olmuşdur. İş prosesində bir sıra yerləri dönə-dönə oxuyub
müəllifin əsl məqsədini, mət-
13
ləbini tam dəqiqliyi ilə aydınlaşdırmaq və müasir tələblər
səviyyəsində təqdim etmək çətinlikləri də az olmamışdır.
Çətinliyin bir səbəbi də o idi ki, bu şəkildə redaktə etmək isində
bizdə elə bir təcrübə, ənənə olmamış, konkret elmi-nəzəri
kriteriyalar müəyyənləşməmişdir.
Kitabda hər cəhətdən Mir Cəlal müəllimin fərdi üslubunun
qorunmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir. Özü də mümkün qədər
(dərslikdən fərqli olaraq) məhz dissertasiyadakı üslubun
saxlanılmasına və bununla həmin illərin ruhunu, xarakterini də
mühafızə etməyə cəhd olunmuşdur. Nəhayət, kitabın ümumilikdə
müasirlik tələblərinə tam uyğun olması nəzərə alınmışdır.
Məlum olduğu kimi, Mir Cəlal müəllim fars dilini mükəmməl
bilmişdir. Dissertasiyada fars dilində olan bəzi mətnlərin
tərcüməsini də özü vərmişdir. Lakin əsər kitab şəklində nəşr
ediləndə artıq geniş oxucu auditoriyasının ehtiyacı nəzərə
alınaraq fars dilində olan digər mətnlərin də tərcüməsi vacib
görünür. CMəmmədquluzadə, M.Ə.Sabir, A.Səhhət, Ə.Cənnəti,
Z.Marağalı və Ə.Tahbov ilə əlaqədar olan hissələrdə fars dilində
vərilmiş elmi və ya bədii nümunələrin tərcüməsi Bakı Dövlət
Univərsitetinin “İran filologiyası” kafedrasının müdiri dosent
Tofiq Cahangirova məxsusdur ki, bu zəhmətinə görə ona
minnətdarlığımızı bildiririk.
Hər bir işdə olduğu kimi bu əsərin redaktəsində də bəlkə
müəyyən zəif cəhətlər, nöqsanlar tapıldı. Lakin Mir Cəlal
müəllimin bu əmanətini redaktə edərkən özümü əziz və
unudulmaz müəllimim qarşısında bir daha imtahan vərən tələbə
yerində gördüm. Bu dəfə isə “imtahan” qiymətini Ustadın özü
deyil, hörmətli oxucular vərəsi olacaqlar...
Dostları ilə paylaş: |
|
|