Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Humanizm əsaslı düzənləmə.
7
Siyasi düzənləməyə (nizamlamağa) dair ümumi nəzəri aspektlər Humanizm əsaslı düzənləmə. İnsan həyatı əqil və iradəsindən asılı olan bir tənzimləmə sahəsidir, məkanıdır. Maddi və mənəvi aləm tamam itmir, sadəcə olaraq bu varlıqların məkan dəyişiklikləri baş verir. Buna görə də hesab olunur ki, enerji də itmir. İnsan maddi aləmdə mövcud olduğu zamanda öz enerjisini başqalarına ötürür və başqalarından da enerji alır. Təbiətdə daima fərdlərarası enerji mübadilələri baş verir. Mənəviyyat insanların özləri ilə doğulur və özləri ilə də maddi aləmlə birlikdə (fərdin özünəxas mənəviyyatı) bu dünyadan gedir. Yeni insanın gəlişi ilə yeni mənəviyyat daşıyıcı ünsürün də meydana gəlməsi üzə çıxır. Yeni mənəviyyat daşıyıcı ünsürün ortaya çıxması ilə ümumi mənəviyyat bazasında əvəzləmələr yerinə yetirilir. İnsan maddi aləmdə yaşayanda öz mənəvi varlığı ilə çıxış edir və qayda olaraq həmin mənəvi varlıq qaydalarımı, əxlaq norması kimi başqasına da ötürür. Qədim yunan alimi Sokrat mənəviyyatı xeyirxahlıq, ədalət, şərəf kimi anlayışlarla əlaqələndirirdi. Xeyirxahlığı da biliyin özündə görürürdü və belə hesab edirdi ki, insanlar həm də bilmədən şər əməllərə əl atırlar. Bilik çatışmırsa, xeyirxahlıq da yoxdur. İnsanların əxlaqı və düzgün ictimai davranışı, həyatı bu məfhum və anlayışların dəqiqliyi və aydınlığından asılıdır. Ədalət həqiqətdir. “Həqiqət” obyektivdir, yəni hamı üçün mövcud olan həqiqət mövcuddur. Sokrata görə, “ədalət” bütün adamlar üçün eynidir və ayrı cürə də ola bilməz. Onun təliminə görə, əsl müdriklik özünün bütün həcmi və məzmunu ilə yanaşı, tək ilahiyə nəsib olan şeydir; insan isə ona yalnız səy göstərə, can ata və qəlbində mahiyyətcə ilahi səciyyə 8 daşıyan bir qüvvə ilə onun ayrı-ayrı hissəciklərinə ancaq nail ola bilər. 1
Mənəviyyat qaydaları universal dəyər kimi şüuru baxımdan yeni formalaşan insanlarda daima immanent olaraq mövcud olur və eləcə də həmin insanlar digərləri üçün universal olan əxlaq qaydalarından istifadə edirlər. Yaş artdıqca daxili mənəviyyat da zənginləşir. Burada ictimai əxlaq da mühüm rol oynayır. İctimai əxlaq daxili mənəviyyata öz təsirini göstərir. Burada təsirlər həm mənfi, həm də müsbət olur. Mənfi təsirlər zamanı kamil insanlar öz daxillərindən gələn mənəvi varlıqları ilə bu təsirlərə qarşı müdafiə olunma mübarizəsini həyata keçirirlər. Əxlaq zənginliyi zəkaya bağlıdır. Zəka təkmilləşdikcə əxlaq da zənginləşir. Bu zaman insan müdrikləşir. Zəka, dərk etmək qabiliyyətinə və istiqamətlərinə görə, həm ümumidir, həm də fərdidir. Bu iki qarşılıqlı məzmun insanların sosial-bioloji varlıqlarına xidmət edir. Belə bir fikir var ki, mənəvi aləmi tənzim edən insan zəkası da dünya zəkasına aiddir. Bu, təbii hüquq konsepsiyasının vacib hissəsidir. Hüquqi və siyasi qanunlar təbiətin (kosmosun) ümumi qanununa əsaslanırlar. Qanun üçün əsas fərd və ya qrup tərəfindən, məsələn, nəyin qanun və hüquq olduğunu müəyyənləşdirən qüdrətli şəxslər (“güc - hüquqdur”) tərəfindən yaranmır. Ümumi əhəmiyyətə malik olan qanunlar mövcuddur. Biz onları yalnız kəşf edə bilərik, amma qanunları ixtira edə bilmərik. 2
əqidəsinə görə, bütün insanlar kosmoloji və əxlaqi bütövə aiddirlər. Fərd və kainat arasında harmoniya postulatı mövcuddur. 3
1 Sipovski. B.D. Sokrat və onun dövrü (tarixi oçerk)- Tərcümə edəni Aslan Aslanov. Bakı: Elm, 1995-88 s., səh.70-71. 2 Skirbekk Q., Gilye N. Fəlsəfə tarixi: Müasir dünyanın fəlsəfi qaynaqlarına bir baxış, Ali məktəbin tələbələri üçün dərs vəsaiti, Fəlsəfə elmləri doktoru Adil Əsədovun rus dilindən tərcüməsi, Bakı, “Zəkioğlu” nəşriyyatı, 2007., səh. 153-154. 3 Yenə orada. səh. 156-157. 9 Dünya siyasi və coğrafi məkanı maraq dairələrinə ayrıla- ayrıla, baş verən mübarizələrdən həm də bütövləşir, möhkəmlənir, vahidləşir. Çünki dünya elə bir mədəni-siyasi birlikdir ki, insanlar toplumu, xalqlar birliyi, onların birgə fəaliyyəti olmadan yaşaya bilməz. Dünyanın ayrı-ayrı məkanlarında məskunlaşan böyük və kiçik xalqlar vahid dünyanı öz tərəflərinə çəkə-çəkə onu sadəcə olaraq mərkəzlər üzrə tərkib komponentinə ayıra bilirlər. Dünya siyasi varlığını yalnız daxildən genişləndirə və ya da məhdudlaşdıra bilirlər. Dünyanı qəti şəkildə ayrı-ayrı məkanlar üzrə bölərək təcrid
çevrilir, bu istək ancaq xəyal kimi qalır və sadəcə olaraq arzuolunan predmetə çevrilir. İnkişaf yolunu tutaraq, öz cəmiyyətlərinin sosial-rifahını təmin etmək istəyən dövlətlər və xalqlar mütləq qaydada açıq münasibətlər prinsiplərinə,
mənzərəsinə üstünlük verirlər. Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev hələ 1993-cü ildə təkrar olaraq hakimiyyətdə olarkən Azərbaycan ziyalıları ilə görüşündə bildirirdi ki, Azərbaycanda millətlərin çoxluğu müsbət haldır. Bu inkişafdır. Milli məhdudluq çərçivəsində yaşamaq olmaz. Azərbaycanın dahi şəxsiyyətləri də yuxarı zirvəyə qalxmaq üçün bəşəri dəyərlərdən istifadə etmişlər. Nizamı Gəncəvi və digər müəlliflər bəşəri olmalarından irəli gələrək, geniş və dərin yaradıcılığa malik olmuşlar. 1
Eyni zamanda Azərbaycanın gələcək inkişafını həm də beynəlmiləlləşmədə görən Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev 2012-ci ilin oktyabr ayının 4-5-də Bakıda keçirilən İkinci Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunun açılış mərasimində qeyd edirdi: “...Multikulturalizmin alternativi yoxdur. Mən bu barədə
1 Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasında ziyalılarla görüşdə çıxış. 21 sentyabr 1993-cü il. Əliyev Heydər. Ə56. Müstəqilliyimiz əbədidir. I CİLD.-B.: Azərnəşr, 1997, 612 səh., Buraxılışa məsul: Ramiz Mehdiyev, Hidayət Orucov., səh. 175.
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|