Microsoft Word Dissertasiya doc
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 lkin bazar ,iqtisadiyyatın əsas tənzimləyicisi kimi çıxış edir.O, ölkədə yığım və investisiyaların ölçülərini müəyyən edir,təsərrufatların proporsional inkişafı üçün şərait yaradır,ölkədə mənfəətin maksimallaşmasının meyarı kimi çıxış edir. lkin bazarda korporasiyalar,mərkəzi hökumət və bələdiyələr tərəfindən buraxılan qiymətli kağızların ilkin yerləşdirilməsi baş verirsə , ikinci bazarda əvvəl buraxılmış qiymətli kağızların dəfələrlə yenidən alınıb-satılması vasitəsilə tədavülü baş verir. Ilkin bazarın fəaliyyəti mütləq ikinci bazarın olmasını tələb edir. kinci bazar ə vvəllər (ilkin bazarda) buraxılmış qiymətli kağızların alınıb-satılmasını nəzərdə tutur.Bu bazarın əsas subyektləri emitentlər deyil,müəyyən qazanc əldə etmək məqsədilə fəaliyyət göstərən vasitəçilərdir.Vasitəçilər qiymətli kağızların kurs fərqini əldə etməklə qiymətli kağızların daimi alqı-satqısı ilə məşğul olurlar. kinci bazarda yeni investorlar da qiymətli kağızların alınması ilə məşğul olurlar ki,bunun ə sasında kiçik mülkiyyətçilərin səhmlərini daha iri investorlar tərəfindən alınmasını təşkil edir. kinci bazar ölkə üzrə investisiya və əmanətlərin məbləğinə təsir etmir,lakin bu vəsaitləri yenidən bölüşdürülməsini həyata keçirir.Bundan başqa iknici bazar qiymətli kağızların likvidliyini təmin edir.Bu cəhətdən göstərmək olar ki, ikinci bazarın əsas funksiyası qiymətli kağızlar bazarının balanslaşdırılması və likvidliyini təmin etməsidir. Ikinci bazarın özü təşkil olunan və təşkil olunmayan bazardan ibarətdir.Təşkil olunan bazarda adətən birja ticarəti,təşkil olunmayan bazara isə birjadankənar ticarət aiddir.Təşkil olunan bazarda alıcılarla satıcılar görüsürlər,tələb və təklifdən asıl olaraq müxtəlif əqdlər bağlayırlar.Təşkil olunmuş bazarlara ABŞ-da fəaliyyət göstərən 7 fond birjası , Yaponiya və Almaniyada 8 fond birjası London fond birjası və digər birjalar aiddir.Azərbaycanda 1999-cu ildən Bakı Fond Birjası yaradılmışdır.Birjanın inkişafı ölkədə dövlətsizləşmənin səviyyəsindən və səhmləşdirilmiş mülkiyyətin ÜDM-da xususi çəkisindən asılıdır.Deməli Azərbaycanda birja fəaliyyətinin canlanması üçün ilk növbədə özəlləşməni sürətləndirmək lazımdır. 42 Birjadankənar ticarət əsasən birja ticarətinin alternativi kimi çıxış edir. Bunun səbəblərindən biri odur ki,bəzi müəssisələrin göstəriciləri birjada qeydiyyatdan keçmək üçün kifayət etmədiyinə görə bu müəssisələr birjaya çıxa bilmirlər. Hal-hazırda kiçik və orta müəssisələrin səhmlərinin satışının böyük ə ksəriyyəti birjadan kənar həyata keçirilir.Birjadan kənar əməliyyatları , ayrı-ayrı broker və diler kompaniyaları həyata keçirir, əsasən telefon və kompyuter vasitəsilə əqdlər yerinə yetirilir.Belə ticarətdə konkret olaraq hər hansı vahid mərkəz olmur və qiymətlər adətən müxtəlif səviyələrdə aparılan danışıqlarda müəyyən edilir. Onu da qeyd etmək vacibdir ki,qabaqcıl ölkələrdə fond bazarının inkişafı nəticəsində ikinci bazarın ənənəvi olaraq birja və bijadankənar seqmentlərə bölünməsi artıq əvvəlki kimi aktual deyil.Son dövrlərdə özünə yer tapmış konsepsiya görə qiymətli kağızların ikinci bazarı daxilində aşağıdakı dörd səviyyə fərqləndirilər. Birinci fond birjasının özüdür.Burada birjada qeydiyyatdan keçmiş və qiymətləndirməyə buraxılmış qiymətli kağızlarla əqdlər baş verir. Ikinci səviyyə birjada qeydiyyatdan keçməmiş qiymətli kağızlarla ə məliyyatların keçirildiyi birjadankənar bazardır. Üçüncü səviyyə vasitəçilərin vasitəsilə və yüksək rüsumlar təyin etmiş fond birjalarını ötərək qeydiyyatdan keçirilmiş qiymətli kağızların alqı-satqısı baş verən birjadankənar bazardır. Dördüncü səviyyə ticarətin vasitəçiləri birləşdirən kompüter şəbəkələri vasitəsilə keçirdiyi kompyuterləşdirilmiş bazardır.Bu cür sistemin vasitəsilə investorlar komisiyon ödəmələrdə böyük qənaət əldə edir və fond bazarının qeyri- sabitliyə düçar olması riskini azaldır. Yeni informasiya texnalogiyalarının və kompüter texnalagiyasının fond ticarətində böyük miqyaslarda tətbiqi qiymətli kağızlar bazarının ənənəvi və kopmüterləşdirilmiş seqmentlərinin fərqləndirilməsi üçün zəmin yaradır. 43 Sifarişçi üçün qiymətli kağızların dərhal alqı-sarqısı tələb olundiqda o, qiymətli kağızların kassa bazarından istifadə edir.Kassa bazarına keş (ing Cash) bazar yaxud spot bazar da deyilir. Burada əqdlər 1-2 iş günü ərzində keçirilir.Yerinə yetirmə müddəti 2 gündən çox olan əqdlər isə qiymətli kağızların müddətli bazarında keçirilir. Bundan başqa ,ilkin bazarda yeni buraxılan qiymətli kağızların bazar qiyməti müəyyən edilir,investisiya riski qiymətləndirilir,buraxılışın dövlət qeydiyyatı və buraxılışın nəticələrinin qeydiyyatı, reyster saxlayıcısının təyin edilməsi və qiymətli kağızların saxlanılması baş verir.Bunula qiymətli kağızların ilkin bazarının başlıca əməliyyatları müəyyən olunur.Eyni zamanda buradan ilkin bazarın funksiyaları və vəzifələri irəli gəlir. Müvafiq olaraq, ilkin bazarın funksiyaları aşağıdakılardır. Qiymətli kağızların buraxılışının təşkili Qiymətli kağızların yerləşdirilməsi Qiymətli kağızların uçotu Təlblə təklif arasında tarazlığın təmin olunması Ilkin bazarın vəzifələrinə aşağıdakılar aid edilir. Müvəqqəti sərbəst resursların cəlb olunması Maliyyə bazarının fəallaşdırılması Inflyasiyanın zəiflədilməsi Ilkin bazar mərhələsində qiymətli kağızların emitentləri tərəfindən maliyyə resursları səfərbər olunur. lkin yerləşdirmə şərtinin necə yerləşdirilməsindən cəlb olunan vəsaitlərin həcmi,emitentin sonrakı işguzar nüfuzu asılıdır.Buna görə də emitent üçün qiymətli kağızların ilkin buraxılışı və yerləşdirilməsi ilə yüksək nüfuzlu banklar, o cümlədən investisiya bankları,həmçinin ixtisaslaşdırılmış kredit- maliyyə qrumları (siğorta şirkətləri,investisiya və pensiya fondları və b.) məşğul olur.Nəticədə qiymətli kağızların yerləşdirilməsi asanlaşır və surətlənir.Qiymətli kağızların zəmanətli yerləşdirilməsinə anderraytinq deyilir. Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|