Microsoft Word Dissertasiya -di doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Dünya iqtisadiyyatının strukturu elementl əri, onların miqyaslılı ğı v ə t əsir sferası
- 1.2.1. Milli t əs ərrüfatlar, onların sektorları v ə iqtisadi subyektl əri
13 keyfiyyətində isə bir çox alimlər makro və mikro subyektlərin dünya bazarında qarşılıqlı hərəkətləri çevrəsində xüsusi davranış prinsip və normalarına rəğmən etik funksiyanı da önə çəkirlər [3, 9]. Dünya iqtisadiyyatı mürəkkəb və hərəkətdə olan bir sistemdir. Onun səciyyəvi xüsusiyətini aşağıdakılar ehtiva edir: Bütövlük. Yetərli dayanıqlı səviyyədə sistemin bütün hissələrində iqtisadi qarşılıqlı hərəkətlilik. Yalnız belə şəraitdə sistemin daimi fəaliyyət göstərməsi, özünütənzimləməsi və inkişafı mümkündür. yerarxiyalıq. Ölkələr arasında onların sosial-iqtisadi inkişaf səviyyələrinə uyğun olaraq müvafiq iyerarxiyalıq mövcuddur. nkişaf etmiş ölkələr dünya bazarında dominant mövqelərinə görə dünya iqtisadiyyatı sisteminə daha çox təsiretmə gücünə malikdirlər. Özünü tənzimləmə və adaptasiya, bazarın tələb və təklif mexanizmi, həmçinin dövlət və dövlətlərarası tənzimləmənin köməyi ilə dünya iqtisadiyyatı özünü tənzimləmə və adaptasiyanı gerçəkləşdirir. Müasir dünya iqtisadiyyatının inkişafının ə sas meyilini dünya təsərrüfat əlaqələrinin qloballaşmasından irəli gələrək milli təsərrüfatların qarşılıqlı asılılıq və qarşılıqlı rabitəsinin güclənməsi təşkil edir. Dünya iqtisadiyyatı daim inkişaf və dəyişmədədir. Son 30-40 ildə bu sferada çox dərin köklü dəyəşikliklər baş vermişdir. Xüsusən də sahibkar kapitalın dünya təsərrüfatına inteqrasiyasının dərinləşməsi ilə onun beynəlmiləlləşməsi yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. TMK və TMB-lər dünya təsərrüfatında başlıca strukturyaradıcı amilə çevrilmişlər. Transmilli kapital məhsuldar qüvvələrin yerləşdirilməsində yetərli dərəcədə müqayisəli üstünlüklərdən istifadə edərək dövlət sərhədlərindən kənarda qlobal olaraq hərəkət edir. Beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi isə ayrı-ayrı ölkələrin milli təsərrüfatlarını daha sıx birləşdirir. Bu baxımdan da xarici iqtisadi sferada artım milli təsərrüfatlara nisbətdə daha çox sürətlə gedir [18]. Regional səviyyədə dünya təsərrüfatına beynəlmiləlləşməsi də inteqrasiya proseslərində mühüm rol oynayır. Xarici iqtisadi fəaliyyətin maliyyələşdirilməsində ssuda kapitalı daha böyük inkişaf templəri ilə hərəkət edir. ETT məhsuldar 14 qüvvələrin inkişafına təkan verir. Statistika göstərir ki, hazırda dünya istehsalı əhali artımını iki dəfə üstələyir. nformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı, nano sənayenin təşəkkülü bu istiqamətdə yeni sıçrayışlı dəyişikliklərə rəvac vermədədir. Bir sıra ölkələrdə postindustrial cəmiyyətdən informasiya cəmiyyətinə keçidi də dünya iqtisadiyyatında məhsul seqmentinin dəyişməsində əks olunur və təkraristehsalın daha intensiv tipinin formalşmasına rəvac verir.
təsir sferası Dünya iqtisadiyyatının strukturu elementləri sırasında yer alan, milli təsərrüfatlar, onların sektorları və iqtisadi subyektləri, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər, milli və beynəlxalq bazarlar və dünya bazarı və dövlətlərin ticarət- iqtisadi ittifaqlarının hər biri ayrı ayrılıqda əhəmiyyətliliyi ilə fərqlənir. Bu baxımdan onların hər birinin xarateristikasının verilməsi bizim tədqiqat vəzifəmizlə tam uyğunlaşır.
Ölkə iqtisadiyyatını xarakterizə edən makroiqtisadiyyat səviyyəsində cəmiyyətin, ölkənin, milli iqtisadiyyatın, ən başlıca iqtisadi normaları dayanır. Xarici iqtisadi ədəbiyyatlarda “makroekonomika” kimi adlanan makroiqtisadiyyat iqtisad elminin bir bölməsi olaraq bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatının vəziyyəti öyrənilir. Buraya genişliklə ictimai məhsulun məcmusu, milli gəlirin kəmiyyəti, artımı və bölgüsü, sosial tələbatların ödənilmək səviyyəsi, inflyasiya, işsizlik, büdcə defisiti, iqtisadi artım, iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi kimi problemlərin öyrənilməsi daxildir. Makroiqtisadiyyatda bütün göstəricilər aqreqat formada ölçülür. Lakonik interpretasiyada makroiqtisadiyyat - milli iqtisadiyyatdır. Bu baxımdan milli iqtisadiyyatı ölkənin və konkret dövlətin bütöv bir təsərrüfat, sosial və təşkilatı sistemi - iqtisadiyyatı kimi də xarakterizə etmək mümkündür. Elm olaraq milli iqtisadiyyat eyni mərhələdə istehsal, bölgü, mübadilə, istehlakı əhatə edən sosial- iqtisadi prosesləri müxtəlif subyekt və münasibətlərin idarəetmə təsiri baxımından 15 öyrənir. Buraya, həmçinin təbii-ekoloji, əmək, istehsal, elmi-texniki, texniki- texnoloji, informasiya və idarəetmə, maliyyə gücünü ehtiva edən iqtisadi potensial daxildir [2]. Milli iqtisadiyyatın tərkib hissəsi olaraq regional iqtisadiyyat və bələdiyyə iqtisadiyyatı çıxış edirlər. Regional iqtisadiyyat regional səviyyədə iqtisadi həyatın aspektlərini, istehsal güclərinin yerləşməsi və inkişafını, regionun idarəetmə sisteminin modelləşməsini, təsərrüfatın tənzimlənməsinin metod və mexanizmlərinin təkmilləşməsini tədqiq edən tətbiqi iqtisad elmidir. O, təbii-ekoloji şəraitlə uzlaşmada regionun sosial-iqtisadi proseslərini öyrənir. Bələdiyyə iqtisadiyyatı bələdiyyə təsisatları ərazisində istehsal, bölgü, mübadilə, material nemətlər və xidmətlər istehlakı porosesində yerli idarəetmə orqanlarının çıxış etdikləri iqtisadi münasibətlər sistemidir. Bələdiyyə iqtisadiyyatının əsasını bələdiyyələrə məxsus mülkiyyət, onların büdcə vəsaitləri və həmçinin bələdiyyə təsisatlarının mülkiyyət hüquqları təşkil edir. qtisadiyyatın mikro-makroiqtisadi səviyyələrə bölünməsi xalis şərti xarakter daşıyır. Belə ki, çox zaman bu iki anlayışın sərhədlərinin biri-birindən ayrırmaq çətinliyi yaranır. Bununla belə, onlar arasında çox sıx əlaqəlilik də mövcuddur. Ə vvəla makroiqtisadiyyat mikroiqtisadiyyatın öyrənilməsində nəzəri təməl olaraq çıxış edir. kincisi isə iqtisadiyyatın vəziyyəti, ilk növbədə, ayrı-ayrı müəsissə və ş irkətlərin səmərəli fəaliyyətindən asılı olur. Bununla belə makroiqtisadiyyat və mikroiqtisadiyyat arasında aralıq orta bir səviyyə də mövcuddur. Ötən əsrin 80-ci illərində elmi dövriyyəyə həm iqtisad elminin ayrıca bölməsi kimi, həm də iqtisadiyyatın müqabil səviyyəsi olaraq mezoiqtisadiyyat anlayışı da daxil olmuşdur. Xarici iqtisadi ədəbiyyatlarda “mezoekonomika” adlanan mezoiqtisadiyyat makroiqtisadiyyatın yarımsistemləri olmaqla bir-biri ilə üzvi bağlı sahələr komplekslərini özündə birləşdirir. qtisadiyyatın üçüncü beynəlxalq səviyyəsi kimi dünya birliyi ölkələrinin qarşılıqlı iqtisadi rabitə və hərəkətini birləşdirən dünya iqtisadiyyatı çıxış edir. Dünya iqtisadiyyatı sadəcə milli təsərrüfatların qarşılıqlı rabitəli və hərkətli məcmusu deyil. O, müxtəlif qarçılıqlı rabitədə olan milli təsərrüfatlar bütöv və vahid bir əsasda Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|