Microsoft Word Design Glo Kongre doc

II International Congress
 
 
325 
Hazar Denizi'nin benzersiz ekosisteminin uğradığı 
ve şimdiden geri dönüşsüz hale gelen yıkım konu-
sunda  genellikle  sessiz  kalmaktadırlar.  Bununla 
birlikte  bölge  ölçeğinde  sürdürülebilir  kalkınma 
olgusunun dikkate alınması yönünde zaten yetersiz 
olan  ulusal  NGO'larının  gayretleri  de  yeterli  gö-
rünmemekte  ve  bölge  devletlerindeki  NGO  giri-
şimlerinin  engellerle  karşılaştıkları  belirtilmek-
tedir. Örneğin Kazakistan'ın dışında NGO'lar çevre 
koruma  konusunda  büyük  ölçüde  etkisiz  kalmış-
lardır.  Bazı  ülkelerde  özellikle  de  Türkmenistan 
hükümetinin  uygulamaları  etkin  bir  NGO  oluşu-
munu  engellemiştir.  Ancak  bu  engellemelere  rağ-
men Sovyetler sonrasında ortaya çıkan NGO'lar Orta 
Asya  Devletleri  halklarında  (UNDP  katkıları  ile) 
çevre  bilinci  oluşturma  yönünde  önemli  ilerlemeler 
sağlamayı başarmışlardır (Biuouri, 2001: 24-28). 
Hazar  denizine  kıyısı  olan  ülkelerin  sürdürü-
lebilir kalkınma ve çevresel değerlere ilişkin yak-
laşımlarına  baktığımızda  belirleyici  parametre 
olarak kalkınmanın öne çıkarıldığını görmekteyiz. 
Sovyetler  Birliği'nin  dağılmasından  bu  yana 
önemli  ekonomik  zorluklarla  karşı  karşıya  kalan 
Azerbaycan,  Kazakistan  ve  Türkmenistan  Hazar 
Denizindeki  zengin  petrol  ve  doğal  gaz  kaynak-
larının  ekonomik  ve  siyasi  gücünün  farkına  var-
mışlar  ve  bu  kaynakları  dünya  pazarlarına  ihraç 
ederek  ekonomik  kalkınma/gelişme  gayreti  içine 
girmişlerdir.  
Ekonomik  kalkınmanın/gelişmenin  öncelen-
mesi bölgede gelişmiş devletler destekli ÇUŞ’lerin 
pek  çok  yatırımlar  gerçekleştirmelerine  yol  aç-
mıştır.  Örneğin,  1990'lardan  itibaren  22  farklı 
ülkeden  gelen  40  kadar  ÇUŞ  Hazar  bölgesinin 
zengin  kaynaklarına  yönelik  yaklaşık  60  milyar 
Dolarlık  yatırım  gerçekleştirmiştir.  Aşağıda  bölge 
ülkelerinde yatırımları 1 milyar doları geçen, biti-
rilmiş,  yapılmakta  olan  ve  planlanmakta  olan 
önemli  petrol  ve  gaz  projeleri  Tablo  2'de  sıralan-
mıştır. 
Bölge  ülkelerinde  eski  yönetim  biçimi  yerine 
demokrasiye  geçiş  sürecinin  yaşanması,  buna  pa-
ralel olarak ekonomik yapının piyasa ekonomisine 
doğru yayılması, ekonomik kalkınmanın/ gelişme-
nin doğal kaynaklara bağlı olması ve gelir dağılı-
mında  adaletsizliklerin  bulunması  gibi  nedenler, 
söz  konusu  ülkelerde  çevre  yönetimi  konusunda 
pek çok dezavantajı ortaya çıkarmaktadır. Öyle ki 
bölgede  düşünülen  yatırımlar  için  çevresel  etki 
değerlendirme  raporları  (ÇED)  hazırlanması  ve 
bölgede yatırım yapacak firmaların çevresel sigor-
ta  yapmaları  yeni  yeni  zorunlu  kılınmaktadır 
(www.eia.doe.gov,  2007).  Azerbaycan  ve  Kaza-
kistan’da  yeni  geliştirilen  projelerde/projelerin 
çevre  sigortasına  sahip  olması  gerekmektedir 
(www.parstimes.com, 2007). 
Tablo 2.  Hazar Denizi Kökenli Önemli Petrol ve Doğal Gaz 
Yatırımları 
Yatırımın 
Adı 
Orijin  
Ülke 
Son  
Nokta 
Hat 
Boyu, 
Km 
Kapasite 
Yatırım 
Miktarı, 
Milyar $ 
Bakü-Tiflis-
Ceyhan 
Petrol Boru 
Hattı 
Azerbaycan 
Türkiye 
1.670 
1 milyar 
Varil / gün 
2,9 
Orta Asya 
Petrol 
Boru Hattı 
Kazakistan 
Pakistan 
1.673 
1 milyar 
Varil/gün 
2,5 
Kazak-
Türkmen-
Đran Petrol 
Boru Hattı 
Kazakistan 
Đran 
1.496 
1 milyar 
Varil/gün 
1,2 
Hazar Petrol 
Boru Hattı 
Konsorsiyu
mu 
Kazakistan 
Novorosiisk 
Rusya 
1.593 
11,34 
milyar 
Varil/gün 
4,2 
Bakü-
Erzurum 
Doğalgaz 
Azerbaycan 
Türkiye 
869 
17,21 
milyar 
m3 / yıl 
1 
Orta Asya 
Gaz 
Türkmenistan  Pakistan 
1.800 
99,70 
milyar 
m3 / yıl 
4 
Centgas  Türkmenistan  Pakistan 
1.400 
119,93 
milyar 
m3 / yıl 
2 
Çin Gaz  Türkmenistan 
Çin 
6.695 
128,5 
milyar 
m3 / yıl 
10 
Trans-Hazar  Türkmenistan  Türkiye 
1.641 
16,1 
milyar 
m3 / yıl 
2 
Kaynak:   htto://www.treemedia.com/cfrlibrarv/librarv/ 
librarv.html. Caspian Sea Discourse Library (1999) 
Gayri  safi  milli  hâsılanın  kişi  başına  yılda 
ortalama 1900 doları geçmediği bölgede ekonomik 
kalkınmanın/gelişmenin  ne  pahasına  olursa  olsun 
sürdürülmek  istenmesi  Hazar  Denizi  ekolojisine 
büyük  zarar  vermektedir.  Bölgedeki  endüstrilerin 
hemen  hemen  tamamı  atıklarını  arıtma  işlemine 
tabii  tutmamakta  ve  bunun  sonucu  kirlenmenin 
kontrolü  sağlanamamaktadır.  Ancak  belirtilmesi 
gereken olumlu adımlar da son yıllarda atılmıştır. 
Örneğin bir uluslararası konsorsiyum olan Tengiz-
chevroil (Önemli oranda Texaco ve Chevron tara-
fından  kontrol  edilmektedir)  çok  yakın  geçmişte 
çevreye  verdiği  zarardan  ötürü  75  milyon  dolar 
para  cezasına  çarptırılmıştır.  Diğer  yandan  Bakû-
Novorosiisk  ve  Bakû-Supsa  hatlarından  önemli 
sızıntılar olduğu, ancak önlem almada pek de atik 
davranılmadığı not edilmektedir (www.eia.doe.gov, 
2007). Yatırımlar-çevre ilişkisi bağlamında ülkeler 
bazında  özel  konularda  ayrılsa  da  geneli  için 
şunlar  söylenebilir;  Azerbaycan  için  yatırımların 
çevresel  boyutlarının  eksik  ve  atıkların  standart-
larının belirtilmemiş olması, Iran için Hazar'a özgü 
bir  çevresel  yasanın  bulunmaması,  uygulanacak 
prosedürlerin yasalarda yer almaması ve standart-
ların geliştirilmemiş olması, Kazakistan için detay-
sız  çevre  değerlendirilmelerinin  kabul  edilebilir 
olması ve demode olmuş çevresel standartların hala 

---