Microsoft Word Design Glo Kongre doc

Caucasus and Central Asia in the Globalization Process
 
 
320 
ikiye  ayrılmaktadır  (Öğütçü,  1994:64).  Uygun 
olan  coğrafi  konumu,  zengin  biyoloji  rezervleri, 
zengin  petrol,  doğalgaz,  fosforit,  mirobilit,  tuz, 
iyot,  brom  rezervleri  ve  kıyı  arazisinin  şifalı  ve 
dinlenme  tesisi  özellikleri;  Hazar'ın  ekonomik, 
stratejik,  sosyal  ve  ekolojik  önemini  arttırmakta-
dır.  Özellikle  stratejik  açıdan  önemli  petrol  saha-
ları ve balık stoklarını bünyesinde bulundurmanın 
yanında kıyı devletleri için hayati önemdeki petrol 
ve  doğal  gaz  boru  hatları  da  Hazar  bölgesinden 
geçmektedir  (Aras,2001:  5-6).  Hazar  havzası  do-
ğal  kaynaklar  açısından  oldukça  zengindir;  örne-
ğin balıkçılık önemli bir gelir kaynağıdır ve bölge 
dünya havyar ihtiyacının yüzde 90"ını karşılamak-
tadır.  
Hazar  biyokaynaklar  itibariyle  de  çok  zengin 
bir  bölgedir.  Örneğin,  dünyadaki  mersin  balığı 
kaynaklarının  %  90’ı  Hazar’da  bulunmaktadır. 
Piyasaya  sürülen  mersin  balığının  %  85’i,  havya-
rın  ise  %  90’ı  Hazar’dan  elde  edilmektedir.  Ha-
zar’daki  biyokaynaklara  ilişkin  olarak,  da  hem 
Hazar’a kıyıdaş ülkeler arasında hem de bu ülkeler 
ile  uluslararası  kuruluşlar  arasında  sık  sık 
tartışmalar yaşanmaktadır (www.tusam.net, 2007).  
HAZAR'IN CAZIBE KAYNAKLARI: 
PETROL VE DOĞAL GAZ 
Hazar  bölgesindeki  petrol  ve  doğal  gaz  kay-
naklarının  keşfi  ve  bölge  halkı  tarafından  kulla-
nımının tarihçesi milattan önceki devirlere rastlasa 
da denizden petrol ilk defa XVI. yüzyılda çıkarıl-
mıştır.  Özellikle Azerbaycan sahillerinde petrolün 
aktif  bir  şekilde  üretilmesi  ve  dünya  piyasalarına 
sürülmesiyle  XIX.  yüzyılda  Batılı  petrolcülerinin 
akınına uğramıştır. Bölge 1900’lü yılların başında 
tek başına dünya petrol üretiminin yarısını karşıla-
maktaydı  (www.turksam.org,  2007).  Bu  yönüyle 
Hazar  Havzası,  petrolün  ilk  bulunduğu  yerdir.  
Bakü,  19.  yüzyıl  ortalarından  itibaren  dünyanın 
önde  gelen  petrol  merkezlerinden  biri  olmuştur. 
Kaldı  ki  Azerbaycan’ın  ekonomik  dönüşüm  ve 
kalkınma sürecinde enerji kaynağı rezervlerine sa-
hip olması büyük rol oynamıştır (http://ona.sayt.ws, 
2007) 1872 – 1913 yılları arasında, Bakü'den çıka-
rılan  petroller  Rusya'daki  bütün  petrol  üretiminin 
%95-97'sini,  dünya  petrol  üretiminin  ise  %50'sini 
karşılamaktaydı.  Bakü  petrolleri,  1940'lı  yıllara 
kadar da SSCB'nin petrol üretiminin % 70'ini kar-
şılamaya  devam  etmiştir. Ancak,  II.  Dünya  Sava-
şı'nda yaşanan gelişmeler, Bakü'nün askeri açıdan 
saldırılara  açık  bir  noktada  olduğunu  göstermiş, 
ayrıca önce Volga-Ural’da, daha sonra Batı Sibir-
ya'da  yeni  petrol  kaynaklarının  bulunması,  Hazar 
Bölgesi  petrollerini  geri  plana  itmiştir.  Ancak, 
1990'ların sonuna doğru büyük petrol şirketlerinin 
ilgisini  çeken  bölge,  Körfez  petrolüne  alternatif 
arayan  Batı  ülkeleri  için  giderek  artan  bir  öneme 
sahip olmuştur. Dünyanın en büyük iç denizi olan 
Hazar Denizi'nin önemi, Ortadoğu ve Sibirya-Ku-
zey  Kutbu  bölgelerinden  sonra,  dünyanın  üçüncü 
en  büyük  petrol  ve  doğal  gaz  rezervlerini  barın-
dırması  ve  taşımacılık  açısından  da  stratejik  bir 
konuma  sahip  olmasından  kaynaklanmaktadır. 
Hazar  Bölgesi'ndeki  petrol  rezervlerinin  18-35 
milyon  varil, doğal  gaz  rezervlerinin  ise  5 trilyon 
m
3
 olduğu tahmin edilmektedir (www.diplomatikg 
ozlem.com, 2007). 
Hazar Denizi’nin Sovyetler Birliği’nin işgaline 
uğramasından sonra ilk petrol çıkarılması 1922’de 
Azerbaycan  kıyılarında  Bibi  Heybet  bölgesindeki 
Đliç körfezinde yapıldı. Ancak Hazar’da asıl petrol 
macerası  7  Kasım  1949’da,  Azerbaycan’ın  “neft 
taşları” yatağının işletime açılmasıyla başladı. Yeni 
keşfedilen bu yataklarla Hazar’da en büyük üretici 
konumunda  olan  Azerbaycan,  1986  yılına  kadar 
SSCB’nin  denizden  çıkardığı  petrolün  yüzde  60’-
ını  tek  başına  karşılamıştır  (www.turksam.org, 
2007). Azerbaycan'ın en önemli zenginliği, üretimi 
diğer kaynaklara göre birinci sırada yer alan petrol 
ve  doğal  gazdır.  Azerbaycan'da  petrol,  Hazar 
Denizi'nde,  Hazar  Denizi'ne  uzanan  Abşeron  ya-
rımadasında, Kür nehri kıyılarında, Kabristan böl-
gesinde  ve  Gence  yakınlarında  bulunmaktadır. 
Ticari  üretimine  başlandığı  140  yılı  aşkın  süredir 
anahtar  bir  rol  oynayan  petrol,  günümüzde  de 
ülkenin temel döviz kaynağı ve ihraç kapasitesinin 
dayandığı  önemli  kaynak  durumundadır  (http:// 
ona.sayt.ws, 2007). 
Azerbaycan,  Hazar  bölgesinde  önemli  altyapı 
ve  nitelikli  petrol  mühendislerine  sahip  olması 
sebebiyle bu coğrafyada birbiri ardınca yeni yatak-
lar  keşfetmeye  başladı.  Hazar’ın  Azerbaycan 
sektörü ile Türkmenistan sektörü arasında yerleşen 
ve bugün iki ülke arasındaki en önemli sorun ha-
line  gelen  Kepez/Serdar  yatağını  da   1959’da 
Azerbaycan jeologları  keşfetmiş ancak, ilk petrol 
üretimi  1989’da  yapılmıştır.  Bu  arada  Rusya 
Federasyonu, Kazakistan ve Türkmenistan’da ken-
di  ulusal  sektörlerinde  petrol  ve  doğal  gaz  arama 
çalışmalarına  hız  vermişlerdir.  Hazar’da  kıyıdaş 
ülkelerin  bağımsızlıklarını  kazanmaları  ve  bunu 
takiben her keşfedilen yeni yatak ile beraber statü 
ve paylaşım sorunu kıyıdaş ülkelerin gündeminde 
daha  çok  yer  almaya  başlamıştır  (www.turksam 
.org, 2007).  
Kafkaslardaki  petrolün  uluslararası  alanda 
dikkatleri  çekecek  kadar  çok  olduğunun  keşfi  19. 
yüzyıla  rastlıyordu.  1870’li  yıllarda  Bakü’de  ilk 
petrol  rafinerileri  kurulmaya  başlandı.  O  dönem-
deki  enerjinin  paylaşımında  ilk  göze  çarpanlar 
Đsveçli  Nobel  kardeşler,  Marcus  Samuel  ve 

---