28
3)
X yaşından (x+ 1)yaşına keçdikdə ölənlərin sayı.Bu göstərici dx ilə işarə
edilir və aşağıdakı düsturla hesablanır:
dx=l
x
-l
x+1
(9)
4)
X yaşlı şəxsin qarşıdakı il ərzində ölmək ehtimalı. Bu göstərici qx ilə işarə
edilir və aşağıdakı düsturla hesablanır:
qx= (l
x
-l
x+1
)/ l
x
=dx/ lx (10)
5)
x yaşlı şəxsin qarşıdakı həyatının orta davametmə müddəti .Bu göstərici e
x
ilə işarə edilir və aşağıdakı düsturla hesablanır:
e
x
= 0,5+ (l
x+1
+l
x+2
+.......l
w
)/ l
x
(11)
Bu düsturda w ilə ölüm cədvəli üzrə yaşın son həddi işarə edilmişdir.
Həyat sığortası müqavilələri uzunmüddətli olduğundan yığılan sığorta haqları
sığortaçı tərəfindən investisiyaya yönəldilərək müəyyən gəlir əldə edilir.Pul
məbləği vahidinin il ərzində investisiyasından alınan gəlir norma faizi və ya
illik gəlirlilik norması adlanır. Bu göstərici i ilə işarə edilir və faizlə ifadə
olunur.
Ə
gər P məbləği illik gəlir norması i olmaqla n il müddətinə investisiyaya
qoyulmuşdursa,onda həmin müddətin sonuna S=P (1+i)
n
həcmində məbləğ
yığılacaqdır. Bu düstur mürəkkəb faizlər düsturu ,P məbləği S məbləğinin
müasir dəyəri, S məbləği isə P məbləğinin gələcək dəyəri adlanır.
Pul vəsaitinin müasir dəyərinin müəyyən edilməsi proseso diskontlaşdırma
adlanır.Mürəkkəb faizlər düsturunaəsasən pul vəsaitinin müasir dəyəri
P=S(1+i
) –n
düsturu ilə hesablanır. (1+i)
–n
ifadəsi diskont adlanır və v ilə
işarə edilir. Bu işarələməyə əsasən , P= Sv
n
olur.
Həyat sığortası üzrə aktuar hesablaşmaları sadələşdirmək uçun komutasiyon
(ədədlər) funksiyalardan istifadə edilir:
Dx=l
x
v
x
, Nx= Dx+Dx+1+.......+D
w
,
Cx=dx v
x+1
,Mx=Cx+ C x+1+.......+ C
w
,
Sx= Nx+N x+1 +......+N
w
,
Rx= Mx+ M x+1+....+ M
w
.
29
Bu sığorta sahəsi üzrə sığorta haqqları birdəfəlik və ya hissə- hissə ödənilə bilər.
Ə
vvəlcə sığorta haqlarının birdəfəlik ödənilməsinə baxaq. Belə ki, sığorta məbləği
1 manat olmaqla x yaşlı şəxlə yaşamaq hadisəsindən n il müddətinə bağlanmış
sığorta müqaviləsi üzrə birdəfəlik netto- dərəcə aşağıdakı düsturla hesablanır.
nE
x
=D
x + n
/D
x
,
(12)
Bu düsturda nE
x
ilə birdəfəlik netto dərəcə işarə edilmişdir.
Sığorta məbləği 1 manat olmaqla x yaşlı şəxslə ölüm hadisəsindən n il müddətinə
bağlanmış sığorta müqaviləsi üzrə birdəfəlik netto dərəcə aşağıdakı düsturla
hesablanır.
nA
x
=(M
x
-M
x+n
)/D
x
, (13)
Bu düsturda nA
x
ilə birdəfəlik netto-dərəcə işarə edilmişdir.
Netto mükafat hesablandıqdan sonra birdəfəlik və ya illik brutto mükafat
aşağıdakı düsturla hesablanır.
B = 100N/(100-f), (14)
Bu düsturda B ilə birdəfəlik və ya illik brutto-mükafat,N ilə birdəfəlik və ya illik
netto-mükafat, f ilə isə yüklənmə (brutto-mükafatdan faizlə) işarə edilmişdir.
ndi isə sığorta haqlarının hər bir sığorta ilinin əvvəlində illik ödənilməsi halını
nəzərdən keçirək.Qeyd edək ki,illik ödənilən sığorta haqqını müəyyən etmək üçün
birdəfəlik ödənilən sığorta haqqını mexaniki olaraq sığortanın müddətinə bölmək
lazımdır. Bu sığorta olunanların müəyyən hissəsinin illik sığorta haqlarını bir sıra
sığorta illəri üçün ödəyə bilməməsindən (ölüm hadisəsi ilə əlaqədar ) və
sığortaçının investisiya fəaliyyətindən alınan gəlirlərin az olmasından irəli gəlir.
Sığorta məbləği 1 manat olmaqla x yaşlı şəxslə yaşamaq hadisəsindən n il
müddətinə bağlanmış sığorta müqaviləsi üzrə illik netto-dərəcə aşağıdakı düsturla
hesablanır:
nP
x
= D
x+n
/(N
x
-N
x+n
) , (15)
Bu düsturda Px ilə illik netto-dərəcə işarə edilmişdir.
30
Sığorta məbləği 1 manat olmaqla x yaşlı şəxslə ölüm hadisəsindən n il müddətinə
bağlanmış sığorta müqaviləsi üzrə illik netto-dərəcə isə aşağıdakı düsturla
hesablanır :
nP
x
= (M
X
-M
x+n
) / ( N
x
- N
x+n
) , (16)
(15) və ( 16) düsturlarına əsasən həyatın qarışıq sığortası üzrə sığorta məbləği 1
manat olmaqla x yaşlı şəxslə n il müddətinə bağlanmış sığorta müqaviləsi üzrə
illik netto-dərəcə isə aşağıdakı düsturla hesablanır:
n P
x
= (D
x+n
+ M
x
- M x+n )/ ( N
x
- N
x+n
) . (17)
1.4. Sığorta münasibətlərinin təşkili formaları
Mövcud qanunvericiliyə müvafiq olaraq sığortaçı kimi Azərbaycan
respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş qaydada hər hansı
təşkilati-hüquqi formada yaradılmış hüquqi şəxs hesab edilən sığorta
təşkilatıçıxış edə bilər.Göstərilən norma sığortaçılar tərəfindən olan
iştirakçıların dairəsini,məhz hüquqi şəxslər tərəfindən məhdudlaşdırır.Başqa
sözlə ,sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirdiklərinə baxmayaraq (sığorta özü
də sahibkarlıq fəaliyyətinin növlərindən biridir) sahibkarlar hüquqi şəxs
yaratmadan sığortaçı kimi çıxış edə bilməzlər.
Hüquqi şəxs statusu almış sığortaçı sığorta bazarının peşəkar
iştirakçısıdır.Hüquqi şəxs statusu aşağıda göstərilənləri nəzərdə tutur:
-şəxs Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş
hüquqi şəxsin istənilən təşkilati-hüquqi formasının əlamətlərinə malikdir
-şəxs sığorta fəaliyyətini həyata keçirmək üçün yaradılır ki, bu fəaliyyət onun
üçün bilavasitə müstəsnadır,başqa sözlə, yeganə fəaliyyət növüdür.
-Azərbaycan Respublikasının ərazisində sığorta əməliyyatlarının aparılması
üçün lisenziyaya malik olmalıdırlar.Lisenziyanın olmaması onu bildirir ki,
Dostları ilə paylaş: |