Metal və Ərintilər Metalların klassifikasiyası
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| İstilik mühərrikləri
İstilik mühərriki- yanacağın daxili enerjisini mexaniki enerjiyə çevirən qurğudur. Üç hissədən ibarətdir. Qızdırıcı, işçi cisim, soyuducu. Mühərrikin gördüyü faydalı işin onun qızdırıcıdan aldığı istilik miqdarına olan nisbəti istilik mühərrikinin faydalı iş əmsalı adlanır. İstilik mühərrikinin üç növü var: Buxar turbini, daxili yanma mühərriki, reaktiv mühərrik. İstilik akkumulyatoru-günəş buxar-güc qurğusu
Buxar-güc qurğularında yüksək temperatur olduğu kimi, yüksək də təzyiq yaranır. Ona görə də istilik akkumulyatorunda enerji toplayıcı mühitin bərk cismi ilə istilik tutumu artırılmalıdır. Bu növ istilik akkumulyatoru, hətta əsas enerji mənbəyi olmadıqda belə, qısa müddətə işlədiciləri enerji ilə təmin edə bilər. Günəş radiasiyasının iqlim Şəraiti ilə əlaqədar zəiflədiyi, yaxud enerji işlədicilərinin az güc ilə işlədici müddətə, istilik akkumulyatoru yük qrafikini nizamlayır. Əgər Günəş buxar qazanının temperaturu çox yüksək olarsa, birinci kontura istilik akkumulyasiya olunur. Belə birinci istilik toplayıcı mühit yağ, bir sıra ərintilər, maye qələvi metal (məsələn, natrium) və s. ola bilər. Bu cisimlər çox yüksək temperaturu akkumulyasiya edir. ikinci kontur isə buxar turbini və generator daxil olur. Şəkildə bir konturlu Günəş buxar qurğusu və birbaşa doldurulan istilik akkumulyatorunun sxemi göstərilmişdir. Kollektorun və yüksək temperaturlu buxarın daşıyıcı borusu istilik akkumulyatoru ilə birləşibdir. Bu hissədə yüksək təzyiqli buxar turbini işləyir (2). Alçaq təzyiqli buxar turbini (3) elektrik generatorunu işlədir, həm də onun dövrəsinə qarışdırıcı kondensator (5) və soyuducu (6) daxildir. Akkumulyatorun əsas qidalandırıcı su mənbəyi suyun ana xətti ilə əlaqələnibdir, bu istilik prosesinin fasiləsiz işləməsini təmin edir. Göstərilən bir konturlu günəş buxar generatoru-akkumulyatoru və buxar turbinindən ibarət sistem halında bir-biri ilə texniki uyğunluq yaratmalıdır.
elektrik stansiyasında, əks etdirici müstəvi güzgülərin böyük ərazi tutmaması üçün, bir qayda olaraq qülləli buxar qazanı 200-300 m hündür qüllədə yerləşdirilir. Nəzəri olaraq qülləli günəş buxar qazanlarında 100 MVt – a qədər elektrik gücü istehsal etmək mümkündür. Stansiyanın əhatə edəcəyi güzgünün sahəsi onun təyinatından asılıdır. Əgər Günəş elektrik stansiyası qısa müddətdə digər istilik, yaxud atom elektrik stansiyalarını əvəz edəcəksə, həmin güclə 12 saat işləyəcək Günəş elektrik stansiyası üçün güzgü sahəsi 2 dəfə çox tələb olunur. Digər texniki çətinlik ondan ibarətdir ki, güzgülərdən Şüalar buxar qazanına çatana qədər 300 m– dən çox hava məsafəsindən keçir, ona görə də böyük istilik itkiləri olur. Əgər perpendikulyar düşən radiasiya enerjisini 100 % qəbul etsək, müxtəlif növ istilik itkilərini çıxdıqdan sonra qülləli buxar-güc qurğusunun f.i.ə. təxminən 17 % olur. Amerikanın Arizon ştatında tikilib, fəaliyyət göstərən günəş elektrik stansiyasında 1 MVt gücün istehsalına təxminən 1000 dollar xərclənmişdir. Stansiyanın əhatə
etdiyi sahə 1,5 kvadrat kilometrdir, bazis gücünü akkumulyasiya etmək üçün sutka ərzində 12, orta gücü 6, ən çox tələb olunan gücünə 3 saat vaxt tələb olunur. Bir çox ölkələrdə əkinə yararsız torpaq sahələri çox azdır. Müqayisə üçün Azərbaycanın əkinə yararsız torpaq sahələrini və bu ərazilərin Kür çayına yaxın yerləşdiyini yadasalsaq, günəş elektrik stansiyasınıniqtisadieffektinibaşadüşərik. Radiasiya enerji ehtiyatı və iqlim şəraiti o qədər də əlverişli olmayan Krım ya rımadasının Kerç Şəhərii yaxınlığında tikilmiş ilk günəş elektrik stansiyasının bəzi texniki göstəricilərini qeyd edək. Buxar generatoru təxminən 100 m hündürlükdə yerləşir. Ümumi sayı 1600 dənə, hər birinin sahəsi 25 m2 olan müstəvi güzgülər, diametri təxminən 1km olan dairəvi sahəyə, çevrələr üzrə düzülmüşdür. Güzgülərin hər biri avtomatik qurğu ilə günəşin arxasına dönür ki, şüa onun səthinə perpendikulyar düşsün, qayıdan şüa isə onun qüllədəki buxar qazanının səthinə istiqamətlənsin. Beləliklə, buxar qazanında 250° temperaturlu buxar istehsal olunur və buxar turbinini elektrik generatorunu fırladır. Qüllənin oturacağı altında yerləşən istilik akkumulyatoru isə buludlu və gecə fasilələrində günəş radiasiyasını əvəz edir, stansiya fasıləsiz enerji verir. İşlənmiş qaynar su xüsusi saxlama istilik akkumulyasiya ―çökəkliyinə yığılır və lazımi vaxtlarda istifadə edilir. Adi çəkilən təcrübə Krım-Günəş elektrik stansiyasının gücü cəmi 5000 kVt– dır. Yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, dünyada ilk atom elektrik stansiyasının da gücü 5000 kVt olmuşdur, necə deyərlər, təcrübə ilk addımdan başlayır, çaylar isə xırda bulaqların suyundan yığılır. Təcrübələrdə elektrik stansiyasında texniki çatışmayan cəhətləri üzə çıxır. Bir çox layihələrdə, qüllədə yerləşdirilmiş buxar qazanın, həm də təbii qaz ilə işləməsi nəzərdə tutulmuşdur, belə paralel işləyən Günəş-qaz yanma sistemi tam iqtisadi effektlidir. Buxar generatoru istilik sisteminin maksimum gücünə hesablanmışdır. Gecə növbəsində alçaq təzyiqli buxar elektrik generatorunun enerjisi, yüksək temperaturlu və təzyiqli akkumulyator ilə təmin edilir. Günəş radiasiyası gücləndikdə isə (gündüz) yüksək təzyiqli buxar turbini işə düşür və akkumulyator yenidən dolmağa başlayır, xüsusi qurğu ilə alçaq təzyiqli buxar turbinin dövrlər sayını artırır. Beləliklə, saat 6…18 arasında akkumulyator yüksək təzyiqli turbinin, dövrəsi hesabına dolan, 0 və 18-24 saat arasında isə işlədicilərin enerji yükünü tam ödəyən istilik akkumulyatorudur. Günəş buxar-güc qurğuları sistemində bir sıra müxtəlif istilik akkumulyatordan istifadə edilir. Onlardan doymuş və əlavə qızdırılmiş buxar ilə akkumulyasiya olunan enerji dünyanın bir çox ölkələrində günəş elektrik stansiyalarında istifadə edilir. Buxara əlavə olaraq yüksək temperatura qədər qızdırmaq üçün əlavə, yəni, dolayısı ilə enerji toplayan akkumulyatordan istifadə edilir. Məsələn, Kaliforniyanın Barstau Günəş elektrik stansiyasında (10 MVt Ressiverdən sonra 510°C temperaturlu və 10 MPa təzyiqli buxar aşağıdakı etaplardan keçir: əvvəlcə 348°C– dək soyudulur və enerjinin bir hissəsi akkumulyasiya olunur, soyuma hesabına 226°C–li kondensator alınır, istilik akkumulyatorunun qızdırıcı elementi öz növbəsində yağ və çay daşı olan mühitə (dolayısı akkumulyatora) enerji toplayır, yer altında yerləşdirilmiş dolayı akkumulyator buxar generatorunun 277°C temperaturlu və 2,7 MPa təzyiqli buxar enerjisi ilə qidalandırır, buxar generatorundan çıxan kondensatın 127°C temperaturu olur. Texniki maraq üçün adı çəkilən elektrik stansiyasında istifadə edilən, dolayı istilik akkumulyatorunun bəzi göstəricilərini qeyd edək; bu qurğu 6000 ton çay daşı və 712 m3 yağ olan yeraltı tikilidir. Bu akkumulyator 10 MPa təzyiqli 510°C temperaturlu buxar ilə doldurulur, sonra isə 348°C–dək soyudulur, alınan 226°C–li kondensat buxar qazanın işçi suyu kimi dövrəyə qayıdır. Əlbəttə, bizim məqsədimiz, buxar-güc qurğularının müxtəlif ölkələrdə istifadə edilən elektrik stansiyaların da layihələndirilmiş çoxsaylı və istilik sxemlərini təhlil etmək deyil, biz bu sxemlər ilə tanış olduqdan sonra nəticəyə gəlirik ki, Günəş elektrik stansiyaları Azərbaycan ərazisi üçün böyük iqtisadi əhəmiyyətli ola bilər.
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|