Memleket Hikâyeleri / Ayfer Tunç

Derken,  kendine  taşralı  demeyi  akıl  etmeyen  ya  da  taşralı ol­
duğunun  farkında bile olmayan bir  taşralı  olarak  İstanbul’a lise 
okumaya  geldiğimde,  herkesin  kendi  doğusuna  oryantalist  ol­
duğunu,  her  taşralının  kendi  uzağını  taşralı gördüğünü  fark et­
tim.  Sanıldığının  aksine,  okuduğum  lisenin  yatakhanesinde  İs­
tanbullular  hiç  de  az  değildi  ve  hemen  hepsi  “küçük  burjuva” 
çocuklarıydı.  Onlara  göre  İstanbul’a  ne  kadar  uzaktan  geliyor­
san,  o  kadar  çok  taşralıydın.  Adapazarı  ile  İstanbul  arasındaki 
yüz  elli  kilometre  durumu  kurtarmama  yetti.
Ankara,  taşra  konusunda  en  tartışmalı  konumda  yer  alması­
na  rağmen,  bu  mevzudan  muaf  tutuluyordu.  Ne  de  olsa  cum­
huriyet  kuşağının  yetiştirdiği  çocukların  başkente  saygısı  tam­
dı.  Ankara’nın taşra olup  olmadığını  tartışmak  için liseyi  bitir­
mek,  daha  entelektüel  ortamlara  girip  tartışmalara  kulak  ver­
mek  gerekiyordu.  O  yılların  ahilerinin,  ablalarının  ortamında 
da Ankara  başkent olmasının yanı sıra sahip  olduğu  yüksek ni­
telikli entelektüel  kitle  sayesinde  taşra kavramının  alışıldık an­
lamını  en çok sarsan şehirdi.
İzmirliler de yırtıyorlardı.  Gerek şehirlerine “gâvur İzmir”  sı­
fatı  veren yaşama  tarzları,  gerek  İstanbul’a  kafa  tutabilecek  ka­
dar  güçlü  şehir  kültürleri  ve  bu  tür  kategorize  etmelere  pabuç 
bırakmayan  canlı  kişilikleri  nedeniyle  taşralı  sıfatından  onlar 
da  muaf oldular ya  da  hiç  umursamadılar.
Gerçi  biraz  mürekkep  yalamış  insanlar  arasında  öyle  ruhu 
örseleyen,  “sanatçının  bir  genç  adam  olarak  portresi”ne  kat­
kı  yapacak  bir  mesele  değildi  taşralılık.  Aşmak  kolaydı.  Türk- 
çeyi  düzgün  konuşuyorsan,  oturup  kalkmayı  az  buçuk biliyor­
san,  şehirli  olma  bilgisine  sahipsen,  taşradan  geldiğini  ele  ve­
recek  küçük  falsoları  çabucak  giderir,  İstanbul’un  öz  çocuğu 
olurdun.  Kaldı  ki Anadolu’nun belli başlı şehirlerinin  köklü ai­
lelerinin merkezin yanında kendini  hiç de ezdirmeyen bir şehir 
kültürleri, görgüleri, bilgileri olurdu.
iyice  rafine edilmiş İstanbullu  kültürü zaten oldum olası  çok 
dar bir kesimde karşılık bulmuştu. Bizim lisenin ve  Istanbul’un 
beyaz  örtülü sofralarda gümüş  çatal bıçaklarla yemek  yeme  ça­
ğı  çoktan geçmişti.  Çünkü  yetmişli yıllara  gelindiğinde  birkaç
19

---

göbektir  İstanbullu  olduğunu  söyleyenler,  çevrelerini  Yandı­
ramıyorlar,  ısrar  ederlerse  en  hafifinden  müstehzi  bir  ifadeyle 
karşılanıyorlar,  genellikle  alay  konusu  oluyorlardı.  Bir  zaman­
ların  Meclis-i  Mebusan’ında  her  üç  kişiden  birinin  gayrimüs­
lim  olduğu İstanbul’da artık gerçek İstanbullu  çok  nadir bulu­
nan  bir şeydi.  Ellili yıllarda İstanbul’a göçmeye  başlayan ailele­
rin  ikinci hatta  üçüncü kuşakları yetişmiş, hayatın içine sızmış­
lardı ve böylece  İstanbul,  Anadolu’nun  cümle  taşralarının  fark­
lı  semtlerinde  bire  bir  yansıdığı  devasa  bir  taşra  olmuş,  dolayı­
sıyla  taşra  sözcüğünün  hakaretamiz  bir  nitelik  taşıyan  anlamı 
tedavülden  kalkmıştı.
Aslına  bakılırsa  İstanbul’da  İstanbulluluk  meselesi  hâlâ  aynı­
dır.  Taksici sorar: Nerelisin?  İstanbulluyum dersin, bu kez anan 
baban  nereli  diye  sorar.  İstanbullu  olduğuna  inanmaz;  mutlaka 
bir  kökün, bir esas  memleketin  vardır ve benim  için büyüleyici 
bir şehir  olmakla  beraber  metropol  olmanın  tüm olumsuz  nite­
liklerini  barındıran  İstanbul,  İstanbul’da  doğup  büyümüş  olan­
lar için bile bir  “memleket”  değildir, başka bir şeydir.
Ama  taşranın  bana  bunca  uzak  olmasının  ve  çocukluğum 
boyunca yabancı bir dilden gelmiş gibi  tınlamasının bir  nedeni 
daha  var:  Taşrada  kimse  kendine  taşralı  demez.  Taşrada  yaşa­
yanlar  taşralı olduklarını düşünmezler ve  merkezde  taşralı söz­
cüğünün  yüklendiği  anlamı,  taşra  şehirlerinde  “köylü”  yükle­
nir  (di,  o  da  değişti).
Bugün  kendini  şehirli  bulan  sıradan  insanlar  arasında  hızla 
yaygınlaşan  sözcük varoş.  Görgüsüzlüğü,  seviyesizliği,  kendini 
rafine  etmekten,  estetikten  uzak  bir  yaşama  tarzını  işaret  edi­
yor.  Varoşla  taşra  karşılaştırıldığında  taşra  yunmuş  yıkanmış 
gibi  görünüyor şimdi  bana.  Varoş  bugün  birine  hakaret  etme­
nin  nezih  ve  incelikli  sayılan  yolu.
20

---

Memleket:  Neresinden?
“Memleket  sözcüğünün,  sıcak,  gevşek,  mütevazı  çağrışımla­
rı var;  milliyetçiliğin insana ülkesini  zehir  eden  fanatizmine ve 
demagojisine  pek  alet  olmamış  bir  sözcük,”  deniyor  Taşraya 
Bakm ak
 adlı kitabın sunuş yazısında.1
Paragrafın,  memleket  sözcüğünün  elitist  ve  ruhsuz  kozmo- 
politizm  ile  mutaassıp  yerlicilik  ve  milliyetçilik  arasında  aldı­
ğı  yerin  ve  içerdiği  hassasiyetin  vurgulandığı  devamını  oku­
duğumda,  bu  yargıya katılıyorum.  Memleket sözcüğü  bana  da 
masum,  sevilesi geliyor.
Yine  de  bu  sözcüğün  kalbimde  derin  bir  yeri  yok.  Ancak 
yurtdışındayken,  Batı’dayken  yani  (!),  hassaslaşıyor  insan. 
Cumhuriyet  maceramız  boyunca  baktığımız  yöndeki  medeni­
yeti  kurmuş  olanların  en  ince  düşünceli  olanlarının  bile  yüz­
lerinde,  Doğu’dan  gelen  bizlerle  iletişim  kurarken  bir  kas  bel­
li  belirsiz seğiriyor, bir  kirpik kırpışıyor ya bir an  için, işte  o  an 
içimde  bir  alınganlık  baş  gösteriyor,  bizim  memlekette....  diye 
başlayan cümleler  kurasım  geliyor,  samimiyetle.
Demek ki memleketin bendeki  sahici karşılığı bütün bir ülke. 
Ülke, yurt anlamındaki memleketi -abartmadan- seviyorum. * 3
1 
Taşraya  Bakmak,
  derleyen  Tanıl  Bora,  İletişim  Yayınlan,  Memleket  Kitapları,
3.  baskı,  2006.
21

---