Mekansal veri ÜretiMİnde maliyet etkiNLİk analiZİ ve yansimlari

1.1. GRAFİK VE GRAFİK OLMAYAN BİLGİLER

Coğrafik veriler, özellikleri itibariyle iki değişik şekilde ifade edilirler. Bunlar, grafik ve grafik-olmayan bilgiler şeklindedir. Grafik bilgiler coğrafik varlığın konumu, büyüklüğü ve biçimi hakkında bilgi verirken, grafik-olmayan bilgiler aynı coğrafik varlığın sahip olduğu yapısal özellikler hakkında bilgi verir. Grafik-olmayan bilgiler kavramı, bazı kaynaklarda tanımsal bilgiler, metinsel bilgiler veya sözel bilgiler şeklinde de ifade edilmektedir.

Şekil 1.1 Grafik ve grafik-olmayan bilgiler (Yomralıoğlu, 2000)

1.1.1. Grafik bilgiler

Grafik bilgiler, belli bir koordinat sistemini referans kabul ederek, sistem uzayında koordinatlarla ifade edilirler. Örneğin, uzayda herhangi bir A detayının konumu; (x,y,z) kartezyen koordinat değerleriyle veya ( φ,λ ) enlem, boylam şeklindeki coğrafi koordinat değerleriyle veya (a,s) açı ve mesafe şeklindeki kutupsal koordinat değerleriyle kesin olarak tanımlanır. Söz konusu detay bir nokta ise, tek bir koordinat değeri yeterli iken; bir çizgi olması halinde bir koordinat dizisine ihtiyaç vardır. Konumlar koordinatlarla ifade edilirken, mutlaka bir koordinat sistemin tanımlanması gerekmektedir. Tanımlanarak, temel alınan koordinat sistemi coğrafik referans olarak adlandırılır (Yomralıoğlu, 2000).

1.1.2. Grafik-olmayan (tanımsal, sözel) bilgiler

Coğrafi varlıkların koordinat bilgileri yanında, bu varlıklar arasındaki ilişkiler ve bu varlıkların özellikleri hakkındaki diğer bilgilere de ihtiyaç vardır. Bunlar genellikle grafik-olmayan tanımlayıcı nitelikteki yazılı bilgiler olup, coğrafi varlıkların, öznitelik bilgilerinden oluşurlar. Öznitelik bilgisi, coğrafik detayın sahip olduğu karakteristik özelliğin, alfa-sayısal olarak gösterimidir. Diğer bir deyişle, grafik olarak ifade edilemeyen özelliklerin, şekilden bağımsız, metinsel olarak ifade edilmeleridir. Örneğin, uzayda bir nokta koordinatıyla tanımlanmış olsa dahi, bu noktanın tüm özellikleriyle bilinebilmesi için, noktanın adı, numarası, işlevi gibi öznitelik bilgilerine de ihtiyaç duyulur. Nokta şeklinde grafik olarak gösterilen bir detay, gerçekte ya da harita üzerinde bir elektrik direğini gösteriyor ise. Bu direğin; cinsi, yüksekliği, tesis tarihi, son bakım tarihi, boyu, rengi gibi özniteliklerin her biri grafik-olmayan bilgidir. Yine aynı şekilde grafik olarak bir çizginin gerçekte herhangi bir yolu gösterdiği düşünülürse; yolun cinsi, yapım tarihi, şerit sayısı, genişliği gibi bilgiler de grafik-olmayan bilgilerdir. Grafik-olmayan bilgiler, genellikle yazılı olarak tablo dokümanları halinde toplanan verilerden oluşurlar. Bu türden veriler, mevcut kayıt evraklarından elde edilebildiği gibi, anket, istatistik, form doldurma, liste, rapor, sayaç okuma vb şekillerde toplanabilirler (Yomralıoğlu, 2000).

1.1.3. Coğrafik Veri Elementleri

Coğrafik veriler haritalar üzerinde grafik olarak gösterilirken, bunların yoğunluğu dikkate alındığında, birçok karmaşık şekil ortaya çıkmaktadır. Bu karmaşık yapı bilhassa grafik verilerin sınıflandırılması gereğini ortaya koymaktadır. Bunun nedeni, grafik verilerin geometrik olarak tanımlanmasına imkan vererek, bilgisayar ortamında bu verilerin saklanmasını sağlamaktır.

Coğrafik veriler incelendiğinde, bu verilerin üç temel unsurdan meydana geldiği görülmektedir. Bunlar;

• 
  Nokta (point)
  
• 
  Çizgi (line)
  
• 
  Poligon (polygon)
  

şeklindeki geometrik yapılarda olup, coğrafik veri elementleri olarak bilinirler. Gerçek dünyadaki coğrafi varlıklar irdelendiğinde, bunların sadece bu üç temel geometrik yapıda olduğu görülmektedir. Örneğin; ağaç, tepe noktası, elektrik direği, istasyon, kavşak noktası, yerleşim merkezleri vb coğrafi detaylar nokta ile; akarsu, yol, elektrik, su hattı, gaz şebekesi, kanalizasyon, demir yolu vb coğrafi detaylar çizgi ile; parsel, bina, göl, imar adası, yeşil alan, orman, yerleşim alanları vb. coğrafi detaylar poligon ile ifade edilirler (Yomralıoğlu, 2000).

1.1.4. Mekansal Veri

Koordinat, adres vb. konum bilgisi içeren veya harita üzerinde bir lokasyona bağlanmış her türlü veri mekansal veri olarak tanımlanabilir. Mekansal veriler, objelerin yerini, şeklini ve diğer mekansal veriler ile ilişkilerini belirler.

Veri her Coğrafi Bilgi Sisteminin (CBS) çekirdek bileşenidir. CBS alanında kullanılan mekansal veri, vektör ve raster olarak iki temel kategoriye ayrılmaktadır. Vektör veri, gerçek hayatta bulunan ve mekansal nitelikleri CBS’ye aktarılmış objeleri nokta, çizgi ve kapalı alan olarak ifade ederken; raster veri, hava fotoğrafları ve sayısal yükseklik modellerinin hücresel olarak ifade edilmesidir. Vektör veri tiplerinin bir diğer özelliği ise temsil etmekte oldukları gerçek dünya objelerine ait sözel veriyi de saklayabilecek yapıya sahip olmalarıdır.

1.2. VERİ TOPLAMA ÇEŞİTLERİ

Veri toplama işlemi coğrafi bilgi sistemlerinin gerçekleştirilmesinde en fazla zaman alan ve en çok maliyet gerektiren önemli safhalardan biridir. Bu aşamada, oluşturulacak sistemin uygun şekilde çalışabilmesi için mutlak suretle sisteme düzenli veri akışının sağlanması gerekir. Veri toplama işlemleri değişik veri kaynaklarından, günümüzdeki teknolojik gelişmelere bağlı olarak, farklı disiplinler tarafından gerçekleşmektedir. Ayrıca bu şekilde elde edilen verilerin birbirine entegre edilmesi de büyük önem taşımaktadır. CBS'de verilerin toplanmasında izlenen yöntemler genelde aşağıdaki şekillerde olmaktadır.

Bunlar;

• 
  Yersel ölçme yöntemleri
  
• 
  Fotogrametrik yöntem
  
• 
  Uzaktan algılama tekniği
  
• 
  GPS tekniği
  
• 
  Mevcut haritaların elle sayısallaştırılması
  
• 
  Tarama sistemleriyle otomatik sayısallaştırma
  
• 
  Hazır veri tabanlarının transferi
  

biçimlerinde coğrafi bilgi sistemlerinde en fazla kullanılan konumsal veri toplama teknikleri olarak bilinirler (Yomralıoğlu, 2000).

Tablo 1.1 Veri toplama tekniklerinin sınıflandırılması (Yomralıoğlu, 2000)

CBS’de Konumsal Verilerin Elde Edilmesi
Mevcut-olmayan Veriler	Mevcut Olan Veriler
Araziden doğrudan yapılan yersel ölçmeler ile harita üretimi	Analog veriler	Harita sayısallaştırma	•Klasik •Otomatik •Tarama
GPS ile uydu gözlemlerinden yararlanma		Tablosal dokümanlar
Fotogrametrik yöntemle harita üretimi		Dağıtılmış veri tabanları
Uzaktan algılama ile uydu fotoğraflarından yararlanma	Sayısal veriler	Dağıtılmış veri tabanları
		Veri saklama Formatları