Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 Dəmirqapının (Dərbəndin) yan-yörəsinə köçürülmüĢlər) Qafqaza gətirənə kimi, Azərbaycanla siyasi bağlılığının olmadığını bir daha təsdiqləyir. Haylar, Qafqazın, Azərbaycanın ayrı-ayrı yerlərinə səpələnmiĢ milli azlıq kimi yaĢayırdılar. Qarabağdakı, rus sinodunun əmrilə qriqorianlaĢdırılmıĢ, alban adlandırılan xristian türklərin erməni sayılması bir yana. Sənədlərdən tarixi və milli gerçəkləri gözə alan rus siyasətçilərinin 1828-ci il martın 21-də, Azərbaycanın türk və müsəlman əhalisinin sayının 4-5 dəfə çox olduğu Ġrəvan və Naxçıvan xanlıqlarında «Erməni vilayəti» yaratmaqdan məqsədlərinin haylara dövlət qurmaq olmadığı aydın görünür. «Silahla aldıqları» Azərbaycan xanlığının torpaqlarında erməni vilayəti yaradanlar strateji siyasətlərini yeritmək üçün Osmanlı imperatorluğu və Qacarlar dövlətinin böyründə, içində sədaqətli qullar dolaĢan bir «forpost» yaratmaq istəyirdilər. Ruslar 1828-ci il martın 21-də çar I Nikolayın «...Rusiyaya birləĢdirilən Ġrəvan və Naxçıvan xanlıqlarını bundan sonra erməni vilayəti adlandıraraq hökm edir və öz titulumuza qatırıq» - hökmü ilə türklər, müsəlmanlar, gürcülər və bütün Qafqaz üçün siyasi faciələrin baĢlanğıcını qoydular. Amma vaxt gələcək, rusların ağıllı siyasətçiləri milli çıxarlarını gözə alıb, bu forpostdan əl çəkəcəklər. O vaxt baĢqa millətlərə tarixi xəyanət və satqınlıq yolunu tutmuĢ haylar səhv etdiklərini anlayacaqlar. BaĢda türklər olmaqla bütün qafqazlılar əl-ələ verib çeĢidli siyasi, iqtisadi, mədəni-mənəvi yollarla Qafqazda millətlərarası birgə yaĢayıĢın, iqtisadi, mədəni- mənəvi, siyasi yüksəliĢin qarĢısını alan, bic doğulmuĢ bu yad «forpost»u dağıtmalıdırlar. Sənədləri dərindən öyrənən oxucu milliyyətcə rus olmayan yüksək dövlət məmurlarının belə imperiyanı geniĢləndirmək üçün can-baĢla çalıĢmalarından, bizim isə bu gün, müstəqil dövlət dövründə də davam edən milli birlik duyğusuzluğumuzdan, milli dövlətçiliyin güclənməsinə ürəklə çalıĢmamağımızdan heyrətlənir. Azərbaycanlılarda milli həmrəylik duyğusu vardır, amma yurdumuzda milli birlik yoxdur. Toplumun həyatını daha yaxĢı təĢkil etmək, özünü qorumaq üçün dövlət qurmaq istəyi milli idealdır. Biz bu gün, Rusiya imperiyasının bir vaxtlar Azərbaycanı iĢğal etməyə çalıĢmıĢ yüksək məmurlarının: «Cənubi Qafqaz müsəlmanlarında Ġstambul türklərinin özəlliyini təĢkil edən böyük təəssübkeĢlik çox da yoxmuĢ» sözlərindən və Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin: «Azlığın çoxluq üzərindəki zülmünə, qolçomaqların əməkçiləri zorlamalarına, qüvvəlilərin zəifləri qullanmalarına, çalıĢdıranların çalıĢanları əzdiklərinə təhəmmül (dözən) edən cəmiyyətlərdə milli hakimiyyətin kökləĢdiyinə qane olmaq qeyri mümkündür. Ġctimai bünyəsi (özülü) o və ya bu Ģəkildə həll edilməmiĢ sosial məsələlər üzündən, bir-birinə zidd mənfəətlər daĢıyan düĢmən zümrə və siniflərin amansız çəkiĢmələrilə didilən bir cəmiyyətin nə içəridə milli hakimiyyəti, nə də dıĢarıda 11 milli istiqlalı qətiyyən təmin edilə bilməz» vəsiyyətindən dərs almalı, Türkiyə Cümhuriyyəti türklərilə daha sıx birləĢib bir milli ruha gəlməli, «bir millət, iki dövlət»i güclü iqtisadi, siyasi, mədəni-mənəvi birliyə çevirməliyik. Çünki «Milli istiqlal - bu bir zərfdir, məzruf (içindəki) isə - milli hakimiyyətdir. Onu təĢkil edən təbəqələr arasında nisbi olsun, ictimai müvazinət və yenə nisbi olsun, iqtisadi rifah təmin edilməyən bir cəmiyyətdə isə milli hakimiyyət təsisi qeyri mümkündür». Məhəmməd Əmin Rəsulzadə millətinə ilahi sevgilə bağlandığından, «Öz gözəllik və əzəmətinin fərqinə varan insan, allahın gözəllik və əzəmətinin fərqinə varır» atalar sözünü dəyiĢdirib, «Öz gözəllik və əzəmətinin fərqinə varan insan, öz millətinin də gözəllik və əzəmətinin fərqinə varır» Ģəklində iĢlətmiĢdir. Biz də Azərbaycana bu sevgi ilə bağlanmalıyıq. Son nəfəsində də «Azərbaycan, Azərbaycan, Azərbaycan!» deyən Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin gənclərdə millətçilik, dövlətçilik duyğuları oyadıb, onlarda siyasi mübarizə mədəniyyəti yaradacaq «Milli birlik» kitabını oxuculara çatdırmaqdan amacımız da Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Cümhuriyyətinin gənclərində milli birlik ruhunu gücləndirmək istəyidir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dediyi kimi, «Bütün türklər öz aralarında böyük dünya federasyonuna qədəm olmaq üzrə bir federasyor yaratmalıdırlar. Yeni Turan, mədəni birlik üzərində təsis edilib, ancaq gələcək birər türk hökumətlərinin federasyonu Ģəklində təsəvvür oluna bilər. Azərbaycan da bu gələcək Turan silsiləsinin mühüm bir halqasıdır». M.Ə.Rəsulzadənin fikrincə, «Bir millətin yeni nəsli əskisinə nəzərən daha az kültürlü və daha az təcrübəli olursa, o millətin varlığı və gələcəyi təhlükəyə məruz qala bilir. Əlbəttə, yeni nəsil əskilərin kötü ehtiraslarını heç bir surətlə təvarüs etməməli və bunları hakir (dəyərsiz) görmə fəzilətini öz ruhunda daim qüvvətləndirməlidir. Gəncliyin tək Ģüarı millətə fərağatla və təmiz bir qəlblə xidmət olmalıdır. Belə bir gəncliyi olan millət, halından və istiqbalından (gələcəyindən) tamamilə əmin ola bilir». «Azərbaycan istiqlal qayəsini mənimsəmiĢ, vətənin müstəqbəl (gələcək) istiqlalına iman etmiĢ və öz xüsusi həyat və səadətini millət və məmləkətin həyat və səadəti Ģərtilə təsəvvür edilə bilmək idealizminə ermiĢ bir gənc azərbaycanlı sadə mühəndis, sadə hüquqçu, sadə memar, sadə iqtisadçı, tarixçi və sairə olmaqla iqtifa (qala) edə bilməz. O eyni zamanda vətənçi bir mühəndis, milliyyətçi bir hüquqçu, istiqlalçı bir iqtisadçı, tarixçi və sairə olmaq vəzifəsilə mükəlləfdir», çünki «dövlətlər, millətlər və cəmiyyətlər ancaq «canlarını cananlarına fəda edə bilən» üzvlərə malik olduqları zaman uzunömürlü ola bilirlər» Məhəmməd Əmin Rəsulzadə deyirdi: «Mədəniyyətin qayəsi siyasəti elmə tabe etdirməkdir. Ġdari sahədə qazanılmıĢ qiymətləri elm ölçüsü ilə dartaraq, cəmiyyət nizamını ona görə qurmaq ictimai bir idealdır. Diplomatiyanı əski istibdad məktəbinin alıĢqan olduğu aldatmaq zehniyyətindən (düĢüncəsindən) qurtarmaq demokratiyanın idealizə etdiyi üsuldur». «Demokratlığımız aĢırı Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|