Mavzu; Shaxs psixik rivojlanishini bosqichlari

„Sotsiogenetik kontseptsiya namoyandalari insonning butun taraqqiyoti, shu jumladan, shaxsiy xususiyatlarning tarkib topishi, asosan, tajribaga bog`liqdir. Bu nazariyada shaxsda ruy beradigan o`zgarishlarni jamiyatning to`zilishi; ijtimoiylashish usullari, atrofidagi odamlar bilan o`zaro munosabat vositalari asosida tushuntiriladi. Bu ta`limotta ko`ra inson biologik tur sifatida tug`ilib, hayotdagi ijtimoiy shart-sharoitlarning bevosita ta`siri ostida shaxsga aylanadi. Chunonchi, angaliyalik olim Djon Lokk dunyoga kelgan yangi chaqaloq bolaning ruhini “top-toza paxtaga” uxshatadi. Uning fikricha, bolaning “top-toza paxta” tarzidagi ruhiga nimalarni yozish mutlaqo katta odamlar ixtiyorlaridadir. Shuning uchun bolaning qanday odam bo`lib etishishi, ya`ni unda qanday shaxsiy fazilatlarning tarkib topishi bola hayotdan oladigan tajribaga, o`zgalar bilan muloqot jarayonida oladigan hayotiy tushuncha va tasavvurlariga bog`liqdir, deb ta`kidlaydi.

• „Sotsiogenetik kontseptsiya namoyandalari insonning butun taraqqiyoti, shu jumladan, shaxsiy xususiyatlarning tarkib topishi, asosan, tajribaga bog`liqdir. Bu nazariyada shaxsda ruy beradigan o`zgarishlarni jamiyatning to`zilishi; ijtimoiylashish usullari, atrofidagi odamlar bilan o`zaro munosabat vositalari asosida tushuntiriladi. Bu ta`limotta ko`ra inson biologik tur sifatida tug`ilib, hayotdagi ijtimoiy shart-sharoitlarning bevosita ta`siri ostida shaxsga aylanadi. Chunonchi, angaliyalik olim Djon Lokk dunyoga kelgan yangi chaqaloq bolaning ruhini “top-toza paxtaga” uxshatadi. Uning fikricha, bolaning “top-toza paxta” tarzidagi ruhiga nimalarni yozish mutlaqo katta odamlar ixtiyorlaridadir. Shuning uchun bolaning qanday odam bo`lib etishishi, ya`ni unda qanday shaxsiy fazilatlarning tarkib topishi bola hayotdan oladigan tajribaga, o`zgalar bilan muloqot jarayonida oladigan hayotiy tushuncha va tasavvurlariga bog`liqdir, deb ta`kidlaydi.

Har ikkala yo`nalishning namoyondalari, o`z manfaatlarining tashqi jihatdan bir-biriga qarama-qarshi bo`lishiga qaramay, insonning psixik xususiyatlarini nasliy, biologik omillar ta`siri ostida, yoki o`zgarmas muhit ta`sirida avvaldan belgilangan va o`zgarmas narsa, deb e`tirof etadilar. Ma`lumki, odam shaxs sifatida muntazam, qandaydir faoliyatda tarkib topib boradi, rivojlanadi, uning faolligi namoyon bo`ladi. Agarda hayvonlar tevarak-atrofdagi tashqi muhitga passiv moslashib, hayot faoliyatlarida tabiatdagi, ya`ni tashqi muhitdagi tayyor narsalardan foydalansalar, odam esa tevarakatrofidagi tashqi muhitga faol ta`sir ko`rsatib, uni o`z irodasiga bo`ysundiradi hamda o`zgartirib, o`z ehtiyojlarini qondirishga xizmat qildiradi. Ko`zatishlar jarayonida shu narsa ma`lum bo`ldiki, odamdagi tugma, irsiy mexanizmlari uning psixik rivojlanishiga ta`sir ko`rsatadi-yu, biroq uning mazmunini ham, shaxsiy fazilatlarini ham belgilab bera olmaydi, Ta`kidlash zarurki, muhit ham bola psixikasivi rivojlantirishda muayyan rol` o`ynaydi. Faqat, buning uchun bolani o`qitayotgan kishilarning ta`siri natijasida bola ana shu muhitni faol ravishda o`rganib olishi, tabiiydir.

• Har ikkala yo`nalishning namoyondalari, o`z manfaatlarining tashqi jihatdan bir-biriga qarama-qarshi bo`lishiga qaramay, insonning psixik xususiyatlarini nasliy, biologik omillar ta`siri ostida, yoki o`zgarmas muhit ta`sirida avvaldan belgilangan va o`zgarmas narsa, deb e`tirof etadilar. Ma`lumki, odam shaxs sifatida muntazam, qandaydir faoliyatda tarkib topib boradi, rivojlanadi, uning faolligi namoyon bo`ladi. Agarda hayvonlar tevarak-atrofdagi tashqi muhitga passiv moslashib, hayot faoliyatlarida tabiatdagi, ya`ni tashqi muhitdagi tayyor narsalardan foydalansalar, odam esa tevarakatrofidagi tashqi muhitga faol ta`sir ko`rsatib, uni o`z irodasiga bo`ysundiradi hamda o`zgartirib, o`z ehtiyojlarini qondirishga xizmat qildiradi. Ko`zatishlar jarayonida shu narsa ma`lum bo`ldiki, odamdagi tugma, irsiy mexanizmlari uning psixik rivojlanishiga ta`sir ko`rsatadi-yu, biroq uning mazmunini ham, shaxsiy fazilatlarini ham belgilab bera olmaydi, Ta`kidlash zarurki, muhit ham bola psixikasivi rivojlantirishda muayyan rol` o`ynaydi. Faqat, buning uchun bolani o`qitayotgan kishilarning ta`siri natijasida bola ana shu muhitni faol ravishda o`rganib olishi, tabiiydir.