Mavzu rejasi: Yaqinlashuvchi qatorlarning sodda xossalari

Mavzu rejasi:

1. 
   Yaqinlashuvchi qatorlarning sodda xossalari
   
2. 
   Qatorning qoldigʻi
   
3. 
   Qator yaqinlashishining zaruriy sharti.
   
4. 
   Teylor formulasining Lagranj ko‘rinishdagi qoldiq hadi.
   
5. 
   Teylor formulasi yordamida taqribiy hisoblash. 
   

Qator yaqinlashishining zaruriy shartdan foydalanib va Teylor formulasi yordamida limitlarni hisoblash

Yaqinlashuvchi qatorlarning sodda xossalari

Qatorning qoldigʻi

Qator yaqinlashishining zaruriy sharti.

Teylor formulasining Lagranj ko‘rinishdagi qoldiq hadi. Teylor formulasi  qoldiq hadi yozilishining turli ko‘rinishlari mavjud. Biz uning Lagranj ko‘rinishi bilan tanishamiz.
Qaralayotgan  funksiya  nuqta atrofida  –tartibli hosilaga ega bo‘lsin deb talab qilamiz va yangi  funksiyani kiritamiz. Ravshanki,

Ushbu  va  funksiyalarga Koshi teoremasini tatbiq qilamiz. Bunda  e’tiborga olib, quyidagini topamiz:

bu yerda 
Shunday qilib, biz

ekanligini ko‘rsatdik, bu yerda Endi  ,
ekanligini e’tiborga olsak quyidagi formulaga ega bo‘lamiz:

Bu (8) formulani Teylor formulasining Lagranj ko‘rinishidagi qoldiq hadi deb ataladi.
Lagranj ko‘rinishdagi qoldiq hadni

ko‘rinishda ham yozish mumkin, bu yerda  birdan kichik bo‘lgan musbat son, ya’ni  .
Shunday qilib,  funksiyaning Lagranj ko‘rinishidagi qoldiq hadli Teylor formulasi quyidagi shaklda yoziladi:


Agar  bo‘lsa, u holda  , bu yerda  , bo‘lishi ravshan, shu sababli Lagranj ko‘rinishidagi qoldiq hadli Makloren formulasi

shaklida yoziladi.
Teylor formulasi yordamida taqribiy hisoblash. Makloren formulasi Lagranj ko‘rinishdagi qoldiq hadini baholash masalasini qaraylik.
Faraz qilaylik, shunday o‘zgarmas M son mavjud bo‘lsinki, argument x ning x₀=0 nuqta atrofidagi barcha qiymatlarida hamda n ning barcha qiymatlarida |f⁽ⁿ⁾(x)|M tengsizlik o‘rinli bo‘lsin. U holda
|R_n(x)|=|  |M
tengsizlik o‘rinli bo‘ladi. Argument x ning tayin qiymatida  =0 tenglik o‘rinli, demak n ning yetarlicha katta qiymatlarida R_n(x) yetarlicha kichik bo‘lar ekan.
Shunday qilib, x₀=0 nuqta atrofida f(x) funksiyani
f(0)+ f’(0)x+  f’’(0)x²+ ... + f⁽ⁿ⁾(0)xⁿ
ko‘phad bilan almashtirish mumkin. Natijada funksiyaning x nuqtadagi qiymati uchun
f(x) f(0)+ f’(0)x+  f’’(0)x²+ ... + f⁽ⁿ⁾(0)xⁿ
taqribiy formula kelib chiqadi. Bu formula yordamida bajarilgan taqribiy hisoblashdagi xatolik |R_n(x)| ga teng bo‘ladi.
misol. e^0,1 ni 0,001 aniqlikda hisoblang.
Yechish. e^x funksiyaning Makloren formulasidan foydalanamiz. (1) formulada x=0,1 deb olsak, u holda
,
masala shartiga ko‘ra xatolik 0,001 dan katta bo‘lmasligi kerak, demak
R_n(x)= <0,001 tengsizlik o‘rinli bo‘ladigan birinchi n ni topish yetarli. e^0,1 <2 ekanligini e’tiborga olsak, so‘ngi tengsizlikni quyidagicha yozib olish mumkin:
.
Endi n=1, 2, 3, ... qiymatlarni so‘ngi tengsizlikka qo‘yib tekshiramiz va bu tengsizlik n=3 dan boshlab bajarilishini topamiz. Shunday qilib, 0,001 aniqlikda
.
Xususiy holda, n=1 bo‘lganda
f(x)f(x₀)+f’(x₀)(x-x₀) taqribiy hisoblash formulasi R₂(x)= (x-x₀)², x₀< aniqlikda o‘rinli bo‘ladi.


Foydalanilgan adabiyotlar:
1. T.Azlarov, H.Mansurov. Matematik analiz.1-qism. Toshkent. 1989.
2. Yo.Soatov. Oliy matematika.1-qism. Toshkent. 1992.
3. https://library.samdu.uz