Mavzu: O’qituvchining ta’lim jarayoniga qo’yiladigan asosiy talablar va o z ijodiy kayfiyatini boshqarishi

MUSTAQIL O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI TA’LIM TIZIMI

• 
  1992 yil 2 iyulda O`zbekiston Respublikasining "Ta’lim to`g`risida"gi qonuni qabul qilindi
  
• 
  1997 yil 29 avgustdagi Qonun bilan birga yana bir muhim hujjat "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" ham qabul qilindi
  

Odamlar ustozlarga hamisha juda yuqori talablarni qo‘yib kelishgan. Avvalo, o‘qituvchi chuqur va ko‘p qirrali bilimga, fani doirasida tushunchalarni samarali yetkazish usullari haqida tasavvurga ega bo‘lishi, inson tarbiyasining asosiy negizi - bola ishonchini qozonishi, o‘z talabalarining ishonchli do‘stiga aylanib, ularga to‘g‘ri maslahat bera olishi kabi jihatlar pedagogning naqadar muhim kasb egasi bo‘lishidan dalolat. Har qanday o‘qitish dasturi, har qanday tarbiya usuli, qanchalik yaxshi bo‘lmasin, agar o‘qituvchi talabasining ishonchiga kirmasa, qog‘ozlarga tushirilgan “o‘lik xat va yozishmalar” bo‘lib qolaveradi, aslida esa ishonch oqlansa, bu holat samarali ta’sir kuchiga ega bo‘ladi.
Zamonaviy o‘qituvchiga qo‘yiladigan bir qator talablar haqida gapiradigan bo‘lsak, avvalo, Ustoz o‘zining shaxsiy xulq-atvori, hayotga munosabati bilan ma’naviy hayotning namunasini ko‘rsatishi, talabalarni insoniy fazilatlar, haqiqat va ezgulikning yuksak ideallari asosida tarbiyalashga majburdir. Bugungi kun o‘qituvchisiga muhim talab - bu talabalar bilan ishlash, bolalarga bo‘lgan muhabbat va ular bilan muloqot qilishdan zavqlanishni namoyon qila oladigan shaxs sifatidagi pedagogik qobiliyatlarning mavjudligi. Ko‘plab so‘rovnomalar natijalariga ko‘ra, yetakchi o‘qituvchilar sirasiga hamisha o‘z qobiliyatlarini namoyish qila oladiganlari va pedagogik kompetensiyaga ega bo‘lgan mutaxassislar kiritilgan.
Ko‘pgina mutaxassislar, aniq qobiliyatlarning yetishmasligini boshqa kasbiy fazilatlarni rivojlantirish orqali qoplash mumkin, degan xulosa bilan chegaralanishadi, aslida qobiliyat - mehnatsevarlik, o‘z vazifalariga halol munosabat, o‘z ustida doimiy ishlash orqali shakllanadi.
Biz pedagogik qobiliyatlar (iste’dod, kasb, moyillik)ni pedagogik kasbni muvaffaqiyatli egallashning muhim sharti sifatida tan olishimiz kerak, ammo har qanday holatda hal qiluvchi shart tug‘ma professionallik bo‘lib qolaveradi. O‘qituvchilikka nomzodlarning ko‘pi kasbiy moyillikka ega bo‘la turib, tom ma’nodagi o‘qituvchilik vazifasini uddalay olmadilar, chunki bilimga ega bo‘lganliklari bilan uni yetkaza berish va fanga qiziqtira olish ko‘nikmasiga ega emas edilar. Barcha imkoniyatlar bo‘lishiga qaramasdan, auditoriyani boshqarishda eplay olmaydigan o‘qituvchilarni ham ko‘rish mumkin.
Shuning uchun, o‘qituvchining muhim kasbiy fazilatlari sifatida mehnatsevarlik, samaradorlik, intizom, mas’uliyat, maqsadni qo‘yish qobiliyati, unga erishish yo‘llari bilan bir qatorda, qat’iyatlilik, kasbiy darajani muntazam va tizimli ravishda takomillashtirib borish, mashg‘ulot sifatini doimiy ravishda yaxshilash istagida bo‘lishi talab etiladi.
O‘qituvchi, avvalo, har doim ijodkor insondir. U o‘z talabalarining kundalik hayoti tashkilotchisi. Shaxsiy faoliyati ko‘lami orqali o‘qituvchi irodasini namoyish qilib, talabalarni faniga qiziqtirishga harakat qiladi. Auditoriyada o‘qituvchi – pedagog, rahbar, tarbiyachi, ixtirochi, tezkor, qat’iyatli, har doim har qanday vaziyatni mustaqil hal qilishga tayyor bo‘lgan professional.O‘qituvchining kasbiy zaruriy fazilatlari – bilimdonlik, kreativlik, yangilikka chanqoqlik, chidamlilik va o‘zini tuta bilishi, boshqaruvchiligi, talabaga nisbatan mehrga moyil bo‘lishi, mayda-chuyda narsalardan asabiylashmasligi. O‘qituvchining o‘ziga xos kasbiy sifati – bu adolatdir. U o‘z faoliyatining mohiyatiga ko‘ra talabalarning bilimlari, ko‘nikmalari va harakatlarini tizimli ravishda baholashga majbur. Shuning uchun, uning baholari talabalarning rivojlanish darajasiga mos kelishi muhimdir. Ular tomonidan ob’ektivlik baholanadi. Ob’ektiv bo‘lish qobiliyati sifatida o‘qituvchining axloqiy obro‘sini hech narsa kuchaytirmaydi. Tarafkashlik, sub’ektivizm ta’lim uchun o‘ta zararli.
O‘qituvchi xarakteridagi ruhiy sezgirlik - bu talaba holatini, ularning kayfiyatini his qilishi, eng avvalo muhtojlariga yordamga kelishi, imkon qadar barometr vazifasini bajarishidir. O‘qituvchining tabiiy holati - bu talabaning buguni va kelajagi uchun qayg‘urib, kasbiy g‘amxo‘rlik va shaxsiy javobgarlik hissiga ega bo‘lishi muhimligida. O‘qituvchi talabchan bo‘lishi kerak. Bu uning muvaffaqiyatli ishlashi uchun eng muhim shart. O‘qituvchi o‘ziga yuqori talablarni qo‘yadi, chunki boshqalar o‘zlaridan yo‘q narsani talab qila olmaydi. Rivojlanayotgan shaxsning imkoniyatlarini hisobga olgan holda pedagogik talabchanlik oqilona bo‘lishi kerak.
Hazil tuyg‘usi tarbiyachiga pedagogik jarayon davomida tarang vaziyatni neytrallashtirishga yordam beradi: quvnoq o‘qituvchi g‘amginga qaraganda yaxshiroq dars beradi. Uning arsenalida hazil, maqol, aforizm, do‘stona hazil, tabassum mavjud - bu ijobiy hissiy fon yaratishga imkon beradigan hamma narsa, talabalarni o‘zlariga va vaziyatga jalb qiladi.
O‘qituvchining kasbiy taktikasi - talaba bilan muloqotda mutanosiblik tuyg‘usiga ega bo‘lishi lozim. Odob - bu tarbiyachining ongi, hissiyotlari va umumiy madaniyatini konsentratsiyalashgan ifodasidir. Uning asosiy maqsadi TALABA shaxsiga hurmat. Bu o‘qituvchini beparvolikdan ogohlantiradi, uni muayyan vaziyatda optimal ta’sir vositalarini tanlashga undaydi. O‘qituvchilik kasbidagi shaxsiy fazilatlarni kasbiy xususiyatlardan ajratib bo‘lmaydi.

Ular orasida: o‘qitish mavzusini o‘zlashtirish, mavzuni o‘qitish metodikasi, psixologik tayyorgarlik, umumiy bilim, keng madaniy dunyoqarash, pedagogik mahorat, pedagogik mehnat texnologiyalarini o‘zlashtirish, tashkilotchilik qobiliyatlari, pedagogik takt, pedagogik texnika, kommunikatsiya texnologiyalarini o‘zlashtirish, notiqlik san’ati va boshqalar kiradi