Mavzu: Optik atmosfera hodisalari

(2)
U holda (1) ga asosan
Ya’ni,
(3)
Sindirish ko’rsatkichi yorug’likning muhitga tushganda tezligining qanchaga kamayishini ko’rsatar ekan. i1=0 bo’lsa, i2=0 bo’ladi, demak ikki muhitning ajralish chegarasiga normal tushuvchi nur sinmaydi. Sindirish ko’rsatkichining kattaligi optik zichlikni ko’rsatadi.
Er atmosferasi bir jinsli emas, shu sababli uning sindirish ko’rsatkichi Er sirtidan ko’tarilgan sari kamayib bordai. Shuning uchun yorug’lik Erga kelguncha parallel qatlamlarda sinib qabariqlanadi. Bu hodisaga refraksiya deyiladi. Natijada garizant ostida bo’lgan jismlarni ham kuzatish mumkin.
Agarda yorug’lik optik zichligi katta muhitdan optik zichligi kichik muhitga tushsa, u holda i2 > i1 bo’ladi. Demak,
i2=90o va Sini2 =1. u holda
(4)
Agar ikkinchi muhit havo bo’lsa
(4I )
Bu hodisa yorug’likning to’la ichki qaytish hodisasi deyiladi. Shisha uchun limit burchagi 42o. Shu burchakdan katta bo’lsa to’la ichki qaytish yuz beradi. To’la ichki qaytish hodisasidan ko’plab optik asboblarda foydalaniladi.
M: Nurni 90o ga burish, tasvirni teskari burish, nurlarni teskari qilishda hozirgi vaqtda to’la ichki qaytishdan tola optikasida (svetovodlar) keng qo’llanilmoqda. Shisha tola optik zichligiv kamrпq modda bilan qoplanadi. Tolaning bir uchiga tushgan nur ikkinchi uchidan bemalol chiqib ketadi. Bulardan aloqada keng qo’llanilmoqda.
To’la ichki qaytish yordamida bir muhitning absolyut sindirish ko’rsatkichi ma’lum bo’lsa, boshqa muhitning sindirish ko’rsatkichini aniqlashga asoslangan asbobga refraktometr deyiladi.
1. Pulfrix refraktometri suyuq va qattiq shaffof jismlarning sindirish ko’rsatkichini aniqlaydi. Bunda prizmadan o’tgan nurlarning sinish burchagini o’lchab, modda sindirish ko’rsatkichi topiladi.
2. Abbe refraktometrining ishlash prinsipi yorug’likning sindirish ko’rsatkichlari turlicha bo’lgan ikki muhitning ajralish chegarasidan o’tganda sodir bo’ladigan hodisalarga asoslangan.
Refraktometrlar yordamida moddalar tarkibi, turli mahsulotlar sifatini nazorat qilishda, formasevtikada, oziq–ovqat sanoatida keng qo’llaniladi. Qattiq va suyuq moddalar agro va gidrodinamik tadqiqotlari yordamida ularning bir jinsliligi tekshiriladi.
Endoskoplar to’la ichki qaytish hodisasiga asoslangan bo’lib ingichka naydan iborat. Uning ichida lampochka va linza qo’yilgan. Undan asosan odam va hayvonlar ichki organlarni, asosan oshqozonni tekshirishda ishlatiladi. Endoskopning ikkinchi uchi monitorga ulangan bo’lib, ichki organlar tasvirini ko’rsatib turadi. Undan ichki organlarni jarrohlik usulida davolashda ham ishlatiladi. Endoskop shlangi svetovoddan iboratdir, u har qancha egilib, buralsa ham monitorda tasvir aniq ko’rinadi.
Refraktometrlar yordamida veterinariyada hayvon organizmidan olingan turli suyuqliklar, ayniqsa, siydik sindirish ko’rsatkichini aniqlash yo’li bilan uning kasalliklarini diagkostika qilish mumkin. Qonda, siydikda shakar miqdorini yuqori darajad aniqlikda o’lchash mumkin. Bularni aniqlash esa hayvon organizmi holati haqida to’la ma’lumot olishga imkon beradi. Olingan natijalarga ko’ra davolash usullarini qo’llash mumkin.
Fotometriya optikaning yorug’lik intensivligini o’lchash bilan shug’ullanadigan bo’limidir, fotometriyada ikki xil kattaliklarga qaraladi.

• Energetik-optik nurlanishni quvvat tomondan xarakterlaydi.
• Yorug’likning fiziologik ta’siri o’rganiladi.

Nurlanish oqimi Fe deb, biror sirtdan o’tayotgan yorug’lik nurlanishi elektromagnit to’lqinlarining shu sirtdan 1sekundda olib o’tgan energiya miqdoriga aytiladi.