Mavzu: Minerallar to’g’risida tushuncha, ularni hosil bo’lish jarayonlari, tabiatda tarqalishi

1.Simob rudalari - tarkibida iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq konsentratsiyada simob boʻlgan va uni sanoatda foydalanishning texnik imkoniyati mavjud boʻlgan tabiiy mineral hosilalar. Asosiy ruda minerali — HgS — kinovar (tarkibidagi simob 86,2%). Simobning ikkinchi darajali ruda minerallari — metatsinnabarit, tugʻma simob, livingstonit, korderoit, makdermitit hamda tarkibida simob boʻlgan mis, surma, mishyakning sulfatuzlari. Sr. sifatiga qarab juda boy, boy va kambagʻal boʻlib, har bir simob konida ham ularning oʻzaro salmogʻi turlicha boʻladi. Sr. (konlari) genezisi, morfologik tuzilishi hamda sanoat turi koʻrsatkichlari boʻyicha juda xilma xil. Oxirgi tasnif boʻyicha (Fedorchuk, 1990) endogen, plutonogen, teletermal, vulkanogen, ekzogen hamda geterogen simob konlari mavjud. Ulardan teletermal rudali konlar simob qazib chiqarishning asosiy manbai hisoblanib, kvarsdikkitli (Almaden — Ispaniyada, Nikitovka — Ukrainada), jasperoid (Haydarkon, Chauvay — Qirgʻiziston), karbonatli (Adirakov, Birkgu — Qirgʻiziston), listvenitli (Choʻnkoy — Qirgʻiziston, Tamvatney — Saxa, NyuAlmaden va NyuIdriya — AQSH) turlari maʼlum. Oʻzbekistonda Turkiston tizmasining gʻarbiy qismida Sr.ning karbonatli turiga xos Krrasuv koni maʼlum.
Kinovar- (boshqa yunoncha kinnabari, lat. cinnabari) - HgS - mineral, simob (II) sulfid. Qizil rangga ega va yangi chipdagi qon dog'lariga o'xshash eng keng tarqalgan simob minerali. Havoda u asta-sekin sirtdan oksidlanib, yupqa rangli plyonka (HgO) bilan qoplanadi.

Shuningdek, ilgari ushbu mineraldan olingan noorganik pigmentga berilgan nom va qizilning mos keladigan soyasi - kinobarga qarang.

2.Xususiyatlari
Hg - 86,2% S - 13,8% ni o'z ichiga oladi. U trigonal singoniyada kristallanadi, asosan kichik rombedral yoki qalin jadvalli kristallar, kristalli-donali yoki chang massalar hosil qiladi. Egizaklarning unib chiqishi xarakterlidir. Bo'linish bir yo'nalishda mukammaldir. Mo'rt. Rangi qizil, ba'zida quyuq mavimsi-kulrang "qo'rg'oshin" rangi bor. Yupqa bo'laklarda kinobar shaffof, yorqin "olmos" yorqinligiga ega. Mineralogik Mohs shkalasi bo'yicha qattiqlik 2-2,5; zichligi 8,09-8,20 g/sm³. U osongina eriydi va havoda 200 ° C gacha qizdirilganda simob bug'i va oltingugurt dioksidi hosil bo'lishi bilan butunlay bug'lanadi. Faqat suvda eriydi.