Mavzu: Ishlab chiqarishda buyumlar tayyorlashning funksional vazifalarini o`rganish Mundarija: Kirish I bob. Ishlab chiqarishda buyumlar tayyorlash

1.2 Tajriba sexdagi texnologik operatsiyalarning tasnifi
Bosim ostida ishlaydigan qurilmalarni foydalanishga topshirishda, ya’tti ishlab chiqaruvchi korxonada tayyor boflganidatt keyin, kirnyo korxonalarida yig‘ib bo‘lgandatt so‘ng kavsharlangan choklarining zichligi va pishiqligi, to‘g‘ri yig‘ilganligi, asosiy qism va mexdnizmlarinittg Davlat texnik nazorati qoidalariga binOatt ishonchli ishtashi va germetikligini tekshirib ko'rish uchun ular gidravlik sinovddn o'tkaziladi. Tayyorlagan korxOfla qurilmatti buyurtmachiga uni yig‘ish Va xavfsiz ishlatish borasidagi hasPbri va ko‘rsatmalar bilan birga tOpshiradi. Qurllmaning kbrpusida unittg pasport rria’lurttotlari keltirilgan jadval boflishi lozim. Qurilmani yig‘ib bO‘lgandatt sO‘flg, foydalanishdan awal, shahdr Davlat texflik nazOrat idOralarida ro‘yxatdan o‘tkaziladi va bu haqda uning pdsportiga belgilab qo‘yiladi. . Bosim ostida ishlaydigafl har bir qurilmani 3 yilda bir marta ichki tomonlari ko‘zdan kechiriladi, alohida qo‘shimcha talablar mavjud bo‘lgatt hollardan tashqari, kamida har olti yilda bir marta gidravlik sinOvdan o'tkaziladi. QUrilmani gidravlik siflovdan o‘tkazishda avval, uning tashqi tomonlari ko‘zdan kechiriladi, choklari qasmoqlardan tozalanadi, teshiklarning qopqoqiari yopiladi, kichik quvur (patrubok)lar berkitiladi. So'ngra qurilmaga havo batamom siqib chiqarilguncha suv quyiladi, sinov nasosiga ulanadi. Qurilmaga suv kerakli bosimgacha haydaladi va uning devorining qalinligiga qarab, 10—60 min davomida shu bosim ushlab turiladi. Shundan so‘ng bosimni sekin-asta ish bosimigacha tushiriladi, qurilma metall bolg‘a bilan taqillatib urib ko‘riladi, ko‘zdan kechirib chiqiladi. Agar qoldiq deformatsiyalar, darz ketish belgilari, choklardan va zichlangan joylardan suv ketishlar bo‘lmasa, qurilma belgilangan me’yorlarga javob beradi, deb hisoblanadi. Quyma idishlar, shuningdek, 0,5 MPa (5 kgs/sm2) gacha bo‘lgan ortiqcha bosim ostida ishlaydigan barcha idishlar /?k= 1,5 /r MPa [d]20/ [d] (lekin 0,2 MPa dan kam bo‘lmagan) bosimda sinovdan o‘tkaziladi (p— ish bosimi; [d]—20°C harorat va ish bosimida ruxsat etilgan kuchlanish). 0,5 MPa dan yuqori bo‘lgan bosimda ishlaydigan idishlar 1,25 p. [d]20/[d], lekin 0,8 MPa dan kam bo‘lmagan bosim ostida sinaladi, Quyma idishlar, ish bosimi qandayligidan qat’i nazar, ularni ishlab chiqaruvchi korxonalardagi ish bosimidan 1,5 marta yuqori bosimda, kimyo korxonalarida esa 1,25 marta yuqori, lekin 0,2 MPa dan kam bo'lmagan bosimda sinovdan o‘tkaziladi. Vakuum ostida ishlaydigan qurilmalar 0,2 MPa ichki ortiqcha bosim ostida sinovdan o'tkaziladi, bosimsiz ishlaydigan idishlar esa suyuqlik quyib tekshiriladi. Choklar va ulangan joylarning zichligini tekshirish uchun ko‘pincha oddiygina «kerosinli tekshiruv» usuli qo‘llaniladi. Bunda qasmoqlardan tozalangan chokning tashqi tomoniga bo‘r surkaladi, ichkari tomoni esa kerosin bilan ho'llanadi. Agar choklarda yoriqlar bo‘lsa, kerosin so‘rilib bo‘rning rangini qoraytiradi. Baland tik qurilmalar (ustunlar)da suyuqlik ustuni hisobiga ostki bosim ustki bosimdan ancha farq qOadi. Agar bunday qurOma bosimsiz ishlashga mo'ljallangan bo'lsa, u holda, gidravlik sinov o‘tkazilsa, qurOmaning pastki qismida yoriqlar paydo bo‘lishi mumkin. Shuning uchun bunday qurilmalar pnevmatik sinovdan o‘tkaziladi. Bunda gidravlik sinovga qaraganda xavfsizlik choralari jiddiyroq ko'riladi. Bunda bosim ish bosimidan 5— 10% gagina yuqori bo‘ladi. Kompressor yordamida kerakli bosim yaratilgandan so‘ng u o‘chiriladi — ventil yopib qo‘yiladi va uzoq vaqt mobaynida bosimning pasayishi aniqlanadi. Sovun eritmasi yordamida havo chiqayotganjoyni aniqlash qiyin emas. Bu holda sinov o‘tkazilgunga qadar qurilma taqillatib tekshirib turiladi. Pnevmatik sinov o'tkazilayotganda Davlat texnika nazorati xodimi ishtirok etishi shart. glerod bo‘ladi. Uglerodli po‘latlar 60°C gacha haroratda 70—95%li sulfat kislotasiga, kuchsiz ishqorlar eritmasiga va ayrim tuzlar eritmalariga yetarli darajada chidamlidir. Shu tufayli ular sulfat kislota, ishqor va qator mineral tuzlar ishlab chiqarish sanoatida keng qo‘llanadi. Kislota ishlab chiqarish sexlarida uglerodli po‘latlardan, asosan, apparatlaming kislotaga chidamli materiallar bilan qoplanadigan korpuslari yasaladi. Agressivroq muhitlar va yuqoriroq haroratli sharoitlarda ishlaydigan jihozlarni tayyorlash uchun tarkibida nikel, xrom, vanadiy, titan va boshqa metallar aralashmalari bo‘lgan legirlangan poMatlardan foydalaniladi. Nikel va xrom asosiy legirlovchi elementlardir. Nikel po‘latning korroziyaga chidamliligini va mexanik mustahkamligini oshiradi hamda ularga ishlov berishni yaxshilaydi. Xrom esa po‘latning issiqlikka chidamliligini oshiradi va uning miqdori 11 — 14% bo'lganda po‘lat atmosferada korroziyalanishga bardoshli boMadi (zanglamaydigan poMat). PoMatning korroziyaga bardoshliligiga marganes kam ta’sir ko‘rsatadi. PoMat tarkibida uning miqdori 10—15% ni tashkil qilganda poMatning zarbaga va eroziyaga qarshilik ko‘rsatish xossasi kuchayadi. Shuning uchun bunday poMatlardan tegirmon va maydalovchi uskunalarning ayrim qismlari yasaladi. PoMat tarkibiga molibden kiritish orqali uning issiq sulfat va fosfor kislotalarga hamda xloridlarga boMgan chidamliligining oshishiga erishish mumkin. PoMatning vodorod ta’siridan korroziyaga: bardoshljligini oshirish uchun uning tarkibiga molibden kiritiladi. Titan va niobiy poMatning kristallararo korroziyaga ta’sirehanligini kamaytiradi. PoMat markasida legirlovchi elementlar quyidagi harflar bilan belgilanadi: nikel — H, xrom — X, marganes — T, titan — T, molibden — M, volfram — B, vanadiy — , niobiy — B, kremniy — C, mis — K, aluminiy — K). Harflardan o‘ngda turgan raqamlar legirlovchi element miqdorini ko‘rsatadi. Agarda uning miqdori 1,5% dan kam boMsa, u holda raqam qo‘yilmaydi. Markaning boshida keltirilgan ikki xonali raqamlar uglerod o‘rtacha miqdori foizining yuzdan bir ulushini ko‘rsatadi. Misoluchun: 12X18H10T markali po‘lat tarkibida 0,12%Cr, 18%Cr, 18%Ni va 1,5% gacha Ti bo‘lib, bu po‘lat kimyo sanoatida keng qoTlaniladi. U azot kislotasi, ishqorlar, nitratlar ta’siriga va gaz ta’siridan korroziyalanishga o‘ta chidamli. PoTattarkibida xromning miqdori yuqori boTganda bu poTat 800°C gacha haroratda ishlashi mumkin. Lekin harorat undan oshishi bilan poTatning mustahkamligi kamayadi. Qurilmalar mustahkamligi hisoblanayotganda buni eTiborga olish zarur. Fosfor kislotasi ishlab chiqarish sanoatida tarkibida molibden va mis boTgan poTat ishlatiladi, 3H-943 yoki OX23H28M3if3T shular jumlasidandir. 15X25T, 15X28T va 15X28 markali xromli poTatlar oksidlanishga va kuchsiz agressiv muhitda ochiq alangada qizdirishga o‘ta chidamli boTib, 1000—1100°C haroratga dosh beradi. Kuchli agressiv muhitda, 100 MPa gaeha boTgan bosim va 196 dan 700°C gacha boTgan harorat oralig‘ida 10X17H13M2T markali poTat ishlatiladi. Kimyoviy moddalar ta'siriga chidamliligi yuqoriligi tufayli legirlangan poTatlar kimyo sanoatining turli tarmoqlarida: murakkab tarkibli o‘g‘itlar, fosfor kislotasi, soda va ishqorlar ishlab chiqarishda, azot sanoatida tuzlar ishlab chiqarishda keng qoTlaniladi. Legirlangan poTatlardan yasalgan asbob-uskunalar, xuddi shu sharoit uchun uglerodli poTatlardan yasalgan asbob-uskunalarga nisbatan yengilroq va mustahkamtoq boTadi. Lekin legirlangan poTatlarning narxi uglerodli poTatlarnikidan yuqori. Shuning uchun kimyo qurilmalarini yasash uchun sanoatda ikki qatlam: asosiy material — uglerodli poTat va muhofazada qatlami legirlangan poTatdan iborat list poTat ishlab chiqariladi. Lekin bunday poTat cheklangan miqdorda ishlatiladi. Cho‘yanlar. Narxi arzonligi va mexanik xossalari yuqori boTgani uehun cho‘yan konstruksion material sifatida texnikada keng ishlatiladi. Cho‘yan egiluvchan boTmasa-da, yaxshi kesib ishlanadi. Sanoatda kulrang cho‘yanning 10 xil markasi ishlab chiqariladi (CM 10 dan CT 45 gacha). Harflardan keyingi raqam cho‘yanning cho‘zilishga boTgan mustahkamligining o‘rtacha qiymatini ko‘rsatadi (o‘nlab megopaskalda). Kimyo sanoati uchun asbob-uskunalar ishlab chiqarishda kulrang cho‘yan cheklangan miqdorda ishlatiladi, chunki bu cho‘yan 250°C haroratda va 0,6—0,8 MPa dan yuqori boTmagan bosimda ishlaydi. Cho'yanning kimyoviy moddalarga chidamliligi ham uncha yuqori emas. CM 21 va undan yuqori markali cho‘yanlar o'zgaruvchan yuk ostida ishlaydigan (masalan, nasos va kompressorlarning porshenlari) detallar, past markali cho‘yanlar esa mas'uliyati kamroq detallar tayyorlash uchun ishlatiladi. Ishqoriy eritmalar, suyuqlanmalar bilan ishlaydigan qurilmalar yasash uchun ishqorlar ta’siriga chidamli xrom (0,4—0,8%) va nikel (0,5-16% ) bilan legirlangan cho'yan (CHIL(-1, CHII)-2) ikki xil markada ishlab chiqariladi. Bu cho‘yanlar qattiq natriy ishqori ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Azot va xlor kislotasi ta'sirida ishlaydigan qurilmalar va quvurlar yasash uchun tarkibida kremniy miqdori ko‘p bo‘lgan (15—17%) cho‘yan ishlatiladi. Xlorga qarshi MO-15 markali cho‘yan tarkibida 15% Si va 4% Mo bo‘lib, u konsentrlangan qaynoq xlor kislotasi ta’siriga chidamlidir. Lekin bu materiallar juda mo‘rt bo‘lib, harorat o‘zgarishiga ta’sirchanligi yuqori va ularga faqat abraziv materiallar bilangina ishlov berish mumkin. Shu tufayli ular cheklangan miqdorda ishlatiladi. Rangli metallar. Kimyo sanoatida rangli metallardan aluminiy, mis, qo‘rg‘oshin va titandan keng foydalaniladi. Aluminiy oksidlovchi muhitda hosil bo‘lganligi uchun uning yuzasi mustahkam yupqa oksid pardasi bilan qoplangan bo‘ladi. Shuning uchun azot kislotasi ishlab chiqarishda samarali qo‘llanadi. Undan konsentrlangan kislotalar ishlab chiqarishda, saqlash va tashishda zarur bo‘lgan barcha asbob-uskunalar, jumladan, oqartirish ustunlari, yutuvchi minora, sovitgichlar, sisternalar va boshqalar yasaladi. Aluminiy konsentrlangan azot kislotasi ta’siriga chidamli boMgani bilan, ishqorlar eritmasi va suyultirilgan kislotalar ta’siriga chidamsizdir. 11069—74 raqamli Davlat standartiga binoan sanoatda 11 markada: tozaligi 99,0% borigan AO aluminiydan tortib, tozaligi 99,9999% boHgan A 999 aluminiygacha ishlab chiqariladi. Kimyoviy jihozlar yasashda tozaligi (%) 99,7; 99,6; 99,5 boHgan tegishlicha A7, A6, A5 va AO markali aluminiy ishlatiladi. Aluminiy qator ijobiy xossalarga ega boHib, ular jumlasiga uning yuqori issiqlik o‘tkazish qobiliyati (poHatdan 4,5 baravar yuqori), zichligining kichikligi, uning yaxshi cho‘zilishi va shtampovka qilinishini ta’minlovchi yuqori egiluvchanligi kiradi. Ammo uning quyuvchanlik xususiyati past boHib, unga kesib ishlov berish qiyin, mustahkamligi past. Mustahkamligini oshirish uchun unga mis va magniy qo‘shiladi, hosil boHgan qotishma duraluminiy deyilib, uning mustahkamligi toza aluminiynikidan 4—5 baravar yuqoridir, lekin korroziya bardoshligi pastroq. Duraluminiyning korroziyaga chidamliligini oshirish uchuii list aluminiyning ikkala tomoniga toza aluminiy qatlami purkaladi, qatlamning qalinligi list qalinligining 3—5% ni tashkil qiladi. Aluminiydan tayyorlangan qurilmalarda harorat 20Q°C dan, bosim esa 0,5 MPa dan oshmasligi kerak. Aluminiyni kavsharlash argon va geliy muhitida amalga oshiriladi. Kimyoviy qurihrialar yasashda mis bebaho konstruksion material hisobianadi. Mis M00 (99,99%) dan M4 (99,0%) gacha va 6 markada ishlab phiqariladi. Kimyoviy qurilmalar yasashda M2 (99,7%) va M3 (99,5%) markali mis ishlatiladi. Uning eng muhim xususiyatlaridan biri yuqori darajada issiqlik o‘tkazuychanligidir. Mis o‘ta mustahkam oksid qallami hosil qila olmaydi, shuning uclnm «oksidlovchi» kislotalar ta'siriga chidamsiz. Ishqorlar va ammiak eritntasida, tuz kislotasida agar bosliqa oksidloychilar bilan, qisman havo bilan to‘qnashmasa, u ancha bardoshli. Bunday muhitlarda misdan yasalgan qurilmalarda oksidlar: Cu2Q va CuQ hosil boMsa, u ycmirila boshlaydi- Misning eng muhim xususiyatlari uning jnda past haroratda ham mustahkamligi, issiqjik o'tkazuvchanligi va zarblar ta’sirida qayishqoqljgini saqlab qolish xususiyatlaridir. Bu xususiyatlari tufayli undan o‘ta sovuq sharoitda hamda issiqlik almashinib tmadigan qurilmalar yasashda foydalaniladi, Kimyp masbmusozhgida misuins qqtishmalari—bronza va latundan harn keng foydalaniladi. Latun^-rpisutng rux bilan, brpnz.a esa uning qalay yoki boshqa metallar bilan qotishmasi bo‘Jib, ujarni aluminiy, tcmir, matgancs va nikel Jcabi metahar bilan legirlash mumkm. Issiqlik almashJnib turadigan va o‘ta sovuq sharoitda ishlaydigan qurilmalar uchun Jatuu, ishqalanishga chidamli detallar yasash uchun esa bronza ishlatijadi. Qah=g*Qsl?in sulfat kislota ta'siriga o‘ta chidarnh- Shuning uchun u sulfat kislota islilab chiqarish sanoatiga zarur bo‘lgan qurilmalar yasashda ishlatiladi- Ammo yumshoq, O'tq zjch ya napci yuqori bo‘lgani uchun hoziigi paytda uning o‘rniga boshqa konstruksion materiallami qo‘llash ko‘zda tutilmoqda. Kimyoviy asbob-uskunalar yasashda ishlatiladigan istiqbolli metallardan biri titan bo‘lib, u qaynayotgan azot kislotasi, nitratlar, xloridlar eritmasi, nam xlorli karbamid ta’siriga chidamli, lekin qaynayotgan azot kislotasjning kpnsentratsiyasi 98% bo‘lsa, titan yonib ketadi va pprtlash yuz beradi. U sulfat, xlorid, fosfat va plavik kislotalar, tarkibida azot oksidi bo‘lgan azot kislotasi va ishqorlar ta’siriga chidamsizdir.