Mavzu 1 : Elektr energetika tizimlarining elementlari. Elektr energetika tizimi va tarmoqlari holatlari va unda kechadigan jarayonlar. Elektr energetikaning asosiy masalalari va ularni kompyuterda yechishni tashkil etish

Elektr o`tkazuvchanlik.
Elektr qarshiligiga teskari bo`lgan kattalikka elektr o`tkazuvchanligi deyiladi. O`tkazuvchanlik g (G) harfi bilan belgilanadi va simenslarda [Sm] o`lchanadi.
[ Sm ] = [1/ Om] = [ A/ V ]
G = 1/ R = I/ U
O`tkazuvchanlik o`tkazgichlarning elektr o`tkazuvchanligini xarakterlaydi. O`tkazuvchanlik qancha katta bo`lsa, elektr o`tkazuvchanligi shuncha yaxshi bo`ladi. Agar o`tkazuvchanlik doimiy bo`lsa, Om qonunini bir ko`rinishi bo`lgan (1.8) formula matematik yozilishi bo`lib - tok bilan kuchlanish orasidagi to`g`ri proportsionallikni ifodalaydi.
Solishtirma elektr qarshiligi va o`tkazuvchanligi.
O`tkazgichlarning qarshiligi uni geometrik razmerlariga, ya'ni uzunligi va ko`ndalang kesim yuzasiga bog`liq.
Bir jismli o`tkazgichlar uchun chiziqli qarshilik o`tkazgichning uzunligiga to`g`ri proportsional, ko`ndalang kesim yuzasiga teskari proportsionaldir.
R =ρl/s
bu yerda l -o`tkazgich uzunligi, S - ko`ndalang kesim yuzasi (Sqconst butun uzunlik bo`ylab), ρ- solishtirma qarshilik, shu metallning elektr o`tkazuvchanligini xarakterlaydi. SI da [Om.m] hisobida o`lchanadi.
Solishtirma o`tkazuvchanlik, solishtirma qarshilikka teskari bo`lgan kattalikdir.
γ= 1/ 
Solishtirma qarshilik (o`tkazuvchanlik) o`tkazgich materiali qarshiligini (o`tkazuvchanligini), ya'ni uzunligi l =1 m va ko`ndalang kesm yuzasi S = 1 m bo`lgan "elementar qism" ning qarshiligini xarakterlaydi (ma'lumotnomalarda solishtirma qarshilik yoki solishtirma o`tkazuvchanlik beriladi).
Elektrotexnikada har xil solishtirma qarshilikli metallar ham qo`llaniladi. Solishtirma o`tkazuvchanligi katta bo`lgan metallar elektr energisini uzatish yoki magnit maydoni hosil qilish qurilmalarida (kabellarda, elektr uzatish liniyalarida, elektr mashina va transformatorlarning chulg`amlarida va h.k.) qo`llaniladi. Shunday metallar sifatida mis, ammoniy, ayrim maxsus qurilmalarda esa kumush, oltin va platinalar ishlatiladi.
Solishtirma qarshiligi katta bo`lgan qotishmalar elektr energiyasini issiqlik energiyasiga aylantiruvchi qurilmalar (elektr qizdirgichlar , elektr plitkalar, dazmollar va h.k.) da ishlatiladi. Bunday qotishmalar sifatida, nixrom, megarip, nikelin, konstantin manganinlar ishlatiladi.