Tajemnice zaświatów czy moce psychiczne?
30
sam dualizm, który cechuje każdą formę okultyzmu: dualizm zjawisk naturalnych, przyrodzonych i zja-
wisk nadnaturalnych, nadprzyrodzonych
56
.
Spirytyzm postrzegany jest więc często – zwłaszcza współcześnie, kiedy zatarły
się granice podziałów dokonanych na początku XX wieku – jako składowa parapsy-
chologii. Koncepcja zakładająca możliwość komunikowania się z duchami stanowi
w tym ujęciu elementarną cząstkę parapsychologicznych postulatów.
Psychotronika natomiast znacząco różni się od mediumizmu czy spirytyzmu,
ponieważ zakres jej zainteresowań jest znacznie szerszy. Dyscyplina ta jest bowiem:
[…] nauką o charakterze interdyscyplinarnym, która bada właściwości i funkcje materii żywej, a w szcze-
gólności jej przejawy psychiczne w zakresie ich wzajemnych oddziaływań informacyjnych za pośred-
nictwem pól energetycznych z przyrodą żywą i martwą, jak również energetyczne podstawy życia bio-
logicznego i psychicznego. Badania tych zjawisk prowadzimy przy użyciu metod i narzędzi stosowa-
nych przez nauki matematyczne i biologiczne
57
.
Tymczasem współczesny spirytyzm stanowi dziedzinę opartą w głównej mierze
na przekonaniu, iż pośród milionów ludzi znajdują się jednostki obdarzone poten-
cjałem, który pozwala im na pośredniczenie w kontaktach z umarłymi. Zjawiska nie-
wytłumaczalne, dziwaczne, osobliwe są niejednokrotnie powiązane z obecnością kon-
kretnej osoby, która działa jako kanał (channel) dla energii duchowej, manifestowanej
w sposób fizyczny – psychokineza, telekineza, teleplastia (tworzenie się ektoplazmy),
lewitacja, przenikanie się przedmiotów, aporty (teleportacja przedmiotów) itp. lub
psychiczny – pismo automatyczne, wizje, jasnowidzenia itp. Ważnym czynnikiem
jest tutaj możliwość percypowania pozazmysłowego, w wyniku którego dana jednostka
określana jest mianem medium.
Istniejąca obecnie gałąź nauki zajmująca się eksploracją podobnych przypadków
i nosząca nazwę psychotroniki, zakłada możliwość ponadzmysłowego oddziaływania
na rzeczywistość, przy czym badania obejmują nie tylko aspekty duchowe (to jest
odnoszące się do świata zmarłych), lecz także eksperymenty z hipnozą, incydental-
nością czy tak zwanymi mocami psi.
Spirytyzm według dwudziestowiecznej definicji Jamesa R. Lewisa jest:
56
H. Miś, A. Miś, Okultyzm, magia i wróżby, Warszawa 1982, s. 53. Zob także: A. Devine, Spirytyzm. Fakty i mity, Wrocław 2003.
57
H. Miś, A. Miś, op. cit., s. 46.
31
Materializm kontra ezoteryka
[…] ruchem religijnym, w którym szczególną rolę odgrywa wiara w istnienie życia po śmierci. Wiara ta
[…] oparta jest na dowodach naukowych oraz fakcie komunikowania się z duchami zmarłych […]. Spi-
rytyzm uważany jest przez swoich zwolenników za religię o podstawach naukowych, łączący w sobie
elementy zaczerpnięte z innych religii i wierzeń
58
.
Koncepcja spirytystyczna zakłada ponadto możliwość istnienia osobowości czło-
wieka po śmierci za sprawą narodzin w ciele duchowym (nie zaś w nowym ciele fi-
zycznym)
59
. Natomiast według Cedara spirytyzm jest:
[…] wiarą w istnienie duchów oraz w możliwość kontaktowania się z nimi; [jest to] empiryczna nauka
o pochodzeniu, naturze i przeznaczeniu duchów oraz ich związkach z materialnym światem. Tworzy
prąd filozoficzny. Spirytystą jest człowiek uznający poglądy głoszone przez spirytyzm, charakteryzu-
jący się określoną moralnością, wynikającą z założeń filozofii spirytystycznej
60
.
Lewis wyróżnia przy tym model spirytyzmu francuskiego, popularny zwłaszcza
po ukazaniu się dzieł Allana Kardeca (inna nazwa tego odłamu to kardecyzm), w któ-
rym dominującą rolę pełni między innymi koncepcja reinkarnacyjna, zakładająca
możliwość ponownych narodzin fizycznych
61
, a także przywołania duchowego prze-
wodnika, pomagającego w przywróceniu i utrzymaniu równowagi duchowej.
Rozpoznania dokonywane w dziewiętnastym stuleciu nie odbiegają zbytnio od
dwudziestowiecznych doprecyzowań, wyraźniejsze jednak było rozgraniczenie po-
między spirytyzmem a mediumizmem oraz – już na początku dwudziestego wieku
– wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy mediumizmem, spirytyzmem, metapsy-
chologią, parapsychologią i metapsychiką.
Dziewiętnastowieczny badacz spirytyzmu Paul Gibier uznał, że „podstawą teorii
spirytystów jest aksjomat, który stanowi węgielny kamień ich wiary i co do którego
godzą się wszyscy. Podług spirytystów: możemy porozumiewać się z duchami, tj. z dusza-
mi zmarłych”
62
. Komunikacja możliwa jest natomiast:
[…] za pośrednictwem osobników, obdarzonych szczególną, dotąd jeszcze niezbadaną siłą, za pomocą
której duchy nabierają władzy działania na przedmioty materialne, podpadające pod zmysły. Osobniki,
58
J. R. Lewis, Spirytyzm. W: J. R. Lewis, op. cit., s. 318–319. Warto zwrócić uwagę na fakt, że autor posługuje się terminem
„spirytyzm” wymiennie z określeniem „mediumizm”.
59
Ibid.
60
Cedar,
Spirytyzm. W: Cedar, op. cit., s. 183. Definicja jest nieprecyzyjna, nie wskazuje żadnych konkretnych wyznaczni-
ków wspomnianej filozofii.
61
Zresztą według Lewisa religie spirytystyczne różnią się między sobą właśnie na poziomie doktryny reinkarnacji, przyj-
mując rozmaite jej interpretacje.
62
P. Gibier,
Spirytyzm. Studium historyczno-krytyczne i doświadczalne, przeł. J. Wł. Dawid, Warszawa 1889, s. 27.