Martin heidegger

NIETZSCHE’NİN TANRI ÖLDÜ  SÖZÜ ve  DÜNYA RESİMLERİ  ÇAĞI
kural  koyma,  bunları  doğrulamadır.  Bir  nesne  alanının  göz 
önüne  getirilmesine  aracılık  eden  yöntem,  açıktan  çıkarak  ay­
dınlatma,  açıklama niteliği  taşır.  Yöntem,  her zaman,  çift yanlı­
dır.  O  bilinen  aracılığı  ile  bilinmeyeni  açıklar,  aynı  anda,  bu 
bilineni  bilinmeyen  aracılığıyla  doğrular.  Açıklama  araştırma 
içinde  yapılır.  Bu  açıklama,  doğa  bilimlerinde,  araştırmanın 
alanına,  açıklamanın  amacına  göre,  deney  aracılığı  ile  olmakta­
dır.  Gelgelelim,  doğa bilimi,  araştırmaya ilk kez  deney  aracılığı 
ile  dönüşmez.  Tersine,  deney,  ilk  kez  ancak,  doğa  bilgisinin 
araştırmaya dönüştürüldüğü yerde olanaklı olur.  Yeni  çağ fiziği, 
ancak  özce  matematik  bir  fizik  olduğundan  deneysel  olabilir. 
Ama,  ne  Orta  çağ’m  doktrina’sı  ne  de  Greklerin  episteme’si 
araştırma  anlamında  bilim olduğundan,  bunlar  için  deney  sorun 
değildir.  Empeiria'nın,  (experientia;  deney) ne anlama geldiğini, 
kesin  olarak  ilkin  Aristoteles  kavradı:  Şeylerin  kendisinin,  nite­
liklerinin,  değişmelerinin  değişen  koşullarda  gözlemi,  böylece 
de  şeylerin  kurallı  davranışlarının  tarzının  bilgisi.  Şu  da  var  ki, 
böyle  bir  bilginin  çıkarıldığı  gözlem,  experimentum  (deneyim, 
kanıt),  araştırma  olarak  bilime  ait  olandan,  araştırma  deneyin­
den  Özce  farklı  kalmayı  sürdürür;  Greklerde,  Orta  çağ'da,  göz­
lemler,  sayı,  ölçü  aracılığıyla  yapıldığında;  gözlemi  belirleyen 
özel  düzeneklerin,  araç  gerecin yardımı  alındığında  da,  gözlem, 
araştırma  deneyinden  farklı  olmayı  sürdürür,  çünkü,  bunların 
tümünde,  genel  olarak,  deneyin  kesinliği  eksiktir.  Deneyin  ke­
sinliği,  bir yasanın  temele  koyulmasıyla  başlar.  Bir  deney  yap­
mak;  Bir  dizi  devinim  bağlamını,  onun  kendi  akışının  zorunlu­
luğunda  izlenebileceği  bir  koşulu  göz  önüne  getirme;  açıkçası 
bu  devinim  bağlamı  dizisini,  daha  önceden  hesaplayarak  ege­
men olunabilir duruma getirme demektir.
Ne  var  ki,  yasanın  temellendirilmesi,  nesne  alanının  temel 
planından  yola  çıkarak  uygulamaya  koyulur.  Nesne  alanının 
planı  ölçüt verir,  koşulların  daha  önceden  göz  önüne  getirilme­
sine  sınır koyar.  Deneyin kendisinde, kendisi ile yapıldığı böyle 
bir göz  önüne getirme,  gelişi  güzel  bir kurgu  değildir.  Nevvton, 
bundan  ötürü;  'hypotheses  non  fmgo',  “varsayımlar gelişi  güzel 
uydurulmaz”  dedi.  Varsayımlar  doğanın  temel planından  geliş­
tirilir,  varsayımların  taslağı yine bu plan içinde çıkarılır.  Deney,
70

---

DÜNYA RESİMLERİ ÇAĞI
yasayı  koruyan  ya  da  korumayı  yadsıyan  olguları  açıkça  gös­
termek  için,  uygulamada  temele  koyulan  (varsayılan)  yasadan 
çıkarak  sürdürülen,  yönetilen  bir  yöntemdir.  Doğanın  planı  ne 
kertede  sağın  tasarlanmışsa,  deneyin  olanağı  o  kertede  sağın 
olur.  Bundan  ötürü,  çok  baş  vurulan  Orta  çağ  skolastikçisi 
Roger  Bacon,  Yeni  çağ'm  deneysel  araştırmacısının  öncüsü 
olamaz,  olsa olsa, Aristoteles'in  ardılı  olarak kalır.  Çünkü  Hıris­
tiyanlık  zaman  içinde  hakikatin  asıl  yerini  değiştirdi.  Hakikat 
inanca,  yazılı  sözlerin  yanılmazlığına,  kilisenin  öğretisine  ta­
şındı.  Açınsamanın  tanrısal  sözlerinin  yorumu  olan  tanrıbilim, 
en  yüce  öğreti,  en  yüce  bilgiydi.  Açınsama  ise  Incil'de  kağıda 
dökülmüştü,  kilise  tarafından  dile  getiriliyordu.  Burada  bilme, 
araştırma  değil,  yetkili  ağızların,  onu  duyuran  yetkelerin  doğru 
anlaşılmasıdır.  Bundan  ötürü,  Orta  çağ'da  bilgiye  ulaşmada, 
farklı  yetkelerin  öğreti  anlayışlarının,  sözlerin  tartışılmasına 
öncelik  verildi.  Componere  scripta  et  sermanes,  argumento  ex 
verbo  (2)  kesindi,  aynı  zamanda,  benimsenen,  kabul  gören 
Aristotelesçi,  Platoncu  felsefenin  skolastik diyalektiğe  dönüştü­
rülme zorunluluğunun nedeniydi.
îmdi,  Roger  Bacon  deneyi  gerekli  gördüyse  -görmüştü  de- 
istediği  araştırma  olan  bilimin  deneyi  değildi.  Roger  Bacon 
Argumentum  ex  verbo  yerine  argumentum  ex  re’y i^ );  öğreti 
anlayışlarının  tartışılması  yerine,  şeylerin  kendisini  dikkatle 
gözlemeyi;  açıkçası Aristotelesçi empeiria’yı  önerdi.
Bununla  birlikte,  Yeni  çağ'm  araştırma  deneyi,  yalnızca  öl­
çüsü  ile  alanı  daha  kesin  bir  gözlem  olmakla  kalmaz.  O  ayrıca 
doğanın  sağın  bir  tasarımı  çerçevesinde,  bu  sağın  tasarımın 
hizmetinde  yasanın  doğrulanması  bakımından,  özce  farklı  türde 
bir yöntembilimdir.
Doğa  bilimlerindeki  deneye,  tinsel  bilimlerde  kaynak  eleşti­
risi  karşılık  gelir.  Bu  ad  (kaynak  eleştirisi),  burada,  kaynağı 
bulgulamayı,  sınamayı,  doğrulamayı,  değerlendirmeyi,  koru­
mayı, yorumlamayı betimler.
İşin  doğrusu,  kaynak eleştirisi  üzerine  temellendirilen  tarih­
sel  açıklama,  olguyu,  yasayla,  kurallarla  açıklamaz.  Şu  da  var 
ki,  bu  tür  bir  tarihsel  açıklama,  kendini,  yalnızca  belli  bir  ol­
guyu  bildirmekle  de  sınırlamaz.  Tarihsel  bilimlerde  yöntem,
71

---

doğa  bilimlerindeki  gibi  kalıcı  olanı  tasarlamayı,  tarihi  nesne 
edinmeyi  amaçlar.  Tarih,  ancak  geçmiş  olduğunda  nesnel  olur. 
Tarihsel  açıklamanın  kendisine  dayanarak  tarihte  eşsiz  olan  ile 
tarihte  başka  çeşitleri  olanı  hesapladığı  geçmişte  kalıcı  olan; 
zaten-hep-orada olan, karşılaştırılabilir olandır.
Anlaşılır  olan,  her şeyin  her  şeyle  sürekli karşılaştırmasında, 
hesaplanarak  bulunur,  tarihin  temel  planı  olarak  korunur,  sağ­
lama  bağlanır.  Tarihsel  araştırmanın  alanı,  ancak,  tarihsel  açık­
lama  genişlediği  ölçüde  genişler.  Tarihte,  tek  olan,  ender görü­
len,  yalın  olan  -kısacası  büyük  olan-  hiç  bir  zaman  kendiliğin­
den  anlaşılır değildir.  Bundan  ötürü de açıklanamaz olarak kalır. 
Tarihsel  araştırma  tarihte  büyük  olanı  yadsımaz,  onu  ayrıksı 
olarak  açıklar.  Büyük  olan,  bu  açıklamada,  kanıksanmış  olan, 
ortalama  olan  aracılığı  ile  ölçülür.  Açıklama  anlaşılır  olana 
indirgeme  anlamına  geldikçe;  tarihsel  araştırma,  açıklama  ola­
rak  kaldıkça,  başka  bir  tarihsel  açıklama  yoktur.  Tarih  bilimi 
araştırma  olarak,  geçmişi  açıklanabilen,  hesaplanabilen  etki 
bağlamı  olarak hesapladığı,  nesnelleştirdiği  için  nesnelleştirme­
nin  aracı  olarak,  kaynak  eleştirisine  gerek  duyar.  Bu  eleştirinin 
ölçütleri,  tarihin  gazetecilik  olmaya  yaklaşmasına  varasıya  de­
ğişiklik gösterir.
Her  bilim,  araştırma  olarak,  sınırlı  bir  nesne  alanının  tasarı­
mında  temellendirilmiştir,  bundan  ötürü  de  zorunlu  olarak  tek 
(bireyleşmiş)  bir bilimdir.  Üstelik,  her tek bilim, tasarımın geli­
şiminde,  yöntemi  aracılığıyla  araştırmanın  belli  bir  alanında 
özelleşir.  Ama  bu  uzmanlaşma,  hiç  bir  zaman,  yalnızca,  araş­
tırma  sonucunun,  giderek  artan  kabul  edilmiş  kestirilemezliği- 
nin  istenmeyen bir yan olgusu  değildir.  O  zorunlu  bir olumsuz­
luk  değil,  araştırma  olarak  bilimin  özünün  gereğidir.  Uzmanlık 
bir  sonuç  değil,  her  araştırmanın  yürütülmesinin  temelidir. 
Araştırma,  yöntemden  ötürü  gelişi  güzel  araştırmalarda kendini 
dağıtmaz,  çünkü  Yeni  çağ  bilimini  üçüncü  bir  temel  süreç:  Sü­
ren  etkinlik (betrieb)  belirler
Bununla  ilk  anlaşılması  gereken  olgu  şudur;  bugün  tinbilim 
olsun doğabilim  olsun,  bir bilim,  bilim olarak görülmeyi,  ancak 
kurumlaşabildiği  ölçüde  hak  etmektedir.  Bununla  birlikte  araş­
tırma,  işini  kurumlarda  gördüğü  için  süren  etkinlik  değildir.
NIETZSCHE’NİN TANRI  ÖLDÜ  SÖZÜ ve. DÜNYA  RESİMLERİ ÇAĞI
72

---