Marife yıl. , sayı. 1, bahar 2003, s. 19-140 İslam'in dişindaki

Monoteist İnançlarda Uluhiyet Anlayışı 

131 

O'ndan cehalet ve bilgisizliğin nefyi anlamını ifade eder.77 0, Tanrı 'nın "iyi" olduğunun 

bile söylenemeyeceğini savunur.  Çünkü ona göre Tanrı bizim " iyi"  ile anlattığımız her 

şeyden daha başka bir şeydir.78 

Maimonides'in  Allah 'ın  ilmi  konusunda  İslam  filozoflarından  etkilendiği  anla� 

şılmaktadır. 0, Allah'ın somut bir varlığı bulunmadığından duyu aletlerine sahip olma� 

dığını,  bu nedenle kişilerin dünyada neler yaptığını bilemeyeceğini söyler.  Bu da  ilahı 

yetkinlik  için  bir eksiklik  anlamı  taşır.  Kısacası  Maimonides,  Tanrı'nın  bir yaratıeının 

bilmesi gerektiği  kadarıyla dünya bilgisine sahip olduğunu düşünmektedir. Tanrı  bizim 

duyu  organlarımızı  kullanmadığı  için  sadece  kendi  yarattığı  aletlerin  nasıl  çalıştığını 

bilmektedir. Bu ise açıkça İslam filozoflarının "Tanrı yalnız külll bir bilgi  ile bilir" şeklin� 

deki  düşüncelerinin  bir tekrarıdır.79  0,  Tevrat  ve  İncil 'in  metninin  literal  anlayışla  ele 

alınmaması  gerektiğini  söyler.  Bu  suretle  Kutsal  Kitap'taki  bütün  insana  benzetilen 

şeyleri manevlleştirir/te'vil eder.80 

Her ne  kadar Maimonides Aristocu da  olsa,  Karen Armstong'un da  vurguladığı 

gibi " Kitab�ı Mukaddes'in Tanrısı ile filozofların Tanrısı arasında seçim yapmak gerek� 

tiğinde,  Maimonides  daima  birincisini  seçmişti .. .  O'nun  Tanrı  bilgisi  doğrudan  sezgi� 

sel di ve akıl yürütmeyle elde edilen bilgiden daha yüksekti. "81 

III . HIRİsTİYANLlKTA ULUHİYET ANLAYışı 

Hıristiyanlık aslında tıpkı Yahudilik gibi tek  Tanrı  anlayışını esas alan bir dindir. 

Yahudilerin kutsal kitabı olan Eski Ahid'i de muteber saydıkları  için ulQhiyetle ilgili adı 

geçen kaynaktan naklettiğimiz hususlar Hıristiyanlarca da geçerlidir. 

Yeni Ahid'e göre  de Tanrı  birdir.  Bütün işlerin başının  ne olduğu  sorusuna  İsa 

şöyle  cevap verir:  " Dinle,  ey  İsrail !  Allah'ımız  Rab  bir olan  Rab'dir"  (Markos,  1 2/29) . 

Merhamet edicidir (Matta,  5/7). Her şeyi  görür,  (Matta,  6/4,  6) ,  işitir (Matta,  6/7) .  Her 

şeyi bilir. " Babanız nelere ihtiyacınız olduğunu siz ondan dilemeden önce bilir" (Matta, 

6/8) .  Suçları  bağışlayıcıdır  (Matta,  6/ 1 4) .   Tanrı  insanlara  yakındır  (Resullerin  İşleri 

i 

7/2 7�28),  her şeye  kadirdir  (Vahiy,  i i / i  7) .  Tanrı,  hükmünde  adildir  (Romalılar,  2/5 ) .  

KuddQs'tur  (Matta,  6/9;  Luka,  1 /49),  Nurdur  (Yuhanna,  I /S ) .  Aynı  zamanda  0,  kişilik 

sahibi yani Zat'tır (Timoteosa,  6/ 1 6) .  Gökte bir taht üzerinde oturur (Vahiy, 4/2) .  Tanrı, 

hem  adalet  sahibidir,  hem  de  gazabı  vardır  (Romalılar,  3/5�6) .  Dilediğine  merhamet 

eder,  dilediğini  katılaştırır (Romalılar,  9/ 1 4� i 8) .  Ve hiç kimse  O'na  hesap soramaz ve 

iradesine karşı çıkamaz (Romalılar, 9/ 1 9�20) . Tanrı mükemmeldir (Matta,  5/48) . Yardım 

edicidir (Luka,  I /S S ) .  Tanrı 'dan korkmalıdır (Luka,  I /SO) . 

Yeni  Ahid'de  Eski  Ahid'e  göre  daha  az  müteşabih  sıfatlar  yer  alır.  Bunlardan 

bazıları şöyledir: Tanrı pazusu ile kudret gösterdi  (Luka,  i /5 I ) .  Rabbin eli onunla bera� 

berdi  (Luka,  1 /66) .  Rabbin  yüzü  önünde  yürüyeceksin;  çünkü  Allah 'ımızın  merhamet 

yüreğinden  olarak,  karanlıkta ve  ölüm gölgesinde oturanlara  ışık vermek,  ayaklarımızı 

77 

Louis lacobs,  "Attributes of God", The Encyclopedia of Religion,  Mircea  Eliade, Editor in Chief. New York London 

1 987, 

i ,  

5 1 0- 1 1 .  

78 

Armstrong, Tanrı'nııı Tarifıi, s. 2 5 5 .  

79 

Oliver Leaman, 

"

ibn Meymiln", DiA, istanbul  1 999, 

XX ,  1 98. 

80 

Bkz.  Hilmi  Ziya  Ülken,  Eski Yunan 'dan Çağdaş Düşünceye  Doğru  islam Felsefesi  Kaynakları  ve  Etkileri,  istanbul 

1 998, s.  1 65 .  

81 

Armstrong, Tanrı'nın TariFIi. s. 2 5 5 .  

---

132 

Hasan Hüseyin Tunçbilek 

selamet  yoluna  uzatmak  için,  doğan  güneş  yücelerden  bizi  ziyaret  edecektir  (Luka, 

1 /77) . 

Görüldüğü gibi, Hıristiyanlıktaki Tanrı tasviri  ile genel Yahudi Tanrı  anlayışı ara� 

sında  pek  fark  yoktur.  Yeni  Ahid'de,  Hz.  İsa 'nın  Tanrı  olduğuna  ve  teslis 

formülasyonuna  dair  herhangi  bir  ize  rastlanmamaktadır.82  Resullerin  İşleri'nde, 

Pavlos'un  (m.ö.  5�m.s.  62)  Romalılara,  Korintoslulara,  Galatyalılara ,   Efesoslulara, 

Filipililere,  Koloselilere  ve  İbranilere  gönderdiği  mektuplarda ,  Petrus'un  ve 

Yuhanna'nın  mektuplarında  ruh  veya  ruhu'l�kuds  veya  Allah 'ın  ruhu,83  Rab  ve  Tanrı 

veya  Baba84 arasında kurulan ilişkinin de teslisle ilgili olduğu söylenemez. Aynı şekilde 

baba�oğul arasındaki ilişkiden de Teslis çıkartılamaz.  MezkOr mektuplarda sadece Hz. 

İsa  değil. diğer insanlar da  "Allah'ın oğlu "  veya  "Allah'ın çocukları"  olarak  nitelendiri� 

lir 85  Dolayısıyla  bu  gibi  kavramlardan  Hz  İsa 'nın  Tanrılığını  çıkarmak  pek  mümkün 

görün memektedir. 

Yukarıdaki  söylediklerine  ilave  olarak  Koloselilere  yazdığı  bir  mektupta 

"UIOhiyetin  bütün  doluluğu  Mesih 'te  bedenen  mukimdir"  (Koloseliler,  2/9)  diyen 

Pavlos,  gerçekten  kasıtlı  olarak  Hıristiyanlık  inancına  Teslis 'i  sokmak  istemiş  midir, 

onun sadece mezkOr ifadesini dikkate alarak bu hususta kesin bir şey söylemek müm� 

kün  değildir.  Ancak  onun  kutsal  kitaplara  getirdiği  yorumlar ve  sinoptik86  İnciller'in 

hiçbir yerinde geçmediği  halde, Tanrı 'nın yanında İsa 'ya  ulOhiyet atfetmesi  (Tit 2, 

ı 

3 ) ,  

kendisinden sonra gelenleri.n teslis akidesini benimsemelerine yol açmıştır. B u  neden� 

le Pavlos,  bugünkü Hıristiyanlığın kurucusu olarak bilinmektedir.87 

İsa 'nın  havarileri  arasına  sonradan  giren  Pavlus,  yazmış  olduğu  mektuplarda 

Tanrı'yı  değil  de,  İsa 'yı  merkez  alır.  yakından  tanıdığı  Helen  kültürünün  de  etkisiyle 

İsa'nın tevhid  inancını Helenist yorumlarla bozar ve putperestlik  haline  sokar ·8 Onun 

Titos'a  yazdığı  mektupta yer alan  " Kutlu  umudu,  ulu Tanrı'mız ve  kurtarıcımız  Mesih 

İsa 'nın  yüceliğinin  belirmesini  bekleyedurmamızı  buyuruyor"  (Tit  2, 

ı 

3)  şeklindeki 

ifadeleri,  İsa 'nın  mesajını değil de,  şahsını  odak noktası yaparak onu  tanrılaştırmaya 

giden  yolu  açtığının  bariz  bir  örneğidir.  Artık  bundan  sonra  sistemli  bir  şekilde  ve 

derece  derece  İsa  i1ahlaştırılır,  zamanla  baba�oğul  ikilisine  ruhu'l�kuds  de  eklenmek 

suretiyle günümüze kadar süregelen "Teslis" inancı ortaya çıkar. 

82 

Mehmet Aydın. "HıristiyanW'. DiA, istanbul 

i 

998. XVII. 346. 

83 Resullerin i�leri.  1 / 1 , 5, 8; Romalılar. 8/ 1 4- 1 6;  1 5/6, 30;  1 6/ 1 8. 20; Korintoslular, 2/ 1 0, 1 4 ;  3/ 1 6;  ıı. Korintoslular, 3/ 1 7-

1 8; Galatyalılar,  5/5,  1 7- 1 8, 22, 25; Efesoslular.  1 8, 22; ibraniler, 317; 6/4; 

i 

0/ 1 5; Petrus,  1/2 

i ;  

Yuhanna, 517-8. 

84 

Romalılar,  1 /4, 7;  1 5/6,  30;  Korintoslular, 8/5-6; ıı. Korintoslular,  1/2,  1 4;  4/5; 

i 

1 /3 

i ;  

Efesoslular,  1 /2-3,  1 7;  3/ 1 O; 

Filipililer, 2/ 

i  i ,  i 

9; Koloseliler, 2/6. 

8S 

Her  iki  kavramın  da  geçtiği  yerler için  bkz.  Romalılar,  1 /4;  8/3, 

i 

4, 

i 

6-

i 

7,  1 9,  2 1 ,  23.  29;  Korintoslular,  1 / 1 9; 

Galatyalılar, 3/5-7; ibraniler, 5/5 .  8; Petrus,  1 / 1 7 ;  Yuhanna,  1 /3, 7; 2/22-24; 3/ 1 -2 .  8- 1 0; 4/ 1 4 - 1 5; 5/ 1 -2 .  4-5. 9- 1 3. 

20. 

86 

Hıristiyanlıkta  incil  metinleri,  sahih  kabul  edilip  edilmeme  açısından  bazı  kısımlara  ayrılır.  Bunlardan  kilisenin 

sahih  kabul  ettiği  metinlere  "kanonik",  sahih  kabul  etmediği  metinlere de  "apokrif"  denir. Aralarındaki �ekil  ve 

konu  benzerliklerden  dolayı  Matta,  Markos  ve Luka gibi  ilk  üç  incil'e  de  "Sinoptik"  inciller  denir.  Buna  göre 

Sinoptik inciller içinde yer almayan Yuhanna  ise,  anlattığı olayların yorumuna daha çok yer verdiği  için  "sembo­

lik"  bir anlam  ta�ır.  Sinoptik  inciller'in  M.  60-70  yıllarında,  Yuhanna'nın  ise  M. 

i 

00  yıllarında  yazıldığı  tahmin 

edilmektedir. Bkz. Hıristiyanlık, dünyadinleri.kolayweb.comlhiristiyanlik.html 

87 

Ahmed Şelebi, eI-Mesifııyye, Kahire  1 978,  II,  84, 85, 

i 

04  (Gerald L. Berry,  Religiol1s of trıe World

'

den naklen); Ahmet 

Güç, "Hıristiyanlık", Şamil islam Ansiklopedisi, istanbul  1 99 1 ,  III, 3-5. 

88 

Şelebi.  el-Meslhıyye. 

iL  i 

09;  Şim�ek,  Allah  RasOlü  Meryem  oğlu  isa 'dan  Tanrıla�tırılan,  Mitleştirilen  isa 'ya, 

http//www.ulumulhikmekoeln .de/rivayet2.htm 

---