Mahobxorat 1907 guruh talabasi Irisova Saodat

Mahobxorat

1907 guruh talabasi Irisova Saodat

ASAR HAQIDA Aytilishicha, asar avval „prakrit“ (xalq) tilida ogʻizdan ogʻizga koʻchib yurib, keyinchalik sanskrit tilida yozma adabiyotga kirib kelgan. Asar qahramonlaridan biri afsonaviy avliyo Vyasa uning muallifi sanaladi. Epos turli hajmdagi 18 kitobdan iborat boʻlib, hind adabiyotidagi anʼanaviy syujet ichida syujet uslubida yaratilgan. „Harivansha“ („Hariy sulolasi“) nomli 19 kitob keyinchalik ilova sifatida kiritilgan. „Mahabharata“dagi baʼzi rivoyat va qahramonlar veda adabiyotida ham uchraydi. Syujetlar asosan afsona va rivoyatlardan iborat boʻlib, vaqt oʻtishi bilan ular yangilanib, oʻzgarib, asarning hajmi kattalashib borgan.

 „Shakuntala qissasi“, „Rama qissasi“, „Shiva haqidagi qissa“, „Nala qissasi“, „Shoh Shiva haqidagi qissa“, „Savitriy qissasi“ kabi rivoyatlar xalq ogʻzaki ijodidan kirib kelgan. Eposda Hindistondagi qadimgi Hastinapur (bugungi Dexli) davlatining shoqi Bharataning yettinchi avlodida (kavravlar va pandavlar oʻrtasida) taxt uchun boʻlib oʻtgan buyuk janglar tarixi bayon etiladi. Undagi voqe-alar miloddan avvalgi 2000 yillikning 2-yarmida boʻlib oʻtgan, deb taxmin qilinadi.

• Eposning hind xalqi hayotida muhim ahamiyatga ega ekanligining sabablaridan yana biri shundaki, hinduizmning muqaddas kitobi boʻlmish „Bhagavadgita“ („Ilohiy qoʻshiqlar“) ham aynan „Mahabharata“ voqealari orqali shu kungacha yetib kelgan. Afsonalarga koʻra, xudo Vishnu hind xalqini razolat va zulmatdan ozod etish uchun choʻpon Krishna qiyofasida yer yuziga tushadi va eposda adolat timsoli boʻlmish pandavlarning togʻasi sifatida ularning gʻalaba qozonishiga koʻmaklashadi. „Bhagavadgita“ esa Krishnaning Kuru maydonidagi buyuk jangdan avval besh aka-uka pandavlarning ikkinchisi — Arjunga bergan diniy-falsafiy oʻgitlaridir. „Bhagavadgita“dagi maʼbud Krishnaning soʻzlari, u koʻtarib chiqqan gʻoya bugungi hindu-izmning asosiy qonunqoidalarini tashkil etadi.

Eposning hind xalqi hayotida muhim ahamiyatga ega ekanligining sabablaridan yana biri shundaki, hinduizmning muqaddas kitobi boʻlmish „Bhagavadgita“ („Ilohiy qoʻshiqlar“) ham aynan „Mahabharata“ voqealari orqali shu kungacha yetib kelgan. Afsonalarga koʻra, xudo Vishnu hind xalqini razolat va zulmatdan ozod etish uchun choʻpon Krishna qiyofasida yer yuziga tushadi va eposda adolat timsoli boʻlmish pandavlarning togʻasi sifatida ularning gʻalaba qozonishiga koʻmaklashadi. „Bhagavadgita“ esa Krishnaning Kuru maydonidagi buyuk jangdan avval besh aka-uka pandavlarning ikkinchisi — Arjunga bergan diniy-falsafiy oʻgitlaridir. „Bhagavadgita“dagi maʼbud Krishnaning soʻzlari, u koʻtarib chiqqan gʻoya bugungi hindu-izmning asosiy qonunqoidalarini tashkil etadi.

Mahabharata“da tasvirlangan manzaralar, jang epizodlarining, asar personajlarining badiiy ifodasi asrlar mobaynida hind adiblarini ilhomlantirib keldi. Bugungi kunda Hindistonda har bir millatning oʻz „Mahabharata“si mavjuddir. Jumladan, Andhra Pradesh xalqining „Andhra Mahabharati“ eposi buyuk „Mahabharata“ning tarjimasi emas, balki andxra xalqining „Mahabharata“ eposidan taʼsirlanib yaratgan yangi asaridir, shu bois uning nomi ham shtat nomi bilan bogʻliq.

Ommaviy madaniyatga ta'siri Mahabharata mashhur madaniyatga, ayniqsa, Hindistonga, qadimiy va zamonaviy davrda chuqur ta'sir ko'rsatdi. Hindistondagi eng keng tarqalgan pyesalaridan biri bo'lgan "Andha Yug" (ingliz tilida "The Blind Epoch") uchun ilhom manbai bo'ldi va 1955 yilda birinchi marta ijro etildi. Hindistonning eng taniqli ayollaridan bo'lgan Pratibha Rey yozuvchi, epik she'rini 1984 yilda nashr etilgan "Yajnaseni " romanini mukofotlashi uchun ilhom sifatida ishlatgan. Xind matni, shuningdek, ko'plab teleko'rsatuv va filmlar, jumladan "Mahabharat " filmini ilhomlantirdi. Bu film Hindistonda 2013-yilda chop etilgan eng qimmat animatsion film edi.

• Hindshunos olim, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, Yozuvchilar uyushmasi a’zosi Amir Fayzullo 76 yoshida vafot etdi.
• U «Mahobhorat», «Mirzo G‘olib», «Ramayana», «Bobur» seriallari, «Sangam», «Bavju Bayra», «Ona» kabi badiiy filmlarni hind tilidan o‘zbek tiliga tarjima qilgan. Bundan tashqari, A.Fayzullo ko‘plab taniqli hind yozuvchilarining asarlarini o‘zbek tiliga o‘girgan.

E’TIBORINGGIZ UCHUN RAHMAT