MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 293 tamaşaları da mahir bir ədəbiyyatşünas və teatrşünas kimi tənqid etmişdir. 1910-cu illərin ortalarında tamaşaya qoyulan «Yezid ibn Müaviyə» tamaşasından bəhs edən eyni adlı məqaləsində Rəsulzadə, öncə hər hansı romanın tamaşaya qoyulması üçün vacib olan amilləri qeyd edir: «Böyük bir romandan bəzi bir taqım pərdə və lövhələr alıb da, səhnəyə vəz etmək istədikdə, məncə üç şey həmişə məddi-nəzərdə tutulmalıdır: 1) müsənnifin təsvir elədiyi lövhələrdən ən canlısını və hekayənin ən mühüm mövqelərini almaq; 2) romançının pərvərdə elədiyi ana fikri pərdələr arasında itirməyib bütün aydınlı ilə becərmək; 3) hekayənin tamamiyyətinə xələl yetirməyib pərdələr və məclislər arasındakı rabitəyə müvazib olmaq» (50, 294). Məsələnin ikinci qismi ilə bağlı tamaşadakı nöqsanı görən Rəsulzadə yazır: «Romanın qəhrəmanları olan Əbdürrəhman ilə Səlmanın dilində romana nəzərən əməvilərin xilafəti şurəviyyət əsasından çıxararaq təvarüs üsuluna salmaları əleyhində böyük-böyük nifrət və hiddətlər vardır. Pyesdə bu xüsus çox cüzi və qeyri məri bir surətdə keçişdirilmişdir. Halbuki, bu an olduqca bəsit verilməli və bu fikir vazeh bir surətdə bəyan olunmalı idi. Tainki, o canfəda qəhrəmanların müqəddəs olsa da, şəxs tərəfdarlığı deyil, müqəddəs bir prinsip qəhrəmanları olduqları bütün parlaqlıqları ilə görülsün» (50, 295). Rəsulzadə tamaşadakı aktyorlar və aktrisaların rolları, hərəkətləri, geyimləri və s. məsələlərlə də bağlı fikrini bölüşür: «Şərifov məczub və aşiq bir cavan rolunda olduğunu hiss ediyor. Deyə bilərəm ki, rolunu tamamilə anlıyordu… Qəmərlinski hiyləgər və müstəbid bir saray intriqasının təbii www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 294 294 bir müməssili idi. Geyimi, tərz və ətvarı əzəlatının idarəsi ilə goftarı tamamilə roluna müvafiq idi. Yezid ibn Müaviyəni təmsil edən Sarabski bəzi həşviyyatdan (şarj) özünü saxlasaydı, birinciliyə bəlkə də yaxın olacaqdı. Fəqət nə edərsən ki, mövqe və məharətinə namünasib bəzi ifratlar ilə bu müvəffəqiyyəti əldə edə bilmədi. Səhlidar rolunu tamamilə korladı. Hələ «güman eləmə ki, mən piyanam» - deməsilə qeyri-qabili-təshih bir xəta işlətdi. Sanki, Yezid əsrində Şamat bir rus əyaləti imiş də, oradakı ərəblərin qarınlarına vodka (araq), dillərnə də rus kəlmələri keçmişdir» (50, 296-297). Rəsulzadə tamaşadakı yeganə xanım aktrisanı da tənqid edir: «Olinskaya xanım üzünü gizlətməyə daha çox möhtac, mövqeyi-xətərdə, sadə bir ərəb qızı, müsafir, həm də inqilabçı və idealist bir adam olduğunu nəzərə alaraq, ona görə geyinməli, brilyant üzüklərini evdə qoymalı idi… Bunlar qəhrəman və canfədadırlar; bəzəkləri, niyyətlərinin ülviyyəti və qəlblərinin cəsarətindən ibarət olmalıydı. Hər halda brilyant üzüklərdən deyil, Şümür Səlma ilə müaşiqə etdiyi zaman Olenskaya xanım səhnədəkindən daha ziyadə pür qeyz və həyəcan keçirməli, daha şiddətli lənətlər yağdırmalı idi» (50, 297). Başqa bir məqaləsində «Əhdə vəfa» tamaşasını tənqid edən Rəsulzadə, təbiət mənəzərəsinin səhnədə təsvirindən narazı qaldığını yazır: «Hələ birinci pərdədə göstərilən təbiət mənzərəsi, çobanın neyi, quzuların, qoyunların mələməsi, Rəcəbin mahiranə oxuması, nə qədər tam bir təsir bəxş ediyordu. Arnaudların qırmızı və ağ dolağı fəs əvəzinə başlar- ında kiçik kasavari bir ağ sərpuş, bığları böyücək, qurşaqları da ənlicə olsaydı, tamaşaçılar tam arnaud qifayəsi seyr edəcəklərdi. Axırdakı otaq çox üryan və əlavə olaraq peçi də www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 295 zaid idi. Oraya türkiyəvari bir neçə nimkət və fərşlər qoyulsaydı təbiiraq olardı. Fəqət uzaq bir məmləkətin qeyri aşina qiyafə və mənzərlərini təsvirdə bu qədər cüzi nöqsanlar əlbəttə ki, dünən gecə gözlərimizə şairanə bir həzz verən o səhnələri qiymətdən salamaz» (50, 304). Tamaşadakı oyunçularla bağlı Rəsulzadə yazır ki, bütövlükdə artistlərdən razıdır: «Oynayanlara gəlincə bütün artistlərdən razı olmamaq mümkün deyildir… Rəcəb və Dəmirbəy rollarını oynayan Abbas Mirzə Şərifov həqiqətən də artistlik istedadı göstəriyorlar. Rollara o qədər yaranıyorlar ki, tamaşasından tam təbii bir təsir hasil oluyor. Fəqət nə qədər təəssüf ediyoram ki, bu pyesdə iki rol götürmüşlərdi ki, bir-birinə tam zidd idi. Bu isə oyunlarının məharətindən hasil olan təsiri heç şübhəsiz ki, naqis buraxıyordu… Miruşə də bir az ləhcə nöqsanı olmaqla bərabər, bəd oynamadı. Arvad rollarını ifa edənlərdən cənab Süheyli də (Vahidə) şayani-təqdir idi…» (50, 304-305). Rəsulzadə başqa bir səhnələşdirilmiş əsər olan «Əsli və Kərəm»i tənqid edirsə də, müsbət tərəflərini də göstərir: ««Əsli və Kərəm» bir yerə cəm etmiş olduğu Şərqi və Qərbi nəğmələrdən başqa mənə bir şey nöqteyi-nəzərindən daha çox yaxındı. Bu da orada mühüm bir yer tutmuş olan «türk havası»dır», saz havası» (50, 306). Ona görə «milliyyət hissini itirməyənlər və milliyyət ruhundan uzaqlaşmayanlar üçün aşıq Kərəmdə, Koroğluda və bunun əmsalındakı nəğmələrdə o qədər ülvi hisslər və o qədər geniş zövqlər vardır ki, onu ancaq saz nəğməsilə oxunduğu zaman hekayə qəhrəmanının dərdinə tamamilə aşina ola bilən köylülər qədər saf və pak ürəklərimiz anlaya bilərlər» (50, 306). Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|