MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 290 290 etmiş, görmüşdür. O lətaifə, o narazılıqlarla mütləqa nəzəri- nüfuz eləmişdir. Yalqız o vaxtki qələmində bütün gördüklərini təsvirə qüdrət olmamışdır. Romanın insanı ağladacaq qədər müəssir olan axırını yazan və o faciəni təsvir edən qələm Nərimanın o vaxt əlində olsaydı, Bahadır və Sona romanının ibtidası sonu qədər parlaq çıxacaqdı» (50, 284). Rəsulzadə romandakı başqa qüsurları da görür və tənqid edirdi: «Birinci səhifədə böylə bir cümlə oxuyoruz: «Gün məğribə yavuqlaşdı, qalın meşə, yaşıl ot adam boyunda, gözəl quşların nəğmələri, iti bulaqların qıjııltısı, havanın təmizliyi insana ləzzət verib gərdişin comərdlilik anlıyorsan, böylə bir vaxtda haman meşədə tək yaşıl otun üstünə sərilmiş gözəl bir qız görsəniz isə mənzərə daha artıq surətdə gözəl görünür…» (50, 285). Rəsulzadə «Bahadır və Sona» romanında gördüyü başqa bir qüsuru da tənqid edirdi: «Bahadır ilə Sona bu romanın qəhrəmanlarıdırlar. Bütün hekayə bu iki adamın üstündə qurulmuşdur. Ona görə də bunların şəxsiyyəti kamilən tərif və təsvir olunmalıydı. Biz bunları millətlərini sevən, onun üçün çalışan - deyə qəbul ediyoruz. Çünki romanın müəllifi bunları bizə böylə tərif ediyor. Fəqət bunların böylə olduğunu bilfel göstərmək üçün lazım idi ki, onların millətpərəst oluduqlarına dəlalət edən işlərilə də bizi aşina edəydilər. Bu cəhət «Bahadır və Sona»da ehmal edilmişdir. Az-çox Bahadır haqqında fəqirliyi və tələbəliyi ilə bərabər millət işinə can atdığı və millətpərəstliyə hazırlandığı göstəriliyor. Sona haqqında bu da yazılmamışdır. Bu tərif və təsvir təkmil olunmadıqca təslim etməlidir ki, qəhrəmanları mühakimə etmək mümkün olmuyor» (50, 286). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 291 M.Əmin romanı tənqid etməklə kifayətlənmir, həm də ona, düzəlişlər verir, estetik idealını ortaya qoyur: ««Arvad» sözünü möhtərəm müəllif «övrət» şəklində işlədiyor ki, ələlümum dəxi böylə yazıyorlar. Fəqət bir yerdə turubqaçı Novruzun dilindən Nəriman «övrət»i «arvad» şəklində yazmışdır. Nə olardı ki, «arvad» sözünün imlasında yazıçılarımızın hamısı turubqaçı Novruza təqlid edəydilər. Çünki, «övrət» kəlməsi arvadlar haqqında alçaq bir nəzərin, kiçik bir qiymətin daimi bir möhrü, klişesidir… Türkcədə arvad, kişi müsavidirlər. Yaxşı olardı ki, mühərrirlərimiz bu müsavat qaydasını ərəbcədən türkcəyə daxil olan kəlmələrə də tətbiq edəydilər» (50, 285). Qeyd edək ki, Rəsulzadə qadın, qadın geyimi, qadının-ananın ailədə yeri, qadının tərbiyəsi, qadının əxlaqı və s. məsələsinə də biganə qalmayıb. Rəsulzadə qadınların elm və mərifətdən məhrum edilməsini dözə bilmirdi: «İslam millətlərinin tədənniləri səbəbləri arasında arvadların vəziyyəti- ictimaiyyələri ilə tərbiyə və mərifətdən məhrumiyyətlərinə mühüm bir mövqe ayıranlardanam. Millətlər ailələrdən təşək- kül edər. Sağlam olmayan ailələrdən təşəkkül edən millətlər sağlam millət ola bilməzlər. Ailə isə vəzifəsini anlar bir anaya malik olmayınca, sağlamlaşmaq ehtimalından da xaricdir. Anaya malik olmayınca deyirəm və israr ediyorum» (50, 207). Bu baxımdan Rəsulzadə qadınların təhsil almasını hər şeydən vacib sayırdı. Yalnız təhsillə qadınlar öz haqlarını başa düşər və bunun ardınca, övladlarına da normal tərbiyə verə bilər. Onun fikrincə, qadınları elmdən məhrum etmək əslində milləti kor qoymaq kimi bir şeydir: «Bu gün bizim üçün ibtidai ünas məktəbləri ilə müslümə müəllimlərin əhəmiyyəti hər şeydən ziyadədir. Bu da doğrudur. Fəqət təhsili-ali görmüş www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 292 292 müsülmələrin vücudu hələ hüquqşünaslıq kimi arvadlar üçün bir müstəsna, bir rütbeyi-elmiyyeyi ihraz etmək xüsusu da faydadan xali deyildir. Bu ,bizim arvadların bulunduqlarıdır ki, bəsitdən qurtarmalarına dəlildir. Geridə qalan bir ünsürdən dünya müsabiqəsində mənzilə yetişənlər olursa, bu, məzkur ünsürün də mütəhərrik olduğuna əlbəttə bir dəlil təşkil edər» (50, 208). M.Ə.Rəsulzadə estetik görüşlərində qadınıların geyim məsələsinə də toxunurdu. «Türkiyədə qadınlar» məqaləsində Rəsulzadə Osmanlı dövlətində yaşayan türk qadınlarının geyimlərini özünəməxsus estetik zövqlə qiymətləndirir: «Qiyafəyə gəlincə türk qadınları məncə bütün aləmi islam qadınlarına nümuneyi-imtisal ola bilərlər. İstanbulun mövqeyi-coğrafisi kimi hər şeydə Asiya ilə Avropanın qarışdığı gözə çarpar. Bəzən bu imtizac olunca lətif, ona görə məğrub, bəzən də gülünc olur… Xülasə, İstanbul xanımının geyimi tamamilə bir Avropa qiyafəsidir. Ancaq yuxarıda tərif etdiyimiz bir «çarşabı» artıqdır» (50, 236-237). Onun fikrincə, bu çarşabın özündə də bir gözəllik var: «Bu çarşab da ona qapılayı boyda şlyapa kimi və Afrikada quş tükü buraxmayıb hamısını başına yığan Avropa madamından daha ziyadə bir gözəllik və tənasüb bəxş ediyor. Bir az yaşa dolmuş xanımların picələri çox vaxt arxa tərəfə atılır. Üzü açıq gəzirlər. Cavan xanımlar isə piyada gedirkən picələrini endirsələr də, faytonda, yaxud barkas və sair vəsaili- nəqliyyəyə savar olduqları zaman üzlərini örtməzlər» (50, 237). Rəsulzadə dövründə nəşr olunan bədii ədəbiyyatla yanaşı, teatrlarda səhnəyə qoyulan dram əsərlərini, operaları və Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|