Qısa Tarix
15
Darvinizmin meydana gəlməsi
Çarlz Darvin 1832-ci ildə İngiltərədən yola düşən və beş il ərzində dünyanın
müxtəlif bölgələrinə səyahət edən H.M.S. Biql adlı rəsmi kəşf gəmisində könüllü
kimi iştirak etmişdir. Gənc Darvin bu səyahət ərzində gördüyü müxtəlif canlı
növlərindən, xüsusilə də Qalapaqos adalarında gördüyü müxtəlif alacəhrə
növlərindən çox təsirlənir. Bu quşların dimdiklərindəki fərqlərin müxtəlif
mühitlərə uyğunlaşmalarından irəli gəldiyini düşünür.
Darvin bu səyahətinin ardınca İngiltərədəki heyvan bazarlarını gəzməyə
başladı. Maldarlıqla məşğul olanların müxtəlif inək cinslərini cütləşdirərək
yeni cinslər əldə etdiklərinə şahid oldu. Qalapaqos adalarında gördüyü fərqli
alacəhrə növlərini də bu müşahidələrinə əlavə etməklə beynində bir nəzəriyyə
formalaşdırmağa başladı. Nəticədə bu fikirlərini 1859-cu ildə nəşr edilən
“
Növlərin mənşəyi” adlı kitabında açıqladı. Bu kitabda bütün canlı növlərinin
ortaq bir
əcdaddan əmələ gəldiyini, ancaq zamanla kiçik dəyişikliklərlə bir-
birlərindən təkamüllə törədiyini iddia edirdi.
Darvinin nəzəriyyəsinin Lamarkın nəzəriyyəsindən fərqli cəhəti “təbii
seçmə” anlayışını xüsusi vurğulaması idi.
Təbii seçmə təbiətdəki həyat uğrunda
mübarizədə güclü və ya mühitin şərtlərinə daha uyğun olan canlıların həyatda
qalması deməkdir. Darvin belə məntiq qurmuşdur:
“Bir canlı növünün daxilində təbii və təsadüfi fərqlər olur. Məsələn, bəzi
inəklər daha böyük, bəziləri daha tünd rənglidir. Bu dəyişikliklərin hansının
üstünlüyü varsa, o xüsusiyyət təbii seçmə ilə seçilə. Beləliklə, sözügedən üstün
xüsusiyyət o heyvan sürüsündə hakim rol oynayar. Bu xüs usiyyətlərin uzun
zaman ərzində toplanması ilə ortaya yeni növ çıxar”.
Çarlz Darvin
nəzəriyyəsini ən ibtidai
elm səviyyəsində
inkişaf etdirdi.
Sağdakına oxşar ən
sadə mikroskopların
altında canlılıq cox sadə
quruluşa sahibmiş kimi
görünürdü. Bu yanılma
Darvinizmin əsasını
təşkil etdi.
Qısa Tarix
17
Həyatın mənşəyi problemi
Darvin kitabında həyatın mənşəyi məsələsindən heç söz açmamışdı. Çünki
onun dövründəki ibtidai elm anlayışına görə canlıların çox sadə quruluşa malik
olduğu güman edilirdi. Orta əsrlərdən bəri qəbul edilmiş
spontan generasiya
adlı nəzəriyyəyə əsasən cansız maddələrin təsadüfən birləşərək canlı varlıq
əmələ gətirdiyinə inanırdılar. Bu dövrdə həşəratların yemək qalıqlarından,
siçanların da buğdadan əmələ gəldiyi fikri geniş yayılmışdı.
Bunu sübut etmək
üçün qəribə təcrübələr aparılmışdı. Kirli əsginin üstünə bir az buğda tökülmüş,
bir müddət gözlədikdən sonra bu qarışıqdan siçanların əmələ gələcəyi güman
edilmişdi.
Ətin qurdlanması da həyatın cansız maddələrdən törədiyinə dəlil hesab
edilirdi. Lakin daha sonra məlum olacaqdı ki, ətin üstündəki qurdlar öz-özünə
əmələ gəlmirlər, milçəklərin gətirib qoyduqları gözlə görünməyən sürfələrdən
çıxırlar.
Darvinin “
Növlərin mənşəyi” adlı kitabını yazdığı dövrdə isə bakteriyaların
cansız maddələrdən əmələ gəldiyi fikri elm dünyasında geniş şəkildə qəbul
edilirdi.
Lakin Darvinin kitabının nəşrindən beş il sonra məşhur fransız bioloq
Lui
Paster təkamülə əsas verən bu fikri tamamilə məhv etdi. Paster apardığı uzun
elmi fəaliyyət və təcrübələr nəticəsində gəldiyi nəticəni belə ifadə etmişdi:
“Cansız maddələrin həyatı əmələ
gətirməsi iddiası artıq qəti şəkildə
tarixə çevrilmişdir”.
2
Təkamül
nəzəriyyəsinin
müdafiəçiləri Pasterin kəşflərinə
uzun müddət qarşı çıxdılar. Ancaq
inkişaf edən elm canlı hüceyrəsinin
mürəkkəb quruluşunu ortaya
çıxardıqca
həyatın
öz-özünə
əmələ gəlməsi iddiası daha böyük
müəmmaya çevrildi. Bu mövzunu
hərtərəfli şəkildə kitabın sonrakı
bölmələrində araşdıracağıq.
Lui Paster cansız maddələrin həyat
əmələ gətirəcəyi inancını alt-üst etdi.