Ağcaqanad
Ağır
AĞCAQANAD [Mərdan:] Bürkü cəhən
nəmə, ağcaqanad göz yummağa qoymurdu
ki... (X.Hasilova); DİTDİLİ (dial.) Qərvənd
çox ditdili və milçək olan yerdir (Ə.Haq-
verdiyev); HÜNÜ Ancaq hünü, milçəklərin
vız-vızı; Bu sükutu pozur... (A.Sehhet);
MIĞMIĞA (
məh.) Nə etin incidər, sənin
insan; Nə dərin mığmığa, sinəkdən qaç
(M.Ə.Möcüz).
AĞCAQAYIN (bot.), İSFƏNDAN, QA
YIN, QAYINAĞACI
ağcanənə bax ağbirçək 2
ağciyər bax qorxaq
ağgünlü bax xoşbəxt
ağgünlülük bax xoşbəxtlik
1. AĞI (ölü üstündə söylənən yanıqlı söz
lər) Ağıçı da hərdəm yanıqlı bir ağı dedikdə
evi hönkürtü götürmüşdü (Çəmənzəminli);
NÖVHƏ Məhərrəmin birindən başlayaraq,
onun qədər davam edən imam təziyyəsi,
mərsiyə, ııövhə, dəstə təpmə, məhəllələr
arasında adət şəkli almış dalaşmalardan
sonra bütün bu həngamə aşura büsatı ilə
bitirdi (Çəmənzəminli).
2. ağı bax zəhər
I AĞIL Lakin insan ağlının məhdudlu
ğunu duyaraq zəfımden kədərlənirdim
(Çəmənzəminli); KAMAL Vaqif, öyünme
ki, kamalımız var; Allaha şükür ki, kamal da
yoxdur (M.P.Vaqif); DÜŞÜNCƏ Düşüncə,
tərbiyə, zəka zinəti; Budur qadınlığın,
məncə, qiyməti (S.Vurğun); DƏRRAKƏ
Xanpəri indi hər işi dərrakə ile görürdü
(Ə.Vəliyev); ZƏKA [Məhsəti:] ..Nizamini
dağlar qədər əzəmətli göstərən də onun zə
kasıdır (M.Hüseyn);
ƏQL [Orxan:] Səbrim
tükənmiş, qərarım kəsilmiş; Huşum, əqlim
uçmuş, uyqum çəkilmiş (H.Cavid); İDRAK
(bax).
II AĞIL (içərisində nıal-qara, davar sax
lamaq üçün yer) Qaraca Çoban qoyunların
yerləşdiyi ağılların qapısını bərkitdi...
(Anar); QAHAL Bu gün Bəxti də evdə yat
mayıb, özünü mal-qaranm qahalına verdi
(S.Rəhimov).
ağılanmaq bax
1
.
zəhərlənmək; 2. ye
mək 1
ağılkəsən bax ağlabatan
AĞILLANDIRMAQ, BAŞINA AĞIL
QOYMAQ, DOĞRU YOLA SÖVQ ET
MƏK, PİS YOLDAN ÇƏKİNDİRMƏK
AĞILLANMAQ, AĞLI BAŞINA GƏL
MƏK, AĞLINI BAŞINA YIĞMAQ, DÜ
ZƏLMƏK (məc., dan.)
1. AĞILLI [Malik:] Bəhlul baba, deyir
lər siz çox ağıllı bir adamsınız (A.Şaiq);
DÜŞÜNCƏLİ [Vahid:] Gözəldir, təmizdir,
düşüncəlidir, amma hikkəlidir.. (M.İbrahi
mov); KAMALLI [Piri baba:] Çingiz çox
ağıllı, kamallı cavandır (S.S.Axundov);
DƏRRAKƏLİ, MÜDRİK [Uşaq Leonardo:]
Axı insan ağıllıdır, dərrakəlidir, müdrikdir
(R.Rza); AQİL Qiylü qalə düşməz kim olsa
aqil (Q.Zakir); ƏHLİ-KAMAL Vardır hər
guşədə yüz əhli-kamal.. (S.Ə.Şirvani);
BAŞIDOLU (dan.) [Mustafa bəy:] ..Çünki
doğrudan da başıdolu oğlansan (Ə.Haqver-
diyev).
2. ağıllı bax ağlabatan
AĞILSIZ, AĞLIKƏM, BAŞSIZ (məc.),
GİC, KƏMAĞIL, KƏMSƏR
ağımsov bax ağımtıl
AĞIMTIL (ağ rəngə çalan, azacıq ağ)
İldırım çaxdıqca hörümçək toru kimi bütün
meşəni, ağacların yarpaqlarım, budaqlarını
sarmış bu tor ağımtıl bir şəfəqlə parıldayırdı
(M.Ənvər); AĞIMSOV Ağımsov tüstü onun
[Cahandar ağanın] enli dodaqlarının üstünə
enmiş qalın bığlarının arasına doldu (İ.Şıxlı);
AĞIMTRAQ.
ağımtraq bax ağımtıl
1. AĞIR (çəkisi ağır olan) Ağır sandıq
seçmə parçalarla dolu idi (Mir Cəlal);
VƏZNLİ İlk məşq kiçik
vəznli millərlə baş
lar, get-gedə ağır vəznli millərə keçirdilər
(Çəmənzəminli); SANBALLI Gecəm belə
keçdi, səhərim gəlsin! Dadıma sanballı söz
lərim gəlsin! (M.Müşfıq).
2. AĞIR (yara haqqında) ..Ağır yaralan
mış bir müsəlman süvarisi Gürcüstan milli
xalq qvardiyasının xəstəxanasında müalicə
16
Ağır
Ağlaşma
edilməkdədir (M.Hüseyn); BƏRK O, bərk
yaralanmışdı (M.Hüseyn).
3. ağır bax çətin; gərgin 2
4. ağır bax ağırtərpənən; yavaş
5. ağır bax ağırtebietli
ağır-ağır bax yavaş-yavaş
1. AĞIRAYAQ (ayağı uğursuz), AYA-
ĞIAĞIR, BƏDQƏDƏM, BƏDSÜKÜM,
QARADASAN (dan.)
2. ağırayaq bax hamilə
ağırbaşlı bax ciddi
1
AĞIRLAŞDIRMAQ (vəziyyət haqqında)',
ÇƏTİNLƏŞDİRMƏK, GƏRGİNLƏŞ
DİRMƏK (məc.), MÜRƏKKƏBLƏŞ
DİRMƏK
1. AĞIRLAŞMAQ, ÇƏKİSİ ARTMAQ
2. AĞIRLAŞMAQ, ÇƏTİNLƏŞMƏK,
GƏRGİNLƏŞMƏK (məc.), MÜRƏK
KƏBLƏŞMƏK (bax)
ağırlıq bax 1. vüqar
1; 2. qəm;
3. çəki
I;
yük 2
AĞIRTƏBİƏTLİ
Nurəddin... ağırtəbiətli
bir uşaq olur (S.S.Axundov); AĞIR (məc.)
Ağır tərpən, ağır dur (Ata. sözü); CİDDİ
Tanıyanlar bilir, yeddi yaşında; Ciddi bir qız
idin, əqli başında (Ə.Cavad); VÜQARLI
[Möhsün:] Necə ola bilər ki, o vüqarlı müəl
lim, ..birdən-birə sönsün? (S.Rəhimov).
AĞIZ ..ağsaqqal və qarasaqqal kişilər
mollanın ağzından belə-belə boş vədləri
eşidib inanırlar.. (C.Məmmədquluzadə);
DƏHAN/DƏHƏN
(kl.əd.) Ey dəhaıu şəkər,
ləbləri badə; Gül camalın eşq əhlinə ayinə
(M.V.Vidadi); Qönçə dəhəni çəməndə xən
dan; Gülməkdən ənar açıldı dəndan (Xetayi).
AĞIZBAAĞIZ (lap dolu) Gecə çənlər
ağızbaağız neftlə dolardı (Şamlı);
LƏBƏ
LƏB Coşqun dağ selləri
ləbələb daşan Kü
rün, Arazın sahillərini dolaşıb, Alazan çayı
boyunca gəzdik (B.Bayramov); DOPDOLU,
ağızdan bax 1. şifahi; 2. əzbərdən
ağızdolusu bax həvəslə I
AĞIZLAŞMAQ (mübahisələri düşmək)
Mən ömrümdə söyüşməmişəm. Birisi ilə
ağızlaşmamışam (Mir Cəlal);
SÖZLƏŞ
MƏK Kərimov Aydınla
sözləşəndən sonra
özünü qalib hiss edir (H.Seyidbəyli).
ağızsürütməsi bax ağızucu
AĞIZUCU Doktor harasa tələsirmiş kimi
ağızucu dedi: - Göstəriş vermişəm (H.Ab-
baszadə); AĞIZSÜRÜTMƏSİ Həmzə ağız
sürütməsi bir neçə söz dedi (Ə.Əbülhesən);
BAŞDANSOVDU Mehmanın
başdansovdu
sözündən, soyuq söhbətindən sonra adamlar
dağılışıb getdilər (S.Rəhimov).
AĞQIZIL, PLATİN
AĞLABATAN (inanıla bilən, mümkün
olan) Sənin sözün ağlabatan sözdür (M.İbra-
himov); BAŞABATAN [Mehman:] Hələ özü
ile başabatan bir söz demir (S.Rəhimov);
AĞLASIĞIŞAN [Heydər bəy:] Ağlasığışaıı
iş deyil (S.S.Axundov); AĞILLI [Malik:]
Nə ağıllı fikirdir, ay Sona!.. (M.İbrahimov);
AĞILKƏSƏN, MƏQSƏDYÖNLÜ,
ağlabatmaz bax ağlasığmaz
ağlagəlməz bax fövqəladə 1
AĞLAĞAN Çoxlarının bezdiyi və uzaq
qaçdığı., ağlağan uşaqları Nazim sanki əfsun
ile ələ alar, sakit edərdi.. (Mir Cəlal); GİR
YAN (kl.əd.) Məni bu möhnət yerə qoydu
didəsi giıyan (Natəvan); KÜR.
AĞLAMAQ Tural üçün qırx qadın
ağla
yırdı (Anar);
BOZLAMAQ (arx.) (yana-
yana, uca səslə ağlamaq) ..üç kərə şahnəfiri
bozluyub, dağa-daşa səs salıb (M.F.Axund-
zade); GÖZ YAŞI AXITMAQ (TÖK
MƏK) (fr.v.) [Gülüş:] Ay qızım,
əziz balam,
belə mısmırıq töküb, göz yaşı axıtmaq da
yaxşı deyil (X.Hasilova); [Vəzir:] Aman;
Bizans torpağına qayıdan zaman; Göz yaşı
tökürdü (S. Vurğun);
ZARILDAMAQ (zar-
zar ağlamaq) ..bir dükanın qabağında üç uşaq
durub zarıldayırdı (Çəmənzəminli),
ağlamalı bax pis;
faciəli
ağlamsınmaq bax doluxsunmaq
AĞLASIĞMAZ ..bu nəhəng addımını;
Ağlasığmaz bu qəşəng addımını.. (S.Rüs
təm); MƏNTİQSİZ O, yenə arabir məntiq
siz sözlər deyir (A.Şaiq).
ağlaşma bax matəm
17