Amnistiya
Anlamaq
fəqət əvəzində altun alırsınız (C.Cabbarlı);
LAKİN İzzət qarı obaya yaxınlaşıb dincini
almaq istədisə də, lakin üfüqdə qızartı işarəsi
görüb fikrini dəyişdi (Ə.Memmədxanlı);
LEYK (kl.əd.) Leyk dövri-zəmanə eylədi
ğədr; Kim, sənə layiqincə qoymadı qədr
(A.Səhhet); VƏLİ (köhn.) Diridirlər əgərçi
surətdə; Ölüdürlər, vəli, həqiqətdə (A. Səh
hət).
amnistiya bax əfV-ümumi
AN (ən cüzi vaxt, zaman) Gözünü uşaq
dan, anadan bir an; Ayıra bilmirdi Növrəstə
qarı (R.Rza); DƏM [Malik:] Amma nə şirin
dəmlər idi.. (A.Şaiq); LƏHZƏ Xəlqe ağzin
sirrini hərdəm qılır izhar söz; Bu sirdir kim,
olur hər ləhzə yoxdan var söz (Füzuli).
ANA [Pərviz:] Anam mənim sözümə
inanmayıb çantama baxdı (M.İbrahimov);
CİCİ (
dial.) [Muxtar:] Ay
cici, sən burada
neyləyirsən? (M.Hüseyn); MADƏR (arx.)
Didə məxmur, özü misli-mələk; Madəri
onda edər böylə dilək (A.Səhhət); MAMA
(dan.) [Zeynal:]
Mamanı da maşına mindirə-
cəm (I.Molikzadə); MƏMƏ (məh.) [Yaşar:]
Məmə, bu kaftar meni çox incidəcək? (S.Reh-
man); NƏNƏ (dan.) [Güləbətin:] Həmzə
necədir, nənə, işləri yaxşıdırım? (M.İbra
himov); VALİDƏ (arx.) Validəsi oğurluğu
anladı; Yavrusunu nə qarğıdı, nə danladı
(A.Səhhət).
anadandoğma bax anadangəlmə
1
1. ANADANGƏLMƏ (lap doğulandan
xas olan) Əlbəttə, bu hisslər onun ürəyində
anadangəlmə deyildi (M.İbrahimov);
ANA
DANDOĞMA (Kerbelayı Qədim:] ..on beş
yaşında, anadandoğma kor oğlunu gətirib
yıxdı məscidin qapısına (Ə.Haqverdiyev).
2. anadangəlmə bax
1
.
fitri; 2. çılpaq
1
3. anadangəlmə bax çılpaq
1
ANAKONDA (ilan), SU UDAVI A.Uel-
lesin verdiyi melumata görə, Sen Con adlı
bir tədqiqatçı Cənubi Amerikanın Kaliman-
tan (Borneo) adasında rast gəldiyi anakon-
danın (su udavı) uzunluğu 7 metrdən artıq
olmuşdur (“Elm və həyat”).
1. ANALIQ (ana vəzifəsini görən) [Şam-
xal] anasına haqq versə de atası ilə necə rəf
tar edəcəyini, ona nə deyəcəyini, evə təzə
gətirilmiş analığı ilə necə oturub-duracağını
aydınlaşdıra bilmirdi (İ.Şıxlı); ÖGEY ANA
(Əlibəy:) Bunda qalmamışdır nə namus, nə
ar; Vəfasız olurmuş ögey analar (S. Vurğun).
2. ANALIQ (ananın öz uşaqlarına olan
münasibəti, ana vəzifəsi) Cəmilənin
analıq
vəzifəsi de vardır (S.Rəhimov); NƏNƏLİK
[Hacı Murad:] Durub təzədən ona nənəlik
edə bilmərəm ki... (S.S.Axundov).
analiz bax təhlil
anarxiya bax hərc-mərclik
ANBAR (mal, məhsul və s. saxlamaq üçiin
yer) [Səfərəli xan:] Bənd-bərəni bağlayıb,
hər yerdə adamlar qoydum ki, kəndlərdən
şəhərə ərzaq buraxmasınlar, hökumətə la
zımdır deyə başını bağlayıb anbarlara vur
sunlar (A.Şaiq); BAZA Daireittifaq sədri
Nemetullayev əmtəə bazasında olduğundan
bu səfərbərlikdə qalmışdı (S.Rəhimov);
NƏMİ (məh.) Qəhrəman alaçıqdakı nəmidə
gizləndi (Ə.Voliyev).
ancaq bax amma
AND (bir şey haqqında verilən vəd, söz)
Sevgi yollarında ucuz adlara; Yalan tövbə
lərə, yalan andlara (S.Rüstəm); QƏSƏM
Genə haman and və qəsəm, genə bir-birinin
üstünə atmaq, gecə göz yaşı... (C.Məmmed-
quluzadə); YƏMİN (köhni) Noldu söylə, o
yəminlər, peymanlar? Ah, nə qeder riyakar-
mış insanlar? (A.Şaiq).
andır bax sovxa
anektod bax lətifə
I
anış bax arzu
anlaq bax 1. düşüncə
1; 2. idrak; 3. şüur
anlaqlı bax şüurlu
anlaqsız bax şüursuz
ANLAMAQ, QANMAQ, BAŞA DÜŞ
MƏK [Talıbxan:] Veli, sen hərəkətsiz daş
üstündə oturub muşqurursan, ancaq qan, başa
düş, anla ki, yerimək lazımdır (S.Rəhimov);
BAŞ AÇMAQ Vəli yenə hadisələrdən
baş
açmırdı (Mir Cəlal);
BAŞ ÇIXARMAQ
24
Anlamaz
Arabir
[Məhərrəm:] Məgər sənin işindən men baş
çıxardıram? (N.Vəzirov);
BAŞ TAPMAQ
[Süsən:] Hə, bağışlayımz, baş tapmadım
(M.S.Ordubadi); DƏRK ETMƏK Zeynal
[Şərifənin] nələr dediyinə və nə istədiyini
eşidib dərk edə bilməyirdi (M.Hüseyn);
DÜŞÜNMƏK Şirzad düşündü ki, Yarməm-
mədi bu qədər eybəcər edən qorxudur
(M.İbrahimov); QAVRAMAQ [Mişa:] Ca
van oğlansan, zehnin itidi, tez qavrayırsan
(H. Abbaszadə).
anlamaz bax qanmaz
ANLAŞILMAZ O, yenə müəmmalı və
anlaşılmaz
sözlər
danışmağa
başladı
(M.S.Ordubadi);
QARANLIQ O hansı
qa
ranlıq məsələdir? (M.S.Ordubadi);
QARI
ŞIQ-DOLAŞIQ Qarışıq-dolaşıq yazıların
içində kitabın adını tapa bilmədim (C.Məm
mədquluzadə); QARMA-QARIŞIQ [Na
rınc:] Gecə elə qarma-qarışıq yuxular gör
müşəm ki! (M.İbrahimov); QƏLİZ [Mür-
vət:] Elə de qəliz adı var ki... (H.Abbaszadə);
MÜƏMMALI [Zeynal:] Ömrümdə birinci
dəfə idi ki, belə müəmmalı intizar çekirdim
(B.Bayramov).
anlaşmaq bax razılaşmaq
ANLATMAQ Bu xüsusda müdirlə gö
rüşüb əhvalatı ətraflı olaraq ona anlatdı
(A.Şaiq); AYDINLAŞDIRMAQ Rasim
Mirzecanlı bacısı oğlunun yaralanmasını xə
bər verəndən sonra hakim mütləq məsələni
aydınlaşdırmalı idi (H.Abbaszadə); BAŞA
SALMAQ Bezi kəndlərdə kimin lehinə,
kimin əleyhinə, nəyə qarşı əl qaldırmağı
başa salmaq özü böyük hünər idi (Mir Cəlal);
İZAH ETMƏK [Səlimə:] Sonra mən bu
üsulun bütün elmi əsaslarını izah elədim
(İ.Əfondiyev); QANDIRMAQ Necə təhlü
kəli bir oyuna girişdiyini Rasimə qandırmaq
mümkündür? (M.İbrahimov).
1. ANLAYIŞ, DƏRKETMƏ, DÜŞÜN
MƏ, İDRAK {bax)
2. anlayış bax məfhum
anmaq bax xatırlamaq
anons bax elan
ansızın bax birdən
anşlaq bax elan
antaqonist bax zidd
antaqonizm bax ziddiyyət 1
ANTİK {ədəb.), QƏDİM, KÖHNƏ
antiteza bax təzad 1
antrakt bax fasilə 1
aorta bax şahdamar
APARAT {tex.), ALƏT, CİHAZ, QURĞU
aparmaq bax L daşımaq; 2. oğurlamaq;
3. udmaq II
APTEK {dərman satan müəssisə) Nazim
aptekdə işləyirdi, çox təkəbbürlü adamdı
(S.Vəliyev); ƏCZAXANA Əczaxanaya
getmək, həkim yanma yüyürmək, kətan is
latmaq və sairə (Ə.Haqverdiyev); DƏR-
MANXANA {köhn.) Həkimlərin nüsxəsini
heç dərmanxanaya aparmadım (Mir Cəlal);
DAV AXANA {köhn.) Mahmud deruni alə
minə qərq bir halda sol küçəyə döndü və
davaxanaya yaxınlaşdıqda dönüb dala baxdı
(Çəmənzəminli).
APTEKÇİ {aptekdə dərman satan adam)
Axırda aptekçinin ona yazığı gəlib, üstündə
zəhər adı yazılmış bir şüşədə bir qədər gülab
töküb ona [Züleyxaya] verdi (C.Cabbarlı);
DAVAÇI Settarxandan sonra Əli
davaçı ilə
danışmağa başladı (A.Makulu); ƏCZAÇI,
FARMASEVT Bu nədir?
Tüvk farmasevt-
əczaçılarının buraxılışı (C.Məmmədqulu-
zadə); PROVİZOR.
1. AR {utanılacaq şey) Məndə
ar olsaydı
ölmək ixtiyar etməzmidim? (M.Ə.Sabir);
AYIB [Həpir:] Mənə
ayıb olardı ki, atam
bu qoca vaxtında güzəran qeydi çəkə (Mir
Cəlal).
2. ar bax həya, namus
ara bax 1. fasilə 2; 2. məsafə; 3. aralıq
ARABİR [Yelena:] Zəki arabir bizi yad
edir (A.Şaiq); ARA-SIRA Binanın kiçik
dəhlizi və iclas otağı işdən-gücdən danışan
və ara-sıra zarafat edib gülən adamlarla
dolmuşdu (M.İbrahimov); BƏZƏN Qətibə
bəzən Hüsaməddindən şübhələnir və onun
Toğrul tərəfinə keçdiyini zənn edərək rabat-
25