Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KÜRDƏMIR ISTIQAMƏTINDƏ CƏRƏYAN EDƏN HADISƏLƏR
32 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi (44,s.15) 1918-ci ildə digər müsəlman kəndləri kimi Bico kəndi də taleyin ümidinə buraxılmışdı. O zaman Şamaxıda yaşayan, nüfuz sahibi Babaş əfəndi Mikayılzadənin məsləhəti ilə Şahalı yüzbaşı Biconun müdafiəsi üçün qadınları və uşaqları dərələrdə gizlətmişdi. Erməni quldurlar Bağırlı, Ləngəbiz və Qəşəd kəndlərini viran qoyub Bico- ya yaxınlaşdıqda Şahalı yüzbaşı quldur dəstəsinin qarşısına çıxmış, kəndə girməyəcəkləri təqdirdə onlara mal-qara, qızıl təklif etmişdi. Ermənilər razılaşmayıb onsuz da kəndi ələ keçirib talan edəcəkləri- ni bildirmişdilər. Balta, yaba, xəncər, dəryaz və bir neçə tüfənglə si- lahlanan bicolular Pirəmşaq deyilən ərazidə təxminən 400 nəfərdən ibarət erməni hərbi dəstəsinin qarşısına çıxmışdılar. Kəndin yaşlı in- sanlarının söylədiklərinə görə, bu döyüşdə tüfəngdən açılan ilk atəşlə erməni hərbi dəstəsinin başçısı öldürülmüş, düşmənin çaşbaş düşdü- yünü görən bicolular hücuma keçmişdilər. Özləri də tələfat vermələ- rinə baxmayaraq, onlar erməni silahlı dəstəsini darmadağın etmişlər. Pirəmşaq döyüşündə ermənilərdən cəmi altısı qalsa da, dördü Bico kəndinin yaxınlığında öldürülmüş, ikisi isə Şamaxıya gələrək, Bakı- dan kömək istəmişdi. (49, 2 Aprel 2013) Zəka Mirzəyevin “Pirəmşaq döyüşü” adlı məqaləsindən (49, 2 Aprel 2013) belə məlum olur ki, bu döyüşdə Bico kəndinin müdafiə- çiləri 400 erməni əsgərindən 398 nəfərini məhv edə bilmişlər. Lakin bəzi kitab və məqalələrdə qeyd olunur ki, “Pirəmşaq döyüşü”ndə- ki atışma nəticəsində 6 nəfər erməni qulduru qaçaraq canını qurtara bilmişdi. Bəzi mənbələrdə isə qeyd olunur ki, bu döyüşdə bir neçə müsəlman və erməni ölmüşdür. Kənd ziyalılarının verdiyi məlumata görə, Pirəmşaq döyüşündə hər iki tərəfdən xeyli adam qırılıb. Kəndə qarət məqsədi ilə basqın edən ermənilər Bico kəndinin bu cür kəskin müqavimət göstərəcəyini heç ağıllarına belə gətirməmişlər. Çünki Türkiyə sərhədlərindən başlayaraq müsəlman kəndlərini qarət edə-e- də gələn bu quldurlara Şamxor (hazırda Şəmkir) döyüşündən başqa 33 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) heç bir yerdə demək olar ki, müqavimət göstərilməmişdir. Pirəmşaq döyüşündə müdafiəsiz, taleyin hökmünə buraxılmış bir kənd əhalisi tərəfindən erməni quldurlarına gözlənilməz zərbənin endirilməsi onların məhvinə səbəb olmuşdur. Bu hadisədən daha da azğınlaşan ermənilər dərhal Bakı erməni komitəsindən kömək istəmişlər. Bakıdan S.Lalayanın rəhbərliyi ilə az müddət ərzində müxtəlif silahlarla təhciz edilmiş 3 min erməni yerli əhalini tamamilə məhv etmək üçün Şamaxıya göndərilmişdi. Er- mənilər Bico əhalisindən qisas ala bilmədikləri üçün buradakı məğlu- biyyətin səbəbkarlarından biri hesab etdikləri Babaş əfəndi Mikayıl- zadənin hər iki qaynını Şamaxıda ailə üzvləri ilə birlikdə işgəncə ilə öldürmüşlər. O zaman Babaş Əfəndinin qaynının iki övladı dağ yolu ilə qaçıb Bicoya gəlməyi bacarmışdılar. Çox keçmədən Babaş əfəndi bu vəhşiliyi törətmiş üç daşnak qatilinin hər birini yaxalayaraq onlar- dan qisasını ala bilmişdi. Ermənilər Səndələn (Bico) zirvəsində iki dö- yüş topu yerləşdirərək Bico kəndini atəşə tutmuş, nəticədə kənddəki bir neçə tikili ilə yanaşı, XII əsrə məxsus məscid də dağıdılmışdı. Bi- colular kənd əhalisini qırğına verməmək üçün onları Ağsu, sonra da Göyçay istiqamətinə köçürmüş və bununla da kənd əhalisinin soyqı- rıma məruz qalmasına imkan verməmişlər. Buna görə də Fövqəladə İstintaq Komissiyasının sənədlərində soyqırıma malik kəndlər içəri- sində Biconun adına rast gəlinmir. Z.Mirzəyev qeyd edir ki, kəndimizin əhalisi məcburi köçkün hə- yatı yaşadıqları dönəmlərdə onlara sığınacaq verərək evlərində qal- dıqları göyçaylılarla bicolular arasındakı münasibətlər uzun müddət qorunub. Hətta ötən əsrin sonlarında da “köç dövründə ata-anamız filankəsin evində yaşamışdır” deyə gediş-gəliş saxlanılırdı. Əhalinin tərk etdiyi kənd daşnakların hücumuna məruz qalaraq dağıdılmışdı. Lakin iyun ayında Azərbaycan və Osmanlı türklərindən ibarət Qafqaz İslam Ordusunun qoşunları Göyçay döyüşündə bolşevik-daşnak ter- rorçu birləşmələrini məğlub edərək onları Bakıya tərəf çəkilməyə 34 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi məcbur etmişlər. Bicolular da bu hadisədən sonra doğma kəndlərinə qayıtmışlar. Ağsuya yaxın regionun yaşlı nəsli uzun müddət 1918-ci il Bico dö- yüşünü bir kəndin qəhrəmanlıq səhifəsi kimi xatırlamışlar. Fikrimicə Pirəmşaq döyüşü hərtərəfli tədqiq edilməli, kəndin müdafiəsində iş- tirak edərək şəhid olmuş, adları hələ də xalqa məlum olmayan qəh- rəmanların adları xalqa çatdırılmalı, onların xatirəsi əbədiləşdirilmə- lidir. 35 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) Bolşevik-daşnak qüvvələrinin 1918-ci ilin iyununda hədəflərindən biri Göyçay qəzasının Kürdəmir qəsəbəsi olub. Kürdəmirin işğalı düş- mən üçün mühüm strateji əhəmiyyət kəsb edirdi. Həmin dövrdə iri də- miryol qovşağı olan Kürdəmir stansiyasının yanında 200 evdən ibarət böyük ticarət qəsəbəsi salınmışdı və burada Şamaxı, Göyçay, Kürdəmir və Bakının tanınmış tacirlərinin evləri və iri ticarət tikililəri - mağazalar, anbarlar, dükanlar və s. var idi. Stansiyadan 3 kilometr aralı yerləşən, Göyçay qəzasının ən böyük və zəngin müsəlman yaşayış məntəqəsi sa- yılan 2 min evlik Kürdəmir kəndinin əhalisi isə əsasən üzümçülük, bağ- çılıq və pambıqçılıqla məşğul idi. İstər ticarət mərkəzi kimi Kürdəmir qəsəbəsinin, istərsə də Kürdəmir kəndinin iqtisadi baxımdan vəziyyəti olduqca yüksək, əhalinin həyat tərzi isə çox firavan idi. (49, 31 mart 2017) KÜRDƏMIR ISTIQAMƏTINDƏ CƏRƏYAN EDƏN HADISƏLƏR Mənbə: Mustafa Görüryılmaz, Qafqaz İslam Ordusu və ermənilər, Bakı, 2006 Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|