L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
tərkib hissələridir. Bu anlayışlann öyrənilməsilə təkcə keynsçilər məktəbi məşğul olmurlar, məhz keynsçilər bunun banisi hesab edilirlər. Beləliklə, C.M.Keynsin iqtisadi baxışlan və konsepsiyaları II Dünya müharibəsindən sonra uzun müddət yeni iqtisadi istiqamət kimi qalmaqda davam etmiş və müasir dövrdə də bazar iqtisadiyyatı sistemində iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi zərurətini öz qüvvəsində saxlamışdır. 1.4. C.M.Keynsin səmərəli tələb və istehlak konsepsiyası Keyns təliminin əsasını milli gəlir istehsalının dinamikasının və məşğulluq səviyyəsinin bilavasitə təklif faktorlan (tətbiq edilən əməyin, kapitalın ölçüsü, onların məhsuldarlığı) ilə deyil, bu resursların reallaşdınlmasım təmin edən tələb faktorlan ilə müəyyən olunduğu ideyası təşkil edir. Keyns nəzəriyyəsində onlar “səmərəli tələb” (istehlak xərcləri və investisiyaların cəmi) adını almışdır. Keynsə görə, şəxsi istehlakın artımı gəlirin artımının dayanıqlı funksiyası kimi çıxış edir, yerdə qalan faktorlann rolu əhəmiyyət kəsb etmir, gəlirin artması ilə istehlaka son hədd meyllilik azalır, daha doğrusu gəlirin artması fonunda istehlakın artımı azalmağa başlayır. Bu isə uzun müddətli iqtisadi tsikl fazalarında istehlakın orta payının azalmasının əsas səbəbidir. Qeyd etmək lazımdır ki, C.M.Keynsin istehlak konsepsiyasına yanaşması klassiklər və neoklassiklərin ideyalan ilə müqayisədə aşağıdakı yenilikləri ilə fərqlənirdi: 1. Gəlirin miqdarı cndogen (öyrənilən modelin daxilində) parametr kimi çıxış edir. 2. İstehlakın həcmi yalnız sərəncamda olan gəlirdən asılıdır. 3. Gəlirin istehlaka və yığıma bölgüsünün nisbətləri bila- 18 vasitə istehlakçının gəlirindən asılıdır. Bu cür vəziyyətlərdə, digər amillər, o cümlədən iqtisadi konyuktura, faiz dərəcəsi hələ ki, rol oynamır. Yığım və istehlakm kəmiyyətləri hələ ki, sabitdir, çünki ailələr - ev təsərrüfatları bu iki hissəyə bölgü ənənələrinin və yaxud müəyyən nizamlanmış qaydaların təsiri altmdadır. İstehlakm sərəncamında olan cari gəlirdən asılılığını C. M.Keyns əsas psixoloji qanun və ya əsas psixoloji amil adlandırmışdır. Belə ki, bu qanuna görə “insanlar, bir qayda olaraq gəlirləri artdıqca, istehlaklarını artırmağa meyilli olurlar, lakin bu artıma meyillilik gəlirin artdığı qədər olmur”. Gəlirlərin dəyişilmə dinamikasından asılı olaraq subyektlərin istehlak həcminin dəyişməsinə üstünlük veımələrini istehlaka son hədd meylliliyi göstəricisi müəyyən edir. Belə ki, qısa müddətli zamanda o dəyişməz qalır, çünki insanlar onlarda ənənəvi olaraq formalaşmış vərdişləri dəyişməyə meyilli olmurlar. Əvvəldə qeyd edilən psixoloji amil i.stehlaka orta meyillilik (istehlakm gəlirin miqdarına nisbəti kimi müəyyən olunur) adlanan göstəricidə əks olunur. Keynsin psixoloji amil qanununa görə, istehlaka son hədd meylliliyindən fərqli olaraq istehlaka orta meyillilik gəlir artdıqca azalmalıdır. Çünki varlı insanlar adətən istehlakdan daha çox yığıma meyilli olurlar. Əsas amil kimi sərəncamda olan gəlir götürülür. Amma real həyatda istehlakm dinamikasına sərəncamda qalan gəlirdən başqa digər amillər (insanların gəlirləri, yığılmış var-dövlət, qiymətlərin səviyyəsi, iqtisadi gözləmələr, vergilər və s.) də təsir edir. Keynsçi nəzəriy^'əsinin əsas tənliyi və ya sadə keynsçi modeli aşağıdakı kimi göstərilir: £ = C + ; (1.1) 19 Yəni bu modeldə iqtisadi agentlərin planlaşdırılan məcmu xərcləri {E) cəmi iki hissədən ibarətdir; əmtəə və xidmətlərin ev təsərrüfatlan tərəfindən istehlakı (Q və firmalann - sahibkarların investisiya xərcləri (I). (1.1) bərabərliyini çox vaxt makroiqtisadi tarazlığın sadə kcynsçi modeli də adlandırırlar. Bu modelə görə makroiqtisadi tarazlıq məcmu xərclərin milli gəlir (7) səviyyəsinə bərabər olduğu nöqtədə müəyyən olunur: Y =E və ya r=C+/ (1.2) İstehsalın faktiki həcmi tarazlıqdan çox olarsa, deməli planlaşdırılan xərclər yaradılan məhsuldan azdır, daha doğrusu, mövcud tələb istehsal olunan milli məhsulu istehlak üçün kifayət olmur. Nəticədə firmalar məhsul istehsalını tarazlıq səviyyəsinə qədər azaltmaq məcburiyyətində olurlar. Keyns nəzəriyyəsinin daha bir nəticəsi multiplikativ (gücləndirici) effekt adlanır. İstehlak xərcləri (C) məcmu tələbin (Y = C+I+G+Xn) bir hissəsi olduğu üçün, milli məhsulun (Y) artmasının əsas mənbəyi kimi məcmu tələbin artması olması səbəbindən, istehlak xərclərinin dəyişməsi eyni zamanda iqtisadiyyatda ümumi gəlirin də səviyyəsinə təsir edəcəkdir. Bu dəyişmə isə multiplikativ effekt xarakterində olacaq. Avtonom- muxtar (gəlirdən asılı olmayan istehlak xərcləri) istehlak xərclərinin artması ümumi gəlirin artmasına istehlak xərclərinin ilkin artmasına nisbətən daha çox təsir edəcək. 1.5. C.M.Keynsin investisiya, məşğulluq və işsizlik nəzəriyyəsi C.M.Keynsin investisiya təlimi kapital qoyuluşlarının son hədd səmərəliliyi anlayışına əsaslanır. Kapital qoyuluşlarının son hədd səmərəliliyi - bu elə faiz dərəcəsidir ki, bu halda (yəni, bu olanda) investisiya layihəsindən gəlirlərin göstərilən Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|