Konchilik ishi

2. Berilgan qiymatlar.

№	Ko’rsatkichlarning nomlanishi	Belgilari	O’lchov birligi	Qiymati
1.	Foydali qazilma yotizig’ining tushish burchagi	α	gradus	50
2.	Nanos qatlami qalinligi	hн	м	12
3.	Foydali qazilma qatlami qalinligi	m	м	78
4.	Foydali qazilma yotqizig’ining cho’ziqligi bo’yicha o’lchami	Lq	м	2000
5.	Chegaraviy qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti	кгр	м^3/м^3	3.0
6.	Yuk oqimlari: Qoplovchi to’g jinsi bo’yicha Foydali qazilma bo’yicha	Wв Wп.и	м^3/смена м^3/смена	1600 700
7.	Qoplovchi to’g jinsi bo’yicha transport turi Foydali qazilma bo’yicha transport turi	avtomobil avtomobil
8.	Yukni tashish masofasi: Vaqtinchalik yo’llar bo’ylab Doimiy yo’llar bo’ylab	Lпер Lпер	м м	1800 3800
9.	Pog’onalarning qiyalik burchagi: Ochuvchi pog’ona Foydali qazilma Ag’darmalar	βв βп.и βо	gradus gradus gradus	80 75 30

3. Karyer parametrlarini hisoblash.

3.1.Qatlamning gorizontal qalinligini aniqlaymiz
m_г=m/sinα, м
bu yerda m – haqiqiy qalinligi,
α – yotqiziqning tushish burchagi.
m_г=80/sin59=93 м.
3.2.Karyer tubi peremetrini aniqlash
Р_д=(L_д+B_д)*2, м
bu yerda Р_д – karyer tubi peremetri, м;
L_д –qatlamning cho’ziqligi bo’yicha uzunligi, м;
В_д – karyer tubi kengligi, qo’llaniladigan texnikaga bog’liq holda o’zgaradi. (В_д =30 – 40).
Р_д=(2600+40)*2=5280 м.
3.3.Karyer tubi maydonini aniqlash
S_д=L_д*B_д, м²,
S_д=2600*40=104000 м².
3.4.Professor Боголюбов Б.П formulasi bo'yicha karyer chuqurligini aniqlash
Н_к=к_изв*m_г*к_гр/(ctgβ_в+ctgβ_л), м
к_изв=(0,95 – 0,98) –ochiq usulda qazib olishda foydali qazilmani ajratib olish koeffitsiyenti
к_гр – chegaraviy qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti м³/м³;
β_в –karyerning tugal holatida yotib turgan tomon bo’yicha bortning qiyalik burchagi;
β_л – karyerning tugal holatida osilib turgan tomon bo’yicha bortning qiyalik burchagi;
Agar yotib turgan va osilib turgan tomondagi tog’ jinslari bir xil kattalikdagi xususiyatga ega bo’lsa va tugal holatda bortning bir xil qiyalik burchak ostida qazib olinayaotgan bo’lsa β_л=β_в=β_ср, u holda:
Н_к=0,5* к_изв* m_г* к_гр*tgβ_ср
Н_к=0.97*93*5/(2*ctg41)=196 м.
3.5.Karyer bortining qiyalik burchagi:
Taxminiy hisoblashlarda Giproruda ma’lumotlaridan foydalanish mumkun При ориентировачных расчетах можно пользоваться данными Гипроруды [bet. 18 П.И. Томаков, И.Н. Наумов; II nashr]:
Таблица 1.2.

Tog’ jinslari	Professor М.М. Portodyakonov shkalasi bo'yicha tog' jinsining mustahkamlik koeffitsiyenti	Karyer chuqurligida bortlarning qiyalik burchaklari, м
		≤90	≤180	≤240	≤300	>30
Juda mustahkam	15 – 20	60 – 68	57 – 65	53 – 60	48 – 54	43 – 49
Mustahkam va yetarli darajada mustahkam	8 – 14	50 – 60	48 – 57	45 – 53	42 – 48	37 – 43
O’rtacha mustahkam	3 – 7	45 – 50	41 – 58	39 – 45	36 – 43	32 – 37
Yetarli darajada yumshoq va yumshoq	1 – 2	30 – 43	28 – 41	26 – 39	26 – 36	-
Yumshoq va yersimon	0,6 – 0,8	21 – 30	20 – 28	-	-	-

3.6.Karyerning oxirgi chegarasida karyerdan maksimal darajada qazib olinadigan foydali qazilma hajmini aniqlash:
V_п.и.=[m_г*Н_к - ((m_г – В_д)²*tgβ_в/4)]*L_д, м³
m_г – qatlamining gorizontal qalinligi, м³;
Н_к – karyerning oxirgi chuqurligi, м;
В_д –karyer osti kengligi, м;
β_в –karyerning tugal holatdagi bortining qiyalik burchagi;
L_д – qatlamining cho’ziqligi bo’yicha uzunligi, м.

V_п.и.=[93*196-(93-40) ²*tg41/4]*2600=45805613 м³.

3.7.Karyer konturidagi kon massasi hajmini aniqlash (м³):
V_г.м.=S_д*Н_к + ½*Р_д*Н_к²*ctgβ_к + 1/3*π* Н_к³*ctg²β_к
S_д –tugal holatdagi karyerning yuzasi maydoni, м²;
Н_к –karyerning oxirgi chuqurligi, м;
Р_д –karyer tubi peremetri, м;
β_к –karyerning tugal holatdagi bortining qiyalik burchagi;
V_г.м.=104000*196+5280*196²*ctg41/2+π*196³*ctg²41/3=141089902 м³.
3.8 Qoplovchi tog’ jinsi hajmi:
V_в=V_г.м. – V_п.и.
V_в=141089902-45805613=95284289 м³.
3.9.Qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti (o’rtacha sanoat):
к_ср= (V_г.м. - V_п.и.)/ V_п.и.= V_в/ V_п.и, м³/ м³
к_ср=95284289/45805613=2.1 м³/ м³.
3.10.Yer yuzasi bo’yicha karyerning o’lchamlari:
Maydoni:

S_п.к= S_д + Р* Н_к*ctgβ_в + π* Н_к²*ctgβ_к, м²;

S_п.к=104000+5280*196*ctg41+π*196²*ctg41=1433328 м².
Uzunligi:
L_д.к.= L_к + 2* Н_к* ctgβ_к, м;
L_д.к.=2600+2*196*ctg41=3051 м.
Kengligi:
В_ш.д.= В_д + 2* Н_к* ctgβ_к, м.
В_ш.д.=40+2*196*ctg41=491 м.

4.Karyerning xizmat qilish muddati.

Berilgan qiymatlarda fotdali qazilmani qazib olish bo’yicha yuk oqimi aniqlangan. W_п.и., м³/смен. (1 smenada).
Ruda karyerlari uchun texnologik loyihalash normalari bo’yicha ish rejimi yeti kundan iborat to’liq hafta uzluksiz to’liq bir yil qabul qilinadi. Bir yildagi uish kunlar soni 300
Sutkadagi ish smenalar soni-har bir 8 soatda 3 ta smena.
Qazib olishning yillik hajmi(А_г, м³/yil):
А_г= W_п.и*N*n, м³/год yoki т/yil
N=300 –bir yildagi ish kunlari soni,
n=3 – sutkadagi smenalar soni,
W_п.и – qazib olish bo’yicha smenalik yuk oqimi (м³ yoki т)
А_г=1100*300*3=990000 м³/yil.
Karyerni xizmat qilish muddati:
Р=V_п.и./ А_г, yil
V_п.и – karyer konturidagi foydali qazilma zahiralari, м³ yoki т.
Р=45805613/990000=46.5 yil,
Karyerni qazib olish va so’ndirishni hisobga olishgan holda
Р=53 yil.

5.Asosiy ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishning qiyinchilik ko’rsatkichlarini aniqlash:

65.1.Tog’ jinsini yumshatish qiyinchilik ko’rsatkichi (π_р):
π_р=0,05*[к_т*(σ_сж + σ_сдв + σ_раст) + γ*g],
к_т – yoriqdorlik koeffitsiyenti;
σ_сж – bir o’qli sqilishda tog’ jinsining mustahkamlik chegarasi;
σ_сдв – siljishda mustahkamlik chegarasi;
σ_раст – cho’zilishda mustahkamlik chegarasi;
g=9,81 м/s² – erkin tushish tezlanishi;
γ – tog’ jinsi zichligi.
Agar γ=Н/дм³, bo’lsa u holda formula quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
π_р=0,05*[к_т*(σ_сж + σ_сдв + σ_раст) + γ].
Qoplovchi tog’ jinsi uchun :
π_р=0.05*(0.9*(120+20+8)+26)=7.96,
π_р=8 – II sinf.
Foydali qazilma uchun:
π_р=0.05*(0.75*(90+11+7)+30)=5.55,
π_р=6 – II sinf.
5.2. Tog’ jinsini burg’ilash qiyinchiligi ko’rsatkichi:
π_б=0,07*( σ_сж + σ_сдв+ γ*g),
γ – tog’ jinsi zichligi, т/м³, agar γ= Н/дм³, bo’lsa u holda
π_б=0,07*( σ_сж + σ_сдв+ γ).
Qoplovchi tog’ jinsi uchun:
π_б=0.07*(120+20+26)=11.62,
π_б=12 – III sinf.
Foydali qazilma uchun:
π_б=0.07*(90+11+30)=9.17,
π_б=10 – II sinf.
5.3. Tog’ jinsining portlanuvchanligi:
Portlovchi moddaning solishtirma etalon sarfini aniqlash [q_э, г/м³],
q_э=0.2[(σ_сж + σ_сдв + σ_раст) + γ*g], г/м³,
g=9,81 м/s² – erkin tushish tezlanishi;
γ – tog’ jinsi zichligi, т/м³, agar γ= Н/дм³, bo’lsa, u holda
q_э=0.2[(σ_сж + σ_сдв + σ_раст) + γ].
Qoplovchi tog’ jinsi uchun:
q_э=0.2*((120+20+8)+26)=34.8,
q_э=35 – IV sinf.
Foydali qazilma uchun:
q_э=0.2*((90+11+7)+30)=27.6,
q_э=28 – III sinf.

6. Tog’ jinsini qazib olishga tayyorlash:

Agar loyihalanadigan ochuvchi va qazuvchi uschastkalarda tog’ jinslari burg’ulash portlatish usulida qazib olishga tayyorlansa u holda qazib olishda ekskavatorlar qo’llaniladi va burg’ulash portlatish ishlarini hisoblash ishlari amalga oshiriladi. Burg’ulash portlatish usuli yordamida qazib olishga tayyorlashni amalga yumshatish qiyinchiligi ko’rsatkichi (π_р), burg’ulanish (π_б), portlanuvchanlik (q_э) korsatkichlari va tog’ jinsining protodyakonov bo’yicha mustahkamligi bilan aniqlanadi.
Agar qoplovchi tog’ jinslari (nanoslar) mustahkamligi f≤4, bo’lsa burg’ilash portlatish ishlarini hisoblash amalga oshirilmaydi, to’gridan to’g’ri ekskavator yordamida qazib olinadi.
6.1. Burg’ilash portlatish ishlari parametrini hisoblash:
6.1.1 PM ning loyihaviy solishtirma sarfini aniqlash (portlashni loyihalashtirish):
q_n= q_э* к_перв* к_д* к_м* к_сз* к_{объем взр}* к_сп, г/м³,
к_перв(к_вв) – переводный коэффициент от эталонного ВВ (аммонит И6ЖВ);
Ish bajarish qobiliyati bo'yicha portlovchi moddani ammonit №6 ga o'tkazish koeffitsiyenti:
1.5-jadval.

PM