Komparator, qo‘shuv-ayruv amalini bajarish

5– ma’ruza

KOMPARATOR, QO‘SHUV-AYRUV AMALINI BAJARISH

(2 soat)

Reja: kombinatsion mantiq. Komparator. Komparator turlari. Qo‘shuv- ayruv amalini bajarish. Sxemada belgilanishi.

Qo‘llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondoshuv, muammoli ta’lim. Ma’ruza, namoyish etish, savol-javob..
Adabiyotlar: [A1. B.231-241]; [A2. B.194-204]; [A3. B.238-266]; [A4. B.292-299].
Komparatorlar ikkita bir xil razryaddagi miqdorlarni solishtiruvchi qurulma. Komparator kirishidagi A va B sonlarni qiymatini bilmay turib, uning chiqishida mazkur sonlarning bir biriga nisbatan munosobatini A=B, A>B va A8.1-jadval

Kirishlar		Chiqishlar
B	A	F1 A>B	F2 A=B	F3 A
0	0	0	1	0
0	1	1	0	0
1	0	0	0	1
1	1	0	1	0

a)
b)
8.1-rasm. Komparator shartli belgisi (a) va uning blok-sxemasi(b).
Jamlagich deb ikkilik koddagi sonlarni qo‘shish (jamlash) asosiy arifmetik amalini bajaruvchi kombinatsion mantiqiy qurilmaga aytiladi. Dastlab oddiy holat, bir razryadli ikki sonni qo‘shish: 0+0=0, 1+0=1, 1+0=1, 1+1=10 masalasini ko‘rib chiqamiz. Oxirgi vaziyatda natija ikki razryadli ikkilik kodi yordamida ifodalangan. Yig‘indining katta razryadda paydo bo‘lgan bir o‘tkazish biri deb ataladi. Ikkita bir razryadli sonlarning yig‘indisini bizga qulay bo‘lgan haqiqiylik jadvali ko‘rinishida ifodalaymiz.

Bir razryadli jamlagich haqiqiylik jadvali

8.2-jadval

Qo‘shiluvchilar		Natija
X	U		Jami S	O‘tkazish S
0	0		0	0
0	1		1	0
1	0		1	0
1	1		0	1

Haqiyqiylik jadvali jamlash amalini bajarish algoritmini MAF mantiq tizimi yordamida oson ifodalaydi:

S ХУ ХУ Х У

, (8.1)

С ХУ

, (8.2)

bu yerda, belgisi – ikki moduli bo‘yicha qo‘shish (o‘tkazishsiz). Yarimjamlagich sxemasi 8.3-rasmda keltirilgan.



8.2-rasm. To‘liq jamlagich shartli belgisi.

(8.1) asosidagi jamlagich sxemasini tashkil etishda ikkita invertor, ikkita ikki kirishli HAM sxemalari va bitta ikkita kirishli YoKI sxemasi kerak bo‘ladi, (8.2) ga ko‘ra esa yana bitta ikkita kirishli HAM sxemasi kerak bo‘ladi, uning chiqishi talab etilgan 1·1=1 katta razryadni o‘tkazishni amalga oshiradi. Tanlangan element bazadan kelib chiqqan holda tashkil etilgan jamlagich sxemasi 8.2-rasmda keltirilgan.

a)

b)

8.3-rasm. Yarimjamlagich.


Sxema ikkita chiqish simiga ega: S yig‘indi va S o‘tkazish, va ikkita kirishga ega. Bu sxema yarimjamlagich deb ataladi.

Nazorat savollari

1. 
   Komporator qanday vazifani bajaradi?
   
2. 
   Komporator ishlash printsipini nimaga asoslangan?
   
3. 
   Yarimjamlagich qanday vazifani bajaradi?
   
4. 
   To‘liq jamlagich qanday vazifani bajaradi?
   
5. 
   Jamlagich tezkorligini oshirishning asosiy usullarini sanab bering.
   
6. 
   To‘liq jamlagich shartli belgisi.