Kichik maktab yoshida idrok turlarini rivojlanishi
Yüklə 203,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
| www.
kokanduni.uz yuritishlari va xulosa chiqarishlari, faktlar ni solishtirib ko‘rishlari, taqqoslashlari va analiz qilishlari, juz'iy hamda umumiyni topishlari, oddiy qonuniyatlarni belgilashlari ko‘zda tutilgan. Rus psixologlarining tadqiqotlarida kichik maktab yoshdagi bolalarda qabul qilishning ikki turi; analitik va sintetik turlari ajratilgan. Analitik turda diqqat e'tibor alohida mayda - chuydalarga qaratiladi. Sintetik turda umumiy yaxlit holda qabul qilinadi. Ikkala turni bir- biriga qarama - qarshi qo‘yish psixologiyada h ozirgacha saqlanib keldi. Ammo turli yo ‘nalish vakillari buni shunday ta'riflaydilar. Differensial psixologiya uchun perseptiv usullarni farqlash muhimdir, chunki bu barcha bolalarda bir xil emas. Bu turdagi individual xususiyatlar bolada umrbod o‘zgarmas bo‘lib qolmaydi, ular ontogenez jarayon ida rivojlanadi, nafaqat rivojlanish jarayonida balki pedagogik mashqlar, pedagogik ta'sirlar orqali o‘zgarib boradi. Kichik maktab yoshdagi bolalarda mashg‘ulotlar jarayonida namoyon bo‘ladigan tafakkurga xos bo‘lgan uslubni o‘rganish maqsadida A.A. Aleks eeva va L.A. Gromovalar tomonidan ishlab chiqilgan tafakkur uslubini aniqlash so‘rovnomasi o‘tkazilganda, bolalarning 8,7 % sintezatorlik, 8,7 % idealistlik, 8,7 % pragmatiklik, 56,5 % analitiklik, 17,4 % da realistlik uslubining ustunligi aniqlandi. Bolalarning axborotlarni qabul qilishlari bilan tafakkur uslublari o‘rtasidagi korelyatsion koeffitsenti Pirson formulasi orqali o‘rganilganda, anlitiklik uslubi bilan bilish jarayonlarini rivojlanish ko‘rsatkichlari o‘rta sida ijobiy aloqalar borligi aniqlangan. Axborotlarni qayta ishlab chiqish tezligini an'anaviy taxistostopik usul va ko‘z harakatini o‘lchash zamonaviy muolajasi yordamida aniqlash mumkin. Taxistaskopik tajaribalarda insonlarda bir xil sharoit va bir xil vaqt ichida axborot qabul qilish va qayta ishlash qobiliyati har xilligi kuzatilgan[3]. Axborotni qayta ishlash tezligi va sifatini o‘rganishning ikkinchi metodik uslubi bu ob'ektlarni ko‘rib chiqish va matnlarni o‘qish paytida amalga oshiriladigan ko‘z harakatlarni o‘lchash va belgilab qo‘y ishdir. Axborotlarni qabul qilish qayd etish paytida sodir bo‘ladi. SHuning uchun fiksatsiyalar davomiyligini o‘lchash axborot qabul qilishga qancha vaqt kechishini aniqlashga imkon beradi. Ma'lumki, jismni ko‘rgazmal i tahlil qilish kuzatuvchining bilimi, tajribasi va kuzatishlariga bog‘liq. Rus psixologlari tomonidan kuchli va kuchsiz asab tizimiga ega bo‘lgan bolalarni o‘yin faoliyatida kuzatilganda nigohni fiksatsiya qilish davomiyligi va qaror qabul qilishdagi vaqtda farq borligini aniqlaganlar. Kuch siz asab tizimiga ega bo‘lgan bolalar kuchlilariga qaraganda nigohlarini tez va uzoq to‘xtatib turishgan, qarorni sekinroq qabul qilishgan, raqiblarining figuralariga emas, o‘z figuralariga ko‘proq e'tibor berishgan. Kuchli asab tizimiga ega bo‘lgan bolala r bir fiksatsiyada juda ko‘p axborot qabul qilishgan, o‘yinning keyingi holatiga ahamiyat berishgan. Faol qidiruv axborotini amalga oshirgan. Narsalarni bolalar tomonidan tartibga solish guruhlash bo‘yicha kuzatilgan da ikki faza aniqlangan. 1. Axborot qidirish fazasi - bunda materialni ko‘rib chiqish amalga oshiriladi va uni turlash va toifali tartibga solish rejasi tuziladi. 2. Tuzilgan rejalar asoslanadi va tekshiriladi. Ammo, differensial psixologik nuqtai - nazaridan qaraydigan bo‘lsak, biror individua l farqlar aniqlanadimi? degan savolga javob berishimiz kerak. Albatta bunday farqlar mavjud. Impulsiv va refleksiv bolalarning har xil xulqlari aniqlanganligini aytish mumkin. Bunda impul'siv bolalar "O‘xshash jismlarni topish" kabi topshiriqlarga duch kel ganda juda tez javob topadilar. Ammo ko‘p xatolarga yo‘l qo‘yadilar. Refleksiv bolalar esa xuddi shunday topshiriqqa ancha ko‘p vaqt sarflaydilar. Ammo xatolari kam bo‘ladi yoki umuman bo‘lmaydi. Bolalarda fazoviy yo‘nalishni rivojlantirish. |