Kərimov Tofiq Mirzə oglu

 

21 

Sovet  dönəmində  Gəncə  qəzası  və  adı  1929-cu  il  aprelin  8-

dək  saxlanmıĢdı.1929-cu  ildən  qəza  adı  ləğv  olumuĢ  və  rayon  ad-

lanmıĢdı.  1935-ci  ildən  Gəncə  Kirovabad  adlanmağa  baĢlamıĢdı. 

Bu, vaxtı ilə  AK(b)P MK-nın 1-ci katibi (24 iyul 1921 – 20 yanvar 

1925)  olmuĢ,  Azərbaycana  rəhbərlik  etmiĢ,  Ġ.V.Stalinin  (1879-

1953) Ġosif Vissorianoviç CuqaĢvili. Ləqəbi Stalin.Stalin “stal”-“po-

lad kimi möhkəm”, ”köhnə bakılı”, ”Koba”; 21 dekabr 1879, Gür-

cüstan, Tiflis quberniyası, Qori Ģəhəri - 5 mart 1953, Moskva. Cari 

dövrü  mətbuatda  belə  fərziyə  öz  əksini  tapmıĢdır  ki,  Ġ.  Stalinin  əsl 

atası məĢhur rus səyyahı, çar  Ġkinci Aleksandrın  nəvəsi hesab edi-

lən, general Nikolay Mixayloviç Prjevalskidir (12 aprel 1839, Smo-

lensk  vilayətinin  Komborqvo  kəndi)  Ġ.  Stalinin  atası  adlanan  Ġosif 

Tiflis Quberniyasının Qori Ģəhərində çəkməçi idi. Gəncliyindən əy-

yaĢlıq edirmiĢ. Tez də dünyasını dəyiĢmiĢdi... Anası Yekaterina Ge-

ladze isə ağıllı və iĢgüzar bir qadın olmuĢdur. N. Prjevalski 1878-ci 

ildə  Qafqaza  səyahəti  zamanı  Qoridə  yaĢayan  dostu,  knyaz  Mami-

noĢvilinin  qonağı  olarkən  orada  təsərrüfat  iĢlərinə  kömək  edən 

Yekaterina ilə tanıĢ olmuĢdu. Bu 22 yaĢlı qız gürcü knyazının uzaq 

qohumu idi və ona təssərüfat iĢlərində qulluq göstəririrdi. Nikolayla 

Yekaterina  ilk  baxıĢdan  bir-birilərini  bəyənmiĢdilər...  Onların  bir 

neçə  görüĢlərindən  sonra  Yekaterina  hamilə  qalmıĢdı.  Və  9  aydan 

sonra Ġosif döğulmuĢdu... Nikolay Prjevalski Qoridən getsədə, tez-

tez  Yekaterinaya  pul  göndərirmiĢ.  Bunu  1880-1881-ci  illərdə  onun 

poçtla Yekaterina Georgiyevnaya göndərdiyi pul baratlarının çekləri 

də sübut edirdi... Beləliklə,1879-cu ilin dekabrında dünyaya göz aç-

mıĢ,  ”Stalin”  ləqəbiylə  gələcəkdə  dünyanın  ən  nəhəng  dövlətlərin-

dən  birinə  -  SSRĠ-yə  uzun  illər  baĢçılıq  etmiĢ  və  tarixə  “xalqlar 

atası”  adı  ilə  düĢmüĢ  Ġosif  CuqaĢvilinin  rus  çarı  Üçüncü  Aleksan-

drın Smolenskdə yaĢayan kəbinsiz arvadı Yelena Alekseyevna Ka-

retnikovadan doğulmuĢ N. Prjevalskinin oğlu olduğu fərziyə  edilir. 

Ġ.  Stalinin  isə  bir  nəvə  kimi  çar  Rusiyasının  monarxiya  taxt-tacına 

varislik  iddasının  da  mövcudluğu  aĢkara  çıxır...)  ən  yaxın,  sevimli 

silahdaĢlarından biri olan Sergey Mironoviç Kirovun (Kostrikovun) 

(23  mart  1886,  Moskvaətrafı  Urjum  Ģəhəri-1  dekabr  1934, 

Leninqrad)  adı  ilə  bağlıydı.  S.M.  Kirov  1  dekabr  1934-cü  ildə 

Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) Vilayət Partiya Komitəsinin 1-ci 

---

 

22 

katibi vəsifəsində iĢlərkən ÜĠK (b) P Tarix Ġnstitutunun Tarix-Parti-

ya  Komissiyasının  təlimatçısı  Leonid  Nikolayev  tərəfindən  onun 

kabinetinin  yanında  arxadan  boynuna  vurduğu  güllə  nəticəsində 

öldürülmüĢdü. Ġ. Stalinin göstəriĢilə onun Ģərəfinə Gəncənin adı Ki-

rovabad  adlandırılmıĢdı.Yalnız  35  ildən  sonra,  1989-cu  ildə  “Kiro-

vabad” adı ləğv  edilmiĢ və  Gəncənin  tarixi  adı  bərpa  olunmuĢ-

dur... 

Azərbaycan  Cümhuriyyəti  dövründə  F.  Xoyski  hökumətinin 

30 avqust 1918-ci il tarixli qərarı ilə daha bir tarixi həqiqət öz yerini 

tapmıĢ, ”Karyagin qəzası” ləğv edilmiĢ və Cəbrayıl qəzasının həqiqi 

adı  özünə  qaytarılmıĢdı...  Cəbrayıl  adlı  tarixi  Ģəxsin  orta  əsrlərdə 

yaĢaması bəlliydi... Cəbrayıllı tayfası haqqında məlumatlara isə ge-

neral-mayor A. Bakıxanovun  (1794-1846) və Mirzə Həsən əfəndi-

nin əsərlərində rast gəlinir... 

Qeyd:  Abbasqulu  Bakıxanov  (ədəbi  ləqəbi  Qüdsi  (“müqəd-

dəs”) Bakı xanlarının nəslindən, Bakı xanı İkinci Mirzə Məhəmməd 

xanın  böyük  oğlu  idi.  Anası  Safiya  xanım  gürcü  qızıydı...  A.  Bakı-

xanov  3 iyun 1794-cü ildə  Bakıdan 16  km, şimalda yerləşən Əmir-

hacıyan kəndində anadan olmuşdu. Tiflisdə rus ordusunda dilmanc-

tərcüman  olmuş,  Rusiyanın  İranla  və  Türkiyə  ilə  sülh  danışıqla-

rında yaxından iştirak etmiş, bir sıra Rusiya, İran və Türkiyə orden 

və medallarıyla təltif olunmuşdu. A . Bakıxanov 1832-ci il martın 9-

da podpolkovnik, 10 ildən sonra 1842-ci ildə polkovnik almış, bun-

dan  sonra  isə  general-mayor  rütbəsinə  yüksəlmişdi.  İmperator  Bi-

rinci Nikolay (1825-1855) A. Bakıxanovu şəxsən tanıyırdı. A. Bakı-

xanov 1846-cı il dekabrın ortalarında Məkkədən (Səudiyyə Ərəbis-

tanı)  qayıdarkən  “Vadiyi-Fatimə”  adlanan  yerdə  52  yaşında  ikən 

vəfat  etmişdi...  A.  Bakıxanovun  general-mayor  olması  haqqında 

onun həmmüasiri  general-mayor  Ağalar  xana yazdığı 2 məktub  da 

bunu  sübut  edir.  Həmin  məktubların  sonunda  o  imzasından  əvvəl 

“general Bakıxanov” sözlərini yazmışdır.Bu məktubları dilçi tədqi-

qatçı, professor Musa Adilov vaxtıilə Salman Mümtaz adına Əlyaz-

malar  İnsitutunda  saxlanılan  Əlabbas  Müznibin  (1883-1938)  arxi-

vindən  üzə  çıxararaq  qəzetdə  dərc  etdirmişdir...  (Əlabbas 

Mütəllibzadə Müznib... Görkəmli ədəbiyyatşünas-filoloq tədqiqatçı, 

yazıçı-jurnalist, istiqlal  şairi... 1883-cü ildə Bakıda  anadan doğul-

---

 

23 

muşdu... Otuzuncu illərdə repressiyaya məruz qalaraq, 1938-ci ildə 

Vladiqafqazda  55  yaşında  ikən  güllələnmişdir.  Əsgərzadə  Salman 

Məşədi  Məhəmmədəmin  oğlu  (“Mümtaz”).  (1884,  Şəki  -  1941, 

Şəki).  Görkəmli,  yorulmaz  filoloq-tədqiqatçı.  Azərbaycan  SSR  EA 

Ədəbiyyat və Dilçilik İnstitunun elmi işçisi olmuşdur). 

AğdaĢ  qəzasına Ģəhər statusunun verilməsi  (30 avqust 1918-

ci  il),  Bakının  erməni-daĢnak    qüvvələrindən  azad    edilməsi    (15 

sentyabr 1918-ci il), Azərbaycan  Məclisi  Məbusanının (Parlamen-

tinin)  açılması  (7  dekabr  1918-ci  il)    və  “plüralizm”in  (“coxparti-

yalılığın”) bərqərar olduğu parlament sisteminin yaradılması, Azər-

baycan  Cümhuriyyətinin pul və  poçt markalarının buraxılması, ana 

dilində  məktəb  və  seminariyaların  təsis  olunması  Azərbaycanın 

beynəlxalq  aləmdə  tanınması  və  xarici  əlaqələrin  aparılmasında  və 

digər  mütərəqqi  iĢlərdə  F.  Xoyski  əvəzsiz  xidmətlər  göstərmiĢdi. 

Dahi  Üzeyir  bəy  Hacıbəyli  (18  sentyabr  1885,  ġuĢa  qəzasının 

Ağcabədi  kəndi  -  23  noyabr  1948,  Bakı)  F.  Xoyskinin  və  onun 

baĢçılıq etdiyi hökumətin xüsusilə 1918-ci ildəki ilkin mürəkkəb və 

çətin  dövrdəki  fəaliyyətinə  yüksək  qiymət  vermiĢdi...  Böyük  Mə-

həmməd Əmin Rəsulzadə (31 yanvar 1884, Bakı, Novxanı kəndi - 6 

mart  1955,  Ankara)  F.  Xoyski  hökumətini  müdafiə  edərək  bil-

dirmiĢdi ki, hökumət  “bu  az  müddətdə, nə mümkünsə etmiĢdir”. 

...Gəncəyə  köçəndən  sonra  F. Xoyski yaranmıĢ yeni əlveriĢ-

li Ģəraitdə əməli olaraq, 2 iyul 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cüm-

huriyyətinin  ilk  müstəqil  milli  polisini  təsis  etmiĢdi.  Bu    zaman 

sosial baza da vardı. Belə ki, vaxtı ilə Bakıda və Azərbaycanın digər 

yerlərində  xidmət  edən  sabiq  polis  və  burjua  milisi  əməkdaĢları 

Gəncəyə  toplaĢmıĢdılar.  F.Xoyski  hökuməti  həmin  qüvvələrdən 

istifadə etməklə ilk milli-müstəqil polis orqanlarının yaradılması za-

manı  həm  də  qeyri  millətlərin  sədaqətli  olan  nümayəndələrindən 

istifadə etmiĢdi. Bununla əlaqədar Fətəli xanın baĢçılıq etdiyi Azər-

baycan  hökuməti  “Hökumət  müəssisələri  və  idarələrinin  öz  vəzifə-

lərini tərk etmiĢ qulluqçuları haqqında” 178 nömrəli qərar vermiĢdi. 

Qərara  uyğun  olaraq  məhz  Fətəli  xan  Xoyskinin  və  daxili  iĢlər  

naziri Behbud xan CavanĢirin (1877-1921) rəhbərliyi altında 1918-

ci il iyulun 2-dən etibarən Gəncə quberniyasına daxil olan, əhalisi 1 

milyon  64  min  647  nəfər  təĢkil  edən,  9  qəzada  (Gəncə,  Zəngəzur, 

---