Kataliz. Turlari. Umumiy tamoyillar. Kattalitik reaksiya mexanizmlari. Fermentativ kataliz

Birin–ketin boradigan reaksiyalardan har qaysisining aktivlanish energiyasi katalizatorsiz boradigan reaksiyaning aktivlanish energiyasidan kichik bo’ladi. Shunga bu reaksiyalar katalizator ishtirokida tezlashadi

Birin–ketin boradigan reaksiyalardan har qaysisining aktivlanish energiyasi katalizatorsiz boradigan reaksiyaning aktivlanish energiyasidan kichik bo’ladi. Shunga bu reaksiyalar katalizator ishtirokida tezlashadi

k

A  V == S

Reaksiyani ko’raylik k- katalizator.

Bu reaksiya quyidagi bosqichlar bilan boradi;

a) Reagentlardan bittasi katalizator bilan birikma beradi;

A  K =AK

b) Bu AK oraliq birikma ikkinchi komponent bilan aktiv komplekis xosil qiladi;

AK  V=(AV)* K

a) Aktiv komplekis ajralib mahsulot beradi.

(AV)* K = K  S

Gomogen kataliz turlaridan eng tarqalgani kislota–asos katalizidir. Ko’pchilik reaksiyalar uchun H3O va OH- ionlar katalitik ta’sir ko’rsatadi.

Geterogen katalitik jarayonlarda katalizatorlar ko’pincha qattiq modda, reagentlar esa suyuq yoki gazsimon bo’ladi.

Geterogen kataliz mexanizmi ham, umumiy olganda, gomogen kataliz mexanizmidan farq qilmaydi. qattiq katalizator yuzasidagi atom yoki atomlar guruhi reagentlar bilan aktivlangan kompleks yoki beqaror oraliq birikmalar xosil qiladi. Buni hisobiga reaksiyalarning aktivlanish energiyasi kamayadi va u yoki bu yo’nalishda reaksiya tezlanadi.

Shuning bilan birga, generogenkataliz mexanizmi bir oz murakkabroqdir. Bu – jarayon fazalar chegarasida borishi va quyidagi bosqichlar movjudligidandir;

1.Dastlabki moddalarning katalizator yuzasiga hajmdan yetib kelishi (diffuziya).

2.Katalizator yuzasidagi reaksiyalar .

3.Mahsulotlarni katalizator yuzasidan desorbstiyasi va aktiv markazlarning bo’shashi.

Bu jarayonlarning qaysi biri sekin bersa, umumiy jarayon tezligi shu bosqichning tezligiga teng bo’ladi. Bu bosqichga chegaralovchi (limitlovchi) bosqich deyiladi. Qaysi bosqich chegaralovchi bo’lishi katalizatorning xossasiga (aktivligiga) va reakstiya sharoitiga bog’liq.

2 KATALIZATOR TURLARI: GETEROGEN KATALIZ VA FERMENTATIV KATALIZ