Kastamonu üNĠversġtesġ IV. Uluslararasi ġeyh ġA‟BÂn-i velî sempozyumu

Değerlendirme 
Azerbaycan bölgesi Ġslam fırkalarının geniĢçe yayıldığı bölgelerdendir. Haricilik, 
Mutezile, ġiilik, ġafiilik ve Hanefilik gibi ameli ve itikadi ekoller ilk dönemlerden itibaren 
bölgede etkisini göstermiĢtir. Bazı ekoller zamanla ortadan kaybolsa da bazıları günümüze 
kadar varlığını sürdürmüĢlerdir. Varlığını günümüze kadar sürdüren mezheplerden biri de 
Hanefiliktir.
Hanefiliğin Azerbaycan‘da yayılması konusundaki çalıĢmaların çok sınırlı olduğunu 
söyleyebiliriz. AraĢrıtmalarımız sonucunda ve bölgede kurulan devletler, bölgeye göçler ve 
mezhebi açıdan kaleme alınan eserlere bakıldığında Hanefiliğin hicri üçüncü asırdan sonra 
yayıldığını görmektedyiz. Bunu hem ġirvanĢahlar hem de diğer devletlerin mezhebi eğilimleri 
ortaya koymaktadır.
Selçuklularla birlikte bölgenin mezhebi eğiliminde önemli değiĢikleklerin olduğu 
görülmektedir. Nitekim Selçukluların Ehl-i Sünnet mezheplerine olan olumlu yaklaĢımı, 
Hanefiliğe olan müsbet yaklaĢımları bölgede Hanefi yayılıĢına ciddi Ģekilde etki etmiĢtir. 
Selçukluların Azerbaycan bölgesini elde ettikten sonra bölgede mezhebi faaliyetleri 
derinleĢmiĢ, Hanefilik bölgenin etkili akımlarından birine dönüĢmüĢtür. Özellikle kurulan 
medreseler Hanefi itikadının yaygınlaĢması açısında ciddi etkide bulunmuĢtur.
Hanefi bir zümrenin yetiĢtiği âlimlerin eserlerinden de gözükmektedir. Hanefiliğin 
yayılmasıyla onlarca Hanefi âlimin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıĢtır. Berdei, ġirvani, 
Berdici, Karabaği gibi âlimler bunlardan bir kaçıdır.
Ehl-i Sünnet mezheplerinin gerileme süreci Safevilerin bölgedeki mezhebi 
faaliyetleriyle sekteye uğramĢtır. Safevilerin Tebriz‘i ele geçirdikten sonra bölgedeki 
ġiileĢtirme faaliyetleri Hanefi alimlerin bölgeden göç etmesine neden olmuĢtur. Bu 
alimlerden bir çoğunun arap ülkerine gittiği bilinmekle birlikte, bir çoğunun da Osmanlı‘ya 
hicret etmiĢlerdir.
Sonuç olarak Ģunu ifade edebiliriz ki, hicri 3. asrın ortalarından yayılmaya baĢlayan 
Hanefilik, bölgede yaygınlık kazanmıĢ, bazı devlertlerin resmi mezhebi haline gelmiĢtir. 
Zaman zaman Hanefilik üzerine baskılar artsa da mezhep kendi varlığını devam ettirmiĢ ve 
günümüzde de varlığını devam ettirmektedir.