Jozef: voor Jakob nummer één preek over Genesis 49,22-26, voorbereiding Heilig Avondmaal Bijbellezing

Pagina

Jozef: voor Jakob nummer één

preek over Genesis 49,22-26, voorbereiding Heilig Avondmaal

Bijbellezing

Genesis 47,28-48,22

Genesis 50,15-26
Bedum, 14 juni 2015

Ds. Marten de Vries

Gemeente van Jezus Christus de Heer, mijn zusters en mijn broeders,
De bloedeigen jongens van de favoriete vrouw

De stervende Jakob is nu bijna klaar met het zegenen van zijn zoons. Hij heeft er al tien gehad. Eerst de zes van Jakobs vrouw-tegen-wil-en-dank Lea: Ruben, Simeon, Levi, Juda, Zebulon en Issachar. Toen de vier kinderen van zijn beide bijvrouwen: Dan, de oudste van Bilha; Gad en Aser van Zilpa; en daarna Naftali van Rachels slavin. En tenslotte zijn de twee bloedeigen jongens van Jakobs favoriete vrouw Rachel aan de beurt: Jozef en Benjamin.

Een zegenspreuk, zo lang als die voor Juda

De aartsvader begon bijzonder breedsprakig. De eerste vier kregen een aantal volzinnen mee. Vooral Juda, die stamhoofd werd. Daarna werden de uitspraken korter. Vooral na de uitroep ‘Op uw hulp hoop ik HEER’, tussen Dan en Gad. Nu komt Jozef naar voren. Z’n oogappel. De oudste van de vrouw die z’n hart had gestolen. Jakob veer en fleurt op. Een overvloed van woorden komt uit z’n mond. Een zegenspreuk, zo lang als die voor Juda.

De allerstoutste droom werd waar

Jozef, nummer elf. Maar voor Jakob nog altijd nummer één: de eerstgeborene van z’n vrouw op nummer één. ‘De uitverkorene onder zijn broers’, noemt vader het irritante voorgetrokken klikspaantje van vroeger, die het intussen tot tweede man van Egypte heeft geschopt. Toen de farao hem kroonde, werd z’n allerstoutste droom over voor hem neerbuigende hemellichamen waar.¹ Met Jakobs zegen krijgt, naast Juda, ook Jozef iets van het eerstgeboorterecht dat Ruben, Simeon en Levi verspeeld hebben.

Het ‘veelkleurige gewaad’ van Christus’ bruid

Wij mogen met Jozef delen in de zegen die Vader in de hemel via Jakob op Jozef liet neerkomen. Gods ‘eerstgeborene’², ook wel: ‘de eerstgeborene van heel de schepping’,³ wil ‘de eerstgeborene van talloze broeders en zusters’ zijn.⁴ Door je band met Hem mag je in zijn erfenis delen.⁵ Het ‘veelkleurige gewaad’⁶ van Jozef was niets bij het ‘zuiver stralend linnen’ waarmee Christus’ bruid zich mag kleden⁷ op het feest waarop het avondmaal uitloopt.

Boven deze preek, die ook dient als voorbereiding op het avondmaal van volgende week, staat als titel:
Jozef: voor Jakob nummer één
De preek bevat drie gedeelten:

 vandaag: overhangende takken – over vers 22

 gisteren: afketsende pijlen – over verzen 23-25a

 morgen: neerdalende zegen – over verzen 25b en 26.

VANDAAG: OVERHANGENDE TAKKEN: 22
Jozef heeft het voor het uitdelen

“Een vruchtbare wijnstok is Jozef, een vruchtbare plant bij een bron.” Het woord ‘vruchtbaar’ zit ook in ‘Efrat’ en ‘Efraïm’. Als zijn vrouw Asnat deze tweede zoon krijgt, verklaart Jozef de naam zo: “God heeft mij vruchtbaar gemaakt in dit land, waar ik zoveel te verduren heb gehad.” “Ranken die reiken tot over de muur.” Jozef heeft z’n familie naar Gosen laten overkomen.⁸ Thuis hadden ze honger, maar hier heeft hij het voor het uitdelen en zij plukken daar de vruchten van. Hij zorgt goed voor z’n oude vader. En ook voor z’n broers, al hebben ze hem slecht behandeld.

Jozef ziet Gods hand

Hoe Jozef dit opbrengt? De bron is zijn geloof. Z’n broers wilden hem vermoorden en verkochten hem aan een stelletje Ismaëlieten.⁹ Jozef ziet Gods hand in het gebeurde. De broers zijn doodsbenauwd dat hij zich wreekt. Maar Jozef zegt: “Wees niet bang en maak jezelf geen verwijten dat jullie mij verkocht hebben en dat ik hier ben terechtgekomen, want God heeft mij voor jullie uit gestuurd om jullie leven te redden.”¹⁰ Hij herhaalt het als ze na vaders dood er nog niet gerust op zijn: “Jullie hadden kwaad tegen mij in de zin, maar God heeft dat ten goede gekeerd.”¹¹

Over kerkmuren heen

Vandaag profiteren ze van Jozef. De takken hangen zelfs over kerkmuren heen. Ook de Egyptenaren worden niet minder van hem. De gevangenisdirecteur is blij met Jozef. Hij vertrouwt hem de leiding over z’n medegevangenen toe¹² – net als eerst Potifar over z’n huishouden.¹³ Hij maakt daar farao’s wijnschenker blij met de uitleg van z’n droom.¹⁴ Dan legt hij de dromen over de vette en magere koeien en dikke en dunne korenaren van de koning zelf uit. Jozef komt met een goed plan en krijgt als vrij man de leiding over het land waar iedereen in zeven magere jaren voordeel van heeft. ¹⁵
De wijnstok en de ranken

God heeft de slechte plannen van Jakobs zoons ‘laten bijdragen aan het goede’.¹⁶ In dezelfde lijn lag wat Hij deed met wat Jezus’ volksgenoten Hem aandeden. Ze lieten Hem door heidenen kruisigen.¹⁷ Volgende week zondagmorgen profiteren wij daarvan aan het avondmaal. Vorige week zondagmiddag lazen we Johannes 15, over ‘de ware wijnstok’, de ‘ranken’ en ‘vrucht’. Onze catechismus past Jezus’ beeldverhaal zo toe: “Het kan niet anders, of ieder die door waar geloof in Christus ingeplant is, brengt vruchten van dankbaarheid voort.” Vergeving van broeders en zusters die ons onheus bejegend hebben. Geloofsvertrouwen dat niets ons scheidt van Gods liefde.¹⁸

De uitstraling van het avondmaal

God beloofde aan Abraham: “In jou zullen alle volken gezegend worden.”¹⁹ Via Jozef is er al iets van te zien. Hopelijk heeft het avondmaal uitstraling van zondagmorgen tot en met zaterdagavond. Liefde voor God en je naaste. Iedereen die God op je weg plaatst. Het is een doel op zich. Laat de mensen om je heen de vruchten plukken van jouw relatie met de Heer. Denk ook aan de geloofwaardigheid van het evangelie. “Waarom moeten wij goede werken doen?” – de catechismuszondag van vorige week. Last but not least: “Om door onze godvrezende levenswandel ook onze naasten voor Christus te winnen.”²⁰

GISTEREN: AFKETSENDE PIJLEN 23-25a
Jozefs ‘via dolorosa’

“De boogschutters, zij haatten hem, zij tergden hem en schoten.” Dat was gisteren. Wat heeft Jozef toch veel moeten meemaken. Van z’n jaloerse broers die hem pestten en uitscholden. Hem uiteindelijk verpatsten als slaaf. Waarmee hij ook buiten Gods familie kwam te staan. Van de Ismaëlieten die hem meetroonden en vast niet zachtzinnig behandelden. Van mevrouw Potifar die met hem naar bed wilde en hem erbij lapte toen hij weigerde. Van de wijnschenker die hem vergat.²¹ Het was een via dolorosa, een lijdensweg. Waarop Jozef te lijden had onder vijandschap van zowel het nageslacht van ‘de vrouw’ als ‘de slang’.²²

Jezus ‘het brood dat leven geeft’

Jezus’ moeder bleef nadenken over wat de engel tegen de herders had gezegd.²³ Jozefs droom over zon, maan en elf sterren werd ook z’n vader te gortig. Maar van zich afzetten kon hij het niet.²⁴ In Egypte ontdekte hij dat Jozefs dromen geen bedrog waren geweest. En de jas die hij voor Jozef had laten maken een profetisch pronkgewaad. We zien Jezus in Jozef. Jezus had te lijden onder eigen volk en onder heidense Romeinen die Hem optuigden met rode koningsmantel en doornenkroon. Dwars door zijn lijden werd Hijzelf ‘het brood dat leven geeft’²⁵ dat bij het avondmaal wordt uitgedeeld.

Gehoorzaamheid geleerd

“Zijn boog bleef gespannen, zijn armen en handen soepel.” Jozef was vast niet altijd blij met vaders verwennerij. Hij had het niet makkelijk tussen z’n broers. Maar hij bleef gezeglijk en ging naar Dotan om vader te rapporteren.²⁶ Potifar moest weten van z’n geloof in God. Toen de vrouw van de baas hem wilde verleiden ketsten Cupido’s pijlen af op z’n vaste voornemen om God en haar man niet te bedriegen.²⁷ Hij was zich bewust van Gods nabijheid in Egypte. Leerde Hem ook aan de Nijl onderdanig te blijven. Zoals later Jezus ‘gehoorzaamheid leerde’ door het lijden dat Hij onderging.²⁸

God mee naar Laban en Egypte

Vader Jakob heeft het over “de hulp van de Machtige van Jakob, door de nabijheid van de Herder, de Rots van Israël, door de God van je vader, de Ontzagwekkende.” Met diepe dankbaarheid constateert vader Jakob dat zijn zoon zijn God vereert en vertrouwt. En dat God hemzelf op reis naar Laban en zijn zoon onderweg naar Egypte niet in de steek gelaten heeft. Misschien denkt Hij bij ‘de Steen van Israël’ aan Luz, door hem tot Betel omgedoopt. Waar hij de steen, die hij ’s nachts als kussen had gebruikt, ’s morgens met olie overgoten en rechtop gezet had.²⁹

Avondmaalsbrood is levensonderhoud

“Samen met Christus zijn wij erfgenamen: wij moeten delen in zijn lijden om met Hem te kunnen delen in Gods luister.”³⁰ Avondmaalsbrood is levensonderhoud voor onderweg. Jozef kwam uiteindelijk goed terecht. Z’n broers moesten zweren dat ze z’n lijk mee terug zouden nemen naar Kanaän. Mozes zou dat uiteindelijk doen.³¹ Niet om Jozef maar om Jezus’ wil kom jij ook thuis. Er kunnen dingen gebeuren waarvan jij de zin niet inziet. Je snapt niet waarom God die laat gebeuren. Satan zal z’n pijlen op je afschieten. Laat je geloof je schild zijn.³² “Jouw leven ligt met Christus verborgen in God.”³³

MORGEN: NEERDALENDE ZEGEN 25b.26
Het houdt niet op

Het laatste vers van de tekst lijdt aan stijleentonigheid. ‘Zegenen’, ‘zegeningen’, ‘zegeningen’, ‘zegen’, ‘zegen’, ‘zegen’. Het houdt niet op. De ene zegen na de andere. Neerdalende zegen van boven, opkomende zegen van beneden. Zegen door hemel- en grondwater. Vruchtbare grond en vruchtbare vrouwen. Jozefs twee zoons, Efraïm en Manasse, vertegenwoordigden een groot gedeelte van Gods volk. Morgen ontvangen ze, na overleg met de Efraïmiet Jozua,³⁴ grondgebied voor drie: Manasse zelfs aan weerszijden van de Jordaan.³⁵

Getekend met Christus’ bloed

“Hun vader gaf elk van hen een eigen zegen.”³⁶ Nummer elf is voor Jakob nummer één. “Rijker dan de zegen van de eeuwige bergen, de kostelijke rijkdom van de eeuwige heuvels.” Straks krijgen jullie Gods zegen mee. Al klinkt die in oeroude bewoordingen zou oud als Aäron, hij is niet minder van inhoud dan die Jozef van Jakob meekreeg. Hij is immers getekend met bloed van Christus. Maakt je tot erfgenaam van Gods nieuwe wereld.³⁷

Tegen wil en dank bij de kerk?

Een waarschuwing en een bemoediging. God leerde Efraïm lopen – Hosea 11,3. Maar als Efraïm per se niet wilde, moest hij het zelf maar weten. Je hoeft niet tegen wil en dank lid van de kerk te blijven. Ook vandaag een aantal onttrekkingen van gedoopte kinderen. Die zich niet in alle gevallen aansluiten bij een andere gemeente. “Ach Efraïm, hoe zou ik je ooit kunnen prijsgeven?”, zegt God – vers 8. Er is altijd een weg terug.

Geen automatisme

Geen automatisme. Nummer elf was ‘de uitverkorene onder zijn broers’. Door de farao, vader Jakob, God. “Door zijn geloof kon Jakob op zijn sterfbed de beide zonen van Jozef zegenen.”³⁸ En Efraïm passeerde Manasse. Maar naderhand kreeg Juda de leidersrol – zoals Jakob al zei bij de zegen voor nummer 4. Psalm 78:16: “Niet Efraïm, niet Jozef was Gods eer, maar Juda’s stam en land verkoos de Heer.” In Openbaring 7 is Dan door Manasse vervangen.³⁹

Je bent het waard – om Christus!

Volgende week is het avondmaal. Denk je dat jij het waard bent om brood en wijn te nemen? Geloof het of niet: voor God ben jij nummer één. “Wie Hij heeft uitgekozen, heeft Hij bestemd om het evenbeeld te worden van zijn Zoon, die de eerstgeborene moest zijn van talloze broeders en zusters. Wie Hij hiertoe heeft bestemd, heeft Hij ook geroepen.” Het was de tekst voor de belijdenisdienst.⁴⁰ Voel je geroepen. Je bent uitverkoren!

Amen

1^ Genesis 37,9-11.

2^ Hebreeën 1,6.

3^ Kolossenzen 1,15.

4^ Romeinen 8,29.

5^ Romeinen 8,17.

6^ Genesis 37,23.31.

7^ Openbaring 19,8.

8^ Genesis 45,10.

9^ Genesis 37,18-25.

10^ Genesis 45,5.

11^ Genesis 50,20.

12^ Genesis 39,20b-23.

13^ Genesis 39,4-6.

14^ Genesis 40,1-14.

15^ Genesis 41.

16^ Romeinen 8,28.

17^ Handelingen 2,23.

18^ Romeinen 8,39.

19^ Genesis 12,3 via Galaten 3,8.

20^ Heidelbergse Catechismus Zondag 32.86.

21^ Genesis 40,23.

22^ Genesis 3,15.

23^ Lucas 2,18.19.

24^ Genesis 37,11.

25^ Johannes 6,35.48.

26^ Genesis 37,12-17.

27^ Genesis 39,9.

28^ Hebreeën 5,8.

29^ Genesis 28,10-22.

30^ Romeinen 8,17.

31^ Exodus 30,19.

32^ Efeziërs 616.

33^ Kolossenzen 3,3.

34^ I Kronieken 7,2,20-27.

35^ Jozua 17,14-18.

36^ Genesis 49,28.

37^ Romeinen 4,13.

38^ Hebreeën 11,21.

39^ Openbaring 7,6.

40^ Romeinen 8,29.30.