Jan Pol Sartr Ürək bulantısı Roman
Yüklə 0,82 Mb.
|
|
Mənim qonşum ağarmışdı, gözləri parıldayırdı. - Ona elə belə də lazımdır, - dedi. – Şərəfsiz. Hirsimdən əsirdim. Stolun yanından keçib balacaboy korsikalının yaxalığından tutub, havaya qaldırdım. Ayaqlarını tərpədirdi. Onu stolun üstünə çırpmaq istəyirdim. Tamam göyərmişdi, dırnaqları ilə üzümü cırmağa çalışırdı, amma qısa qolları ilə çata bilmirdi. Bir kəlmə də danışmırdım, amma çənəsini vurub əzmək üçün əllərim qaşınırdı. Başa düşdü, dirsəyini üzünə qaldırdı. Bu mənə kifayət idi, qorxduğunu görmüşdüm. - Əl çək zibil,- birdən xırıldadı. – Nədir, sən də mavisən? Mən hələ də bilmirən niyə onu buraxdım. Xoşagəlməzlikdən qorxdum? Ya Buvildə keçirdiyim bu bir ilin təsiri idi? Əvvəllər belə olsa bütün dişlərini qırardım. Mən nəhayət qalxan Oxucuya tərəf döndüm. Amma o mənim baxışlarımdan qaçdı, başını aşağı sallayıb, asılqana- paltosunu götürməyə getdi. Sol əlini hələ də burnunda tutmuşdu, elə bil ki, qanı kəsmək istəyirdi. Amma qan axmaqda davam edirdi, qorxurdum ki, halı pisləşə. Heç kimə baxmadan donquldanırdı:
Amma korsikalını yerə təzəcə tullamışdım ki, özünü yenə də vəziyyətin sahibi hiss etdi...
Pilləkənin aşağı pillələrində Oxucuya çatdım. Özümü pis hiss edirdim, onun utancı ilə əzab çəkirdim, nə deyim bilmirdim. O özünü elə aparırdı elə bil ki, məni görmür. Nəhayət cib dəsmalını götürüb, tüpürdü. Burnu daha elə güclü qanamırdı.
Cavab vermədi. Oxu zalından səs-küy gəlirdi. Yəqin hamısı birdən danışırdı. Qadın bərkdən gülürdü.
O döndü və çaşqınlıqla oxu zalının girişindəki pillələrə baxdı. Bu hərəkətdən qan onun boynundan axıb yaxalığına töküldü. Ağzı və yanaqları qana bulaşmışdı.
Diksinib, qolunu əlimdən çəkdi.
İsterikada idi, onu dayandırmadım. Bir anlıq batmaqda olan günəşin şüaları onun itən bükük belini işıqlandırdı, sonra itdi. Yerdə isə ulduz formasında qan ləkəsi qaldı. Bir saat sonra. Hava tutqundur, günəş batır, iki saat sonra qatar gedəcək. Sonuncu dəfə şəhər parkına baxdım, indi Bulibe küçəsi ilə gəzirəm. Bilirəm ki, bu Bulibe küçəsidir, amma daha onu tanımıram. Əvvəllər bu küçə ilə gəzəndə həmişə elə bilirdim ki, sağlam fikir kolluğunda gəzirəm. Alçaq, kvadrat, özünün bütün yöndəmsiz formaları, qeyri-bərabər, qudron döşənmiş körpüləri ilə Bulibe küçəsi şose yola oxşayır, belə yollar zəngin şəhərlərdə üç mərtəbəli evlərin arxası ilə bir neçə kilometr uzanır; mən onu kəndli yolu adlandırırdım və xoşlayırdım- ticarət limanı üçün çox qeyri-adi görünüşü vardı. Bütün evlər bu gün də yerlərindədirlər, amma kənd görünüşlərini itiriblər, bina kimi binadırlar. Belə bir hiss məndə parkda da yaranmışdı: bitkilər, gölməçələr, Olivye-Maskare fontanı nəsə ifadə etməkdən inadla imtina edirdilər. Başa düşürəm, şəhər özü məni tərk edib. Mən hələ Buvildən getməmişəm, amma artıq Buvildə deyiləm. Qəribə gəlirdi ki, hələ iki saat şəhərdə olacam amma şəhər artıq mənə fikir vermir, artıq mebelləri yerinə qoyub, üstünə örtükləri sərir ki, bu gün axşam və ya sabah yeni gələnlər üçün bütün gözəlliyi ilə görünsün. Mən isə özümü indiki kimi heç vaxt unudulmuş hiss etməmişdim. Bir neçə addım atıb dayandım. Düşdüyüm unutqanlığın hərtərəfli dadına baxıram. İki şəhərin arasındayam, biri ilə tanış deyiləm, digəri isə məni unudur. Kim məni xatırlayır? Bəlkə Londondakı yüklü, gənc qadın... Hə...bəs mənim haqqımda düşünür? Həm də bir adam da var, bu misirli. Bəlkə də adam indi onun otağına girdi, bəlkə də onu qucaqlayır. Mən onu qısqanmıram, bilirəm ki, o indi canlı ölüdür. Hətta o adamı bütün qəlbi ilə sevsə də bu yenə də ölü sevgi olacaq. Mən isə, mən onun sonuncu canlı sevgisi oldum. Amma yenə də adam ona başqa bir şey verə bilər- rahatlıq. Əgər indi bütün hisslərini itiribsə deməli onu mənimlə bağlayan heç nə yoxdur. O dincəlir, mən isə onun üçün heç vaxt görüşməmiş kimiyəm. Bir anda məni özündən çıxarıb atdı, dünyanın bütün yaddaşı da məni özündən atdı. Qəribə hissdir. Amma bilirəm ki, mövcudam, buradayam. Mən “mən” deyirəm- amma bu anlayış artıq mənasını itirib. Özümü o qədər unutmuşam ki, hiss etməkdə çətinlik çəkirəm. Məndə yeganə həqiqi mövcudluq qalıb, o hiss edir ki, mövcuddur. Uzun-uzun, səssiz əsnəyirəm. Heç kim yoxdur. Antuan Rokanten heç kim üçün mövcud deyil. Əyləncəlidir. Ümumiyyətlə Antuan Rokanten nədir? Nəsə mücərrəddir. Özüm haqqımda dumanlı xatirələr şüurumda parıldayır. Antuan Rokanten... Birdən “mən” sönməyə başlayır, bir az da, bir az da və əlbəttə tamamilə söndü. Evlərin divarları arasında aydın, sabit, boş, öz-özünə düşünən fikir qaldı. Artıq heç nəyə yaramır. Hələ bu yaxınlarda kimsə “mən” deyirdi, kimsə “mənim şüurum” deyirdi. Kimdir bu? Əvvəllər çöldə tanış qoxulu və rəngli danışan küçələr var idi. İndi adsız divarlar, adsız şüur qalıb. Beləcə evlərin divarları və onların arasında xırda, canlı və simasız şəffaflıq. Şüur ağac kimi, ot saplağı kimi mövcud olur. O mürgüləyir, darıxır. Kiçik, bir anlıq varlıqlar onda quşlar budaqlarda yuva quran kimi məskunlaşıblar. Məskunlaşırlar, sonra itirlər. Bu boz, tutqun səma altındakı evlərin divarları arasında şüur unudulur, atılır. Onun mövcudluğunun mənası isə ondadır ki, o başa düşür ki, artıqdır. O durğunlaşır, dağılır çalışır ki, fonarın yanındakı qaranlıq divarda və ya orada, uzaqda axşam dumanında itsin. Amma heç vaxt özünü unuda bilmir; o başa düşür ki, “unutmağa çalışan şüur”dur. Onun da rolu budur. “Qatar iki saat sonra gedir” deyən boğuq səs var, bir də bu səsin şüuru var. Həm də hansısa şəxsin şüuru olur. Qanlı, çirklənmiş halda yavaş-yavaş üzür, böyük gözləri yaşarıb. O bu divarların arasında deyil, o heç yerdə deyil. O itir, onun beli bükük, qanlı başlı forması asta addımlarla gedir, hər addımda adama elə gəlir ki, indicə dayanacaq amma o heç vaxt dayanmır. Bu fiqurun qaranlıq küçələrdə avaralanan şüuru var. O gedir, amma heç vaxt itmir. Qaranlıq küçənin sonu gəlmir, o yoxluqda itir. O divarların arasında deyil, heç yerdə yoxdur. “Oxucu şəhərdə gəzir” deyən boğuq səsin şüuru var. Yox, bu şəhərdə deyil, bu cansız divarların arasında deyil! Oxucu onu unutmayan qəddar şəhərdə gəzir. Onun haqqında düşünən insanlar var, məsələn korsikalı və ya kök qadın. Bəlkə də şəhərin digər sakinləri. O hələ itməyib, o hələ özünün “mən”ini, insanların öldürmək istəmədikləri qanlı, parçalanmış “mən”ini itirə bilmir. Onun dodaqları, burnu ağrıyır “Ağrıyır”,- düşünür. O gəzir, gəzmək lazımdır ona. Bircə dəqiqəliyə də olsa dayansa ətrafında qəfildən kitabxana divarları qalxacaq, o həbs ediləcək, yanında korsikalı olacaq və səhnə yenidən bütün detalları ilə təkrarlanacaq və qadın istehza ilə qışqıracaq: “Belə şərəfsizlərin yeri katorqadır”. O gəzir, evə qayıtmaq istəmir, evdə onu korsikalı, kök qadın və iki yeniyetmə gözləyir. “İnkar etməyin yeri yoxdur, mən gördüm”. Və səhnə yenidən təkrarlanır. “Aman Allah,- o fikirləşir,- mən bunu niyə etdim axı, kaş bunu etməyəydim, kaş bunlar olmamış olaydı!” Narahat üz yenidən və yenidən şüurdan keçir: “Birdən özünü öldürər”.Amma yox, bu kiçik, təqib olunan can ölüm haqqında düşünə bilmir. Özünü dərk edən şüur da var. O özünü təmiz görür, bu divarların arasında sakit və boş halda məskunlaşdığı insandan azaddır, o dəhşətlidir, çünki heç kimdir. “Yük təhvil verilib. Qatar iki saat sonra çıxır”, səs deyir. Evlərin divarları sağa, sola tərpənir. Asfalt döşəmənin, dəmir satılan piştaxtanın, kazarma mazğalının da şüuru var və səs deyir: “Sonuncu dəfə”. Anninin, kök Anninin, qoca Anninin şüuru otel nömrəsində əzabı dərk edir, şüur gedən və heç vaxt dönməyəcək evlərin divarları arasında əzabı dərk edir. “Nə vaxtsa bunun sonu olacaq?”- evlərin arasındakı səs caz melodiyası oxuyur “Some of these days”, bunun nə vaxtsa sonu gələcək? Və melodiya sakitcə qayıdır, arxada gizlənib hiss edilmədən səs qazanır və səs oxuyur, susa bilmir, bədən sayıqlayır və bunların hamısının şüuru var və bu şüur dərk etdiyini dərk edir. Amma əziyyət çəkəcək, əllərini ovuşduracaq, özünə yazığı gələcək heç kim yoxdur. Heç kim yoxdur. Bu əzabların təmiz halda çarpazlaşmasıdır, unudulmuş amma unuda bilməyən şüurdur. Və səs deyir: “Bu da “Dəmiryolçuların sığınacağı”- və şüurda “mən” yaranır, bu mənəm, Antuan Rokanten, iki saatdan sonra Parisə gedirəm, sahibə ilə vidalaşmaq istədim.
Bu enli üzdəki dodaqlara necə toxuna bilmişəm? Onun bədəni daha mənə məxsus deyil. Hələ dünən qara, yun paltarın altından onun formasını tapmağa çalışırdım. Bu gün paltar zireh kimidir. Bəlkə mən bu bədəni dərinin altında işıldayan mavi damarları ilə yuxuda görmüşəm?
Zalın dərinliyində onunla bu yaxınlarda sevişməyə başlayan kök kişi oturub.
O qalxır:
Mənə ofisiant yaxınlaşır.
Əlini önlüyünə silib, mənə uzadır.
O gedir. “Buvil qəzeti”ni özümə tərəf çəkib, atıram- elə təzəlikcə kitabxanada cümlə-cümlə oxumuşdum. Sahibə qayıtmır, kök əllərini dostunun iradəsinə verib, o isə ehtirasla əlləri sıxır. Qatar qırx beş dəqiqə sonra çıxır. Vaxtı doldurmaq üçün haqq-hesab edirəm. Aya min iki yüz frank- elə də çox deyil. Yenə də özümü sıxsam çatmalıdır. Otaq üçün üç yüz frank, gündəlik yemək üçün on beş frank, paltarları yumaq üçün, kiçik xərclər və kino üçün dörd yüz əlli frank qalır. Yeni alt və üst paltarlarını tezliklə ala bilməyəcəm. Hər iki kostyumum səliqəlidir, dirsəkləri boşalsa da. Ehtiyatlı olsam hələ iki-üç il də geyinə bilərəm. Aman Allah! Gör hələ, göbələk həyatı yaşamağa hazırlaşıram? Bütün gün nə edəcəm? Gəzəcəm. Tyuilri bağındakı dəmir kresloda oturacam ya da yox, oturacaqda, belə daha ucuzdur. Kitabxanaya gedib kitab oxuyacam? Sonra nə? Həftədə bir dəfə kinoya gedəcəm. Sonra? Bazar günləri siqaret çəkə biləcəm? Bəlkə Lyuksemburq bağındakı təqaüdçülərlə kroket oynayacam? Otuz yaşımda! Özümə yazığım gəlir. Bir anlıq beynimə bir fikir gəlir: Bəlkə bir ilə qalan bütün üç yüz min frank pulumu xərcləyim?... Bu mənə nə verəcək? Yeni paltar? Qadın? Səyahət? Bunlar hamısı artıq olub, artıq sondur, daha heç nə istəmirəm, bunların nə xeyri var? Bir ildən sonra bu günki kimi boş olacam, hətta xatırlamağa da heç nə olmayacaq, özümə əl qaldırmağa da cəsarətim çatmır. Otuz il! İlə 14 400 frank gəlirim var. Hər ay pullar gəlir. Amma axı mən hələ qocalmamışam. Heç olmasa görə biləcəyim bir iş versinlər mənə... Yox, yaxşısı budur başqa şey haqqında fikirləşim, çünki indi özüm öz qabağımda komediya oynayıram. Çox gözəl bilirəm ki, heç nə etmək istəmirəm, nə isə etmək varlıq yaratmaqdır, o isə onsuz da həddindən çoxdur. Düzünü desəm sadəcə qələmi əlimdən buraxmaq istəmirəm, deyəsən Ürək bulantısı tutması yaxınlaşır, yazanda elə bilirəm onu itələyirəm. Budur indi ağlıma gələn hər şeyi yazıram. Mənə zövq vermək istəyən Madlena əlində val tutub, uzaqdan qışqırır:
Bunu hörmət əlaməti olaraq deyirəm, əslində bu dəqiqə caz dinləməyə həvəsim yoxdur.Qısası: dinləyirəm, axı Madlena haqlıdır, sonuncu dəfə: val çox köhnədir, hətta əyalət şəhəri üçün də çox köhnədir, Parisdə onu tapmayacam. İndi Madlena onu patefona qoyacaq, o fırlanacaq, polad iynə tullanacaq, onu yerinə möhkəmləndirəcək, sonra spirallar onu valın mərkəzinə aparacaq, vəssalam, bitəcək, “Some of these days” oxuyan xırıltılı səs həmişəlik susacaq. Başlandı. Bir bax, incəsənətdə rahatlıq axtaran axmaqlar da var. Xalam Bijua kimi: “Dayın öləndə Şopenin prelyudiyası məni çox rahatlatmışdı”. Və konsert zalları alçaldılmış və təhqir olunmuşlarla dolur, onlar gözlərini yumub, solğun üzlərini səstutan antennalara çevirməyə çalışırlar. Elə təsəvvür edirlər ki, tutduqları səslər şirin, dolğun halda içlərinə axır və əzabları gənc Verterin iztirabları kimi musiqiyə çevrilir. Elə bilirlər gözəllik onları cəlb edir. Giclər. Hə, görüm bu musiqinin əzab boğan olduğunu deyə bilərlər. Hələ bu yaxınlarda xoşbəxtlikdən çox uzaq idim. Üzdə qeyri-şüuri hesablamalar aparırdım. Əslində isə durğun suda gecə gündüz mənə dinclik verməyən, formalaşmamış suallar, lal təəccüb forması alan pis fikirlər çürüyürdü. Anni haqqında, uğursuz həyatım haqqında fikirlər. Ən dərinlikdə isə dan yeri kimi qorxaq Ürək bulantısı. Amma həmin anda musiqi yox idi, mən qaşqabaqlı və sakit idim. Ətrafdakı bütün əşyalar mənimlə eyni materiyadan- iyrənc əzab kimi bir şeydən düzəldilmişdi. Mənim ətrafımdakı dünya o qədər eybəcər idi ki, stolların üstündəki çirkli stəkanlar, güzgüdəki VƏ Madlenanin önlüyündəki qəhvəyi ləkə, sahibənin məşuqunun şəhvətli fizionomiyası, dünyanın mövcudluğunun özü o qədər eybəcər idi ki, özümü ailəmdəki kimi rahat hiss edirdim. Amma bax, saksafonun səsi. İndi utanıram. Kiçik, qürurlu əzab doğuldu, əzab nümunəsi. Saksafonun dörd notu. Onlar yenidən və yenidən təkrarlanırlar, sanki deyirlər: “Bizim kimi edin, bizim kimi əzab çəkin”. Hə! Əlbəttə, mən məhz belə, onlara uyğun, mərhəmətsiz, özümə yazığım gəlmədən, quru çılpaqlıqla əzab çəkmək istərdim. Amma axı mənim günahım nədir ki, stəkanımın dibindəki pivə istidir, güzgüdə qəhvəyi ləkə var, artığam, hətta ən səmimi əzabım da ən qurudur, ağırdır, sürünür, dəniz fili kimi dərisi sallanır, əti yağlıdır, gözləri isə nəmlidir, kədərlidir amma həm də iyrəncdir? Yox, buna mərhəmətli demək olmaz, məni kor edən valın üzərində fırlanan almaz parçasının zərafətidir. Hətta ironik də deyil, şən halda özü ilə məşğuldur, fırlanır: dünyanın ədəbsiz açıq-saçıqlığını dəryaz kimi biçib, fırlanır bəs biz hamımız: Madlena, kök kişi, ləkəli güzgü, pivə stəkanları, özünü mövcudluğa təslim etmiş hamımız- axı biz özümüzkülərin arasında idik, ancaq özümüzdən olanların,- o bizim hamımızın adi, nizamsız çirkinliyimizi yaxaladı, indi özümə görə, onun qarşısında mövcud olan hər şeyə görə utanıram. O mövcud deyil. Hətta can sıxıcıdır: birdən qalxıb, valı patefondan çıxarıb sındırsam da ona çata bilmərəm. O həmişə son həddədir, nəyinsə son həddində, ya səsin, ya skripka səsinin son həddindədir. O çox incə varlıqların arasından çıxır, incə və möhkəmdir, amma onu tutmaq istəyəndə xeyli varlıqlarla rastlaşırsan, mənasını itirmiş varlıqlara ilişirsən. O haradasa başqa tərəfdədir. Mən heç onu eşitmirəm, mən onu çıxaran səsləri, hava titrəyişlərini eşidirəm. O mövcud deyil, onda artıq heç nə yoxdur, qalan hər şeyin ona münasibətində artıq heç nə yoxdur. O var. Mən də olmaq istərdim. Əslində başqa heç nə istəmirdim, budur həyatımın tapmacası: xaotik görünən bütün başlanğıclarımın içində bircə dəyişməyən məqsədi görürəm: özümdən mövcudluğu qovmaq, hər saniyəni yağlı şirələrdən azad etmək, sıxmaq, qurutmaq, özümü təmizlədib, möhkəmlənmək ki, nəhayət dəqiq və incə saksafon notlarının səsini çıxarım. Hətta bu hekayəni belə ifadə etmək olar: dünyada bir zavallı yaşayırdı, səhvən düşmək istədiyi yox başqa dünyaya düşmüşdü. O başqa insanlar kimi şəhər parkları, ticarət şəhərləri dünyasında mövcud idi, amma özünü inandırmaq istəyirdi ki, guya Tintoretto dojları və Florensiyali Qoççoli igidlərinin təsvir olunduğu incəsənət əsərlərinin, Fabriçio del Donqo və Jyulyen Sorelli kitab səhifələrinin, cazın uzun, quru şikayətinin digər üzündə yaşayır. O çox uzun illər belə yaşadı, bütün axmaqlıqları ilə amma birdən gözləri açıldı, gördü ki, sadəcə səhv olub- və o bunu pivəxanada qarşısında bir stəkan pivə ilə oturduğu vaxt başa düşdü. O stulunda əyilib, fikirləşdi: mən necə də axmağam. Və həmin bu anda mövcudluğun digər üzündə, uzaqdan gördüyün amma yaxınlaşa bilmədiyin digər dünyada qısa melodiya titrəyib, oxumağa başladı: “Mənim kimi olun, mənimlə bir əzab çəkin”. Some of these days, You'll miss me honey, -- Səs oxuyur. Valın bu yerində yəqin ki, cızıq var, çünki qəribə səs çıxır. Ürəyim sıxılır, axı iynənin valın üstündəki bu yüngül öskürəyi melodiyaya heç cür toxunmur. O hər şeydən çox, çox uzaqdadır. Və bunu mən də başa düşürəm: cızıq val, səs silinir, müğənni bəlkə də ölüb, mən indi çıxacam və qatara minəcəm. Amma hər gün bir başqa formaya düşən, keçmişi, gələcəyi olmayan varlıqlardan kənarda, hər gün pozulan, sınan, ölümə can atan səslərdən kənarda melodiya həmişə olduğu kimi, amansız şahid kimi gənc və möhkəm qalır. Səs kəsildi. Val bir neçə saniyə fırlanıb, dayandı. Zəhlətökən görüntü qaldı, kafe vızıldayır, mövcudluğundan razılığını yaşayır. Sahibə qızarıb, məşuqunun şişkin, ağ yanaqlarını şappıldadır, amma onları qızartmaq mümkün olmur. Yanaqlar ölü kimidir. Mən isə donub qalmışam, az qala mürgüləyirəm. On beş dəqiqə sonra qatarda olacam, amma bu haqda düşünmürəm. Mən amerikan göydələninin iyirmi birinci mərtəbəsində istidən təngnəfəs olmuş qalın, qara qaşlı, üzü qırxıq amerikalını düşünürəm. Nyu York üzərindəki səma yanır, mavi səma alovlar içindədir, alovun nəhəng, sarı dilləri Nyu-York damlarını yalayır; bruklin uşaqları tumançaq suvarıcı şlanqların altına girirlər. İyirmi birinci mərtəbədəki alaqaranlıq otaq istidən yanır. Qaraqaşlı amerikalı təngnəfəsdir, ləhləyir, yanaqlarından tər axır. Pencəksiz, bir köynəkdə pianino arxasında oturub; ağzında tüstü dadı var, başında isə dumanlı “Some of these days” melodiyasının xəyalı. Bir azdan Tom yanında flyaqa ilə gələcək. Hər ikisi özlərini dəri kresloya atıb, araq içəcəklər, ilahi alov boğazlarını yandıracaq, üstlərinə sonsuz, isti yuxu çökəcək. Amma əvvəlcə melodiyanı yazmaq lazımdır. “Some of these days”. Tərli əl pianinonun üstündəki karandaşı götürür. “Some of these days, you'll miss me honey". Bax bu belə baş verib. Bəlkə başqa cür- əslində nə fərqi var. O dünyaya belə gəlib. Doğulmaq üçün o bu əzgin, kömür qaşlı yəhudini seçib. Ərinə-ərinə karandaşı götürüb, tər damcısı parıldayan üzüklü barmağından kağıza süzülüb. Axı niyə o mən olmamışam? Axı niyə möcüzənin olması üçün bu çirkli pivə və araqla yuyulmuş bu kök, tənbəl seçilib?
Madlena gülür. İynəni çevirir və hər şey yenidən başlayır. Amma indi daha özüm haqqında düşünmürəm. Mən iyul günlərindən birində, otağının isti alaqaranlığında bu melodiyanı bəstələmiş adam haqqında düşünürəm. Melodiyanın, saksafonun ağ, təmiz səsləri içində onun haqqında düşünməyə çalışıram. O melodiyanı yaradıb. Onun işləri yaxşı getmirmiş: ödənilməmiş hesablar, yəqin ona istədiyi münasibəti göstərməyən qadın, sonra bu dəhşətli, insanları ərimiş yağ gölməçəsinə döndərən dəhşətli istilər. Gözəl, yaxşı heç nə yox imiş. Amma bu mahnını dinləyəndə düşünürəm ki, onu bu adam bəstələyib, onun əzabları, onun təri məni kədərləndirir... Bəxti gətirib. Məncə o heç bunu başa düşməyib. Yəqin fikirləşirmiş: “Alınas bu əsərə görə əlli dollar filan verərlər!” Bax belə, uzun illərdən sonra məni kimsə kədərləndirdi. Bu adam haqqında nəsə bilmək istərdim. Maraqlıdır, onun nə kimi problemləri olub, arvadı olub, yoxsa tək yaşayıb. Bunlar məni heç də insanlıq nöqtəsindən maraqlandırmır. Tamamilə əksinə. Ancaq ona görə ki, bu melodiyanı bəstələyib. Onunla tanış olmaq istəməzdim, həm bəlkə də artıq ölüb. Yaxşı olardı ki, arabir valı dinləyəndə düşünmək üçün onun haqqında araşdırma edim. Yəqin o bilsəydi ki, Fransanın böyüklüyünə görə yeddinci şəhərində, vağzalın yaxınlığında kimsə onun haqqında düşünür, nə istini nə də soyuğu hiss edərdi. Amma onun yerində olsaydım xoşbəxt olardım, ona paxıllıq edirəm. Ayağa qalxıram, amma bir anlıq qərarsızlıqla dayanıram. Zənci qadının səsini eşitmək istəyirəm. Son dəfə. O oxuyur. Budur iki nəfər artıq xilas edilib- yəhudi və zənci qadın. Xilas ediliblər. Bəlkə də onlar özlərini ümidsizcə mövcudluqda itkin düşmüş, batmış hesab edirlərmiş. Yenə də heç kim mənim haqqımda mən onların haqqında düşündüyüm qədər incə düşünə bilməz. Hətta Anni də. Onlar mənə bir az ölüləri, bir az roman qəhrəmanlarını xatırladırlar, onlar mövcudluğun günahlarından təmizləniblər. Təmiz yox, əlbəttə, amma insanın bacara biləcəyi qədər. Bu fikir birdən beynimi qarışdırır, axı mən artıq ona ümid etmirdim. Hiss edirəm ki, nəsə qorxa-qorxa mənə toxunur, tərpənmək istəmirəm ki, qorxmasın. Elə bir şey ki, çoxdan mənə yaddır, sevincə oxşar bir şey. Zənci qadın oxuyur. Yəni onun mövcudluğunu təsdiqləmək olar? Heç olmasa bir az? Dəhşətlə qorxdum. Ona görə yox ki, çox güclü ümid edirəm. Amma mən uzun müddət qarda gəzib, sırsıraya dönüb, sonra birdən isti otağa düşmüş adama oxşayıram. O yəqin ki, keyləşmiş vəziyyətdə qapıda durardı və titrəmə bütün bədənini əsdirərdi. Bəlkə yoxlayım?... Əlbəttə məsələ melodiyada deyil... mən ki başqa sahədə də sınaya bilərəm? Bu kitab ola bilər, mən başqa heç nə bacarmıram. Amma tarixi iş yox, tarix artıq mövcud olmuşlar barədə danışır, amma heç bir varlıq digərinin mövcudluğunu təsdiq edə bilməz. Mənim səhvim məhz onda idi ki, markiz de Rolbonu diriltməyə çalışırdım. Yox, kitab başqa cür olmalıdır. Necə olacağını dəqiq bilmirəm, amma hər yazılan sözdə, hər səhifəsində mövcud olmayan, mövcudluğun üzərində olan bir kitab olmalıdır. Deyək ki, baş verə bilməyəcək tarix, məsələn nağıl. O polad kimi möhkəm və gözəl olmalıdır, insanlar varlıqlarından utanmalıdırlar. Gedirəm, tərəddüd içindəyəm. Qərar qəbul etməyə cəsarət etmirəm. İstedadıma əmin ola bilsəydim... Amma mən axı heç vaxt, heç vaxt belə bir şey yazmamışam. Tarixi mövzularda məqalələr başqa şeydir... Kitab, roman ola bilər. Adamlar onu oxuyub deyəcəklər: “Onu kürən, bir kafedən digərinə veyllənən Antuan Rokanten yazıb” və mənim haqqımda düşünəcəklər, necə ki mən də zənci qadının həyatı haqqında qiymətli, əfsanəvi bir şey kimi düşünürəm. Kitab. Əlbəttə, işin əvvəli darıxdırıcı, yorucu olacaq, o məni nə mövcudluqdan nə də mövcud olmağım barədə fikirlərdən xilas edəcək. Amma bir vaxt kitab artıq yazılmış olanda ümid edirəm keçmişim bir az işıqlanacaq. Ola bilər bu işığın içində həyatımı iyrənmədən xatırlaya biləcəm. Bəlkə də bir gün bu saatı, bu qaranlıq, belimi büküb uzaqdakı qatarı gözlədiyim saatı xatırlayıb deyəcəm: “ Həmin gün, həmin saat hər şey başladı”- qəlbim tez-tez vuracaq. Və keçmişdə, ancaq keçmişdə özümlə barışa biləcəm. Hava qaranlıqlaşır. “Prentaniya” otelinin ikinci mərtəbəsində iki pəncərədə işıq yanır. Yeni Vağzalın tikinti meydançasından möhkəm nəm ağac iyi gəlir: sabah Buvildə yağış yağacaq. i Fransız litseylərində siniflər bizdəkinin əksinə gedir- ikinci sinif buraxılış sinfi hesab edilir. 1938 Tərcümə: Gülər Qasımova (c) SOLFRONT.org Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|